Artikulacija ženskih interesa u Bosni i Hercegovini započela je osnivanjem ženskih društava u vrijeme austrougarske uprave i nastavljena je u okviru prve Jugoslavije. Ključan aspekt feminizma u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji očituje se u feminističkome marksizmu i teorijskome radu, ponajviše Blaženke Despot i Žarane Papić. One su dale velik prinos feminističkoj naraciji u okviru socijalističkoga samoupravljanja. Pod utjecajem aktualnih feminističkih gibanja i u BiH u to doba prepoznaje se aktivnije djelovanja žena. Unatoč krutim patrijarhalnim normama i društvu koje se teško nosilo s nazočnošću žena u javnome prostoru pojavljuju se žene na pozicijama ravnateljica škola i urednica novinâ. Tako su žene u BiH formalnopravnu izjednačenost uspjele ostvariti u okviru socijalističke Jugoslavije. Pedesetak godina poslije u samostalnoj i neovisnoj BiH usvojeno je više zakona i institucionalnih mehanizama kojima se nije postigla očekivana ravnopravnost žena u praksi. Naime raskorak između primjene i učinka pozitivnih zakonskih propisa upućuje na ključan utjecaj patrijarhalnoga naslijeđa koje uvjetuje subordinaciju žena. Time se potvrđuje činjenica da je društveno-politički položaj žene neodvojiv od privatne sfere. Mjesto i uloga žene u BiH velikim su dijelom određeni religijskim ili etičkim običajima i normama. Takve se norme teško mijenjanju i otežavaju ženama da utječu na promjene kojima bi ostvarile stvarnu ravnopravnost. Nakon više od desetljeća postojanja novoga ženskog pokreta (iako neki smatraju da u BiH ne postoji ženski pokret) i unatoč njegovoj slabosti i podijeljenosti primjetni su ipak i određeni pozitivni pomaci. Ključne riječi: feminizam; patrijarhat; socijalizam; retradicionalizacija; žene; Bosna i Hercegovina
Autor priređuje i analizira neobjavljenu listinu, izdanu 1386. godine u Dvigradu, kojom je sklopljen savez između dvigradske komune, nominalno pod jurisdikcijom akvilejskih patrijarha, i Hugona VIII. Devinskog, kapetana susjedne Istarske grofovije, upravne regije pod vrhovnom vlašću kuće Habsburg. Ističući razne nedaće koje su pogodile Akvilejski patrijarhat i Markgrofoviju Istru tijekom zadnjih desetljeća 14. stoljeća, imenovanje je Hugona VIII. kao novoga advokata (tj. zaštitnika, lat. advocatus) Dvigrada interpretirano u svjetlu jurisdikcijskoga pluraliteta, poroznih granica istarskoga srednjovjekovlja i, najvažnije, recipročne naravi odnosa između gospodara i podanika. Autor zaključuje da je novoutemeljeni savez bio prvenstveno motiviran nemoći tadašnjih istarskih markgrofova da svojim podanicima pruže primjerenu vojnu zaštitu, pogotovo u kontekstu tradicionalnih graničnih sporova između podanika akvilejske Crkve s jedne i Istarske grofovije s druge strane. Štoviše, kako je Akvilejski patrijarhat potonuo u građanski rat, koji je suprotstavio promletački tabor na čelu s Udinama protiv propadovanskoga, koji su vodili de iure patrijarh Filip d'Alençon i Čedad, Hugon VIII. Devinski postao je jedan od najmoćnijih regionalnih vlastodržaca. Istovremeno, tadašnji istarski markgrof, Dujam od Castella, otvoreno je podržavao promletački front te mu je stoga zakoniti patrijarh d'Alençon osporavao legitimitet ureda; Hugon VIII., s druge strane, ostao je službeno neutralan u ovom sukobu, ali je prešutno podržavao propadovanski savez, postajući de facto neprijatelj istarskoga markgrofa Dujma, de iure gospodara Dvigrada. Upravo je u tom kontekstu neprijateljstva, krize i neizvjesnosti građanskoga rata dvigradska komuna, na čije su teritorije najvjerojatnije pljačkaški upadali podanici Pazinske knežije uz podršku samoga Hugona VIII., odlučila sklopiti savez sa svojim moćnim susjedom, preferirajući imenovati tadašnjega kapetana Pazina kao svojega službenog zaštitnika i plaćati mu godišnji danak (tj. reket), nego ostati vjerna nemoćnoj akvilejskoj Crkvi. ; The author edits and analyzes an inedited charter, issued in Dvigrad in 1386, by which an alliance was forged between the Commune of Dvigrad, nominally under the jurisdiction of Aquileian patriarchs, and Hugo VIII of Duino, the captain of the neighboring County of Istria, a jurisdictional region under the supreme authority of House Habsburg. Highlighting various calamities that plagued the Patriarchate of Aquileia and the Margraviate of Istria during the final decades of the 14th century, the appointment of Hugo VIII as the new guard (Lat. advocatus) of Dvigrad is interpreted in the light of jurisdictional plurality, porous boundaries of Istrian Middle Ages, and, most importantly, the reciprocal nature of the lord-subject relationship. The author concludes that the newly forged alliance was primarily motivated by the inability of the incumbent Istrian margraves to offer adequate military protection to their subjects, especially in the context of traditional border disputes between the subjects of the Church of Aquileia and the subjects of the County of Istria. Moreover, as the Church of Aquileia plunged into civil war which pitted the pro-Venetian faction led by Udine against the pro-Paduan faction led by the de iure patriarch, Philip d'Alençon and Cividale, Hugo VIII of Duino emerged as one of the most powerful regional potentates. At the same time, the incumbent margrave of Istria, Domnius of Castello, openly supported the pro-Venetian front and as such the legitimacy of his office was disputed by the lawful patriarch Alençon; Hugo VIII, on the other hand, remained officially neutral in the conflict, but he tacitly supported the pro-Paduan alliance, becoming a de facto enemy of Margrave Domnius, the de iure lord of Dvigrad. It was in this context of enmity, crisis, and the uncertainty of civil war that the Commune of Dvigrad, most probably pillaged by the neighboring subjects of the County of Pazin backed by Hugo VIII, decided to forge an alliance with their more powerful neighbor, preferring to constitute the incumbent captain of Pazin as their official guard and to pay him a new annual tax (i.e. a protection racket) than to remain faithful to the powerless Church of Aquileia. ; L'autore dispone e analizza un documento inedito, rilasciato nel 1386 a Duecastelli, con il quale fu stabilita l'alleanza tra il comune di Duecastelli, nominalmente sotto la giurisdizione dei Patriarchi di Aquileia, e Ugo VIII di Duino, capitano del vicino Marchesato d'Istria, regione amministrativa sotto l'autorità suprema della casa d'Asburgo. Sottolineando vari disagi che colpirono il patriarcato di Aquileia e il Margraviato d'Istria negli ultimi decenni del XIV secolo, la nomina di Ugo VIII a nuovo avvocato (ovvero protettore, lat. advocatus) di Duecastelli fu interpretata alla luce della pluralità delle giurisdizioni, dei confini porosi del medioevo istriano e, la più importante reciprocità del rapporto tra autorità e sudditi. L'autore conclude che la nuova alleanza stabilita fu motivata soprattutto dall'incapacità dei margravi istriani di allora nell'offrire una protezione militare adeguata ai propri sudditi, soprattutto nel contesto delle tradizionali controversie frontaliere tra i sudditi della Chiesa d'Aquileia da una parte e il Marchesato d'Istria dall'altra parte. Inoltre, dato che il patriarcato di Aquileia sprofondò nella guerra civile che vide opporsi la parte pro veneziana, con a capo Udine, contro quella pro padovana guidata de iure dal patriarca Filippo d'Alençon e Cividale del Friuli, Ugo VIII di Duino diventò uno dei più potenti sovrani regionali. Contemporaneamente, il margravio istriano di allora, Doimo di Castello, sosteneva apertamente il fronte pro veneziano e per quel motivo, il patriarca legittimo d'Alençon, contestava la legittimità dell'ufficio; Ugo VIII, dall'altra parte rimase ufficialmente neutrale in quel conflitto, però sostenne tacitamente l'alleanza pro padovana, diventando de facto nemico del margravio istriano Doimo, de iure padrone di Duecastelli. Proprio in quel contesto di ostilità, crisi e incertezza della guerra civile il comune di Duecastelli, su cui territorio presumibilmente le invasioni dei rapinatori erano effettuate dai sudditi della Contea di Pisino con il sostegno di Ugo VIII stesso, decise di stipulare l'alleanza con il proprio vicino potente, preferendo nominare il capitano di Pisino di allora a proprio protettore ufficiale e a pagargli il tributo annuale (ovvero il racket) che rimanere fedele all'impotente Chiesa di Aquileia.
