Türkiye – Kuzey Irak ekonomik ilişkileri ve barış ekonomisi (2011-2015)

Abstract

ÖZET Türkiye'nin güney doğu komşusu olan Kuzey Irak ya da Irak anayasasına göre resmi adıyla Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) son beş yılda Türkiye'nin Ortadoğu'ya açılan tek kara kapısı konumuna gelmiş bulunmaktadır. TUİK'in son beş yıllık ticari rakamlarına bakıldığında Irak, Türkiye'nin (ki burada civarındaki pay IKBY'e aittir), Almanya'dan sonra en büyük ikinci ticaret ortağıdır. Mal, hizmet, insan ve sermaye gibi her türlü ticaret hareketliliğinin olduğu Türkiye ile Kuzey Irak arasında legal ve illegal (kaçakçılık) olmak üzere iki tür yoğun ekonomik ilişki bulunmaktadır. Yaptığımız saha çalışmasında da görüleceği gibi illegal ticaret, legal ticaretten neredeyse daha fazladır. Bunun başlıca sebepleri ise, coğrafi nedenlerden dolayı sınır kontrolünün zorluğu, petrol, sigara ve çay gibi ticari ürünlerde iki taraf için ciddi karlı fiyat farklılığı, komşuluk, ortak dil, akrabalık ilişkileri, IKBY'de özellikle petrolün sudan ucuz olmasına karşın Türkiye'de aşırı pahalı olması…gibi nedenler Türkiye ile Kuzey Irak arasındaki ticaretin başlıca sebeplerini oluşturmaktadır. Bu sürecin hızla geliştiği son onüç yılda Türkiye ile IKBY arasındaki ekonomik ilişkileri güçlendiren iki önemli tarihi süreç yaşanmıştır. İlki 2003 yılı Nisan ayında Saddam Hüseyin'in devrilmesinden sonra Kuzey Irak'ın Irak anayasasına göre IKBY olarak resmi olarak varlığının kabulu, diğeri ise 21 Mart 2013 yılında Türkiye'de PKK ile kırk yıllık silahlı çatışmayı (Temmuz 2015'te fiilen bitmiştir) geçici olarak donduran çözüm süreci. Çalışmamız bu aşamaların ikinci maddesi kapsamında üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm: Türkiye ile Irak arasındaki ekonomik, sosyal, tarihsel ve siyasal ilişkiler, İkinci Bölüm: 2002-2013 yılları arasında Türkiye ile IKBY arasındaki ekonomik ilişkiler, Üçüncü Bölüm: Çözüm süreci döneminde (Mart 2013 ve Temmuz 2015) tarihleri arasında Türkiye-IKBY arasındaki ekonomik ilişkiler. Bu çalışmada Türkiye-IKBY arasındaki ekonomik ilişkilerde çözüm sürecinin yeri ve 6 önemi üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda hem sahada çalışılmış hem de teorik bilgilerden yararlanmıştır. Yapılan çalışmada çözüm süreci döneminde (Mart 2013-Temmuz 2015) legal ve illegal (kaçakçılık) yollarla Türkiye ile IKBY arasında ekonomik ilişkilerde ciddi artışlar görülürken, Temmuz 2015 yılından itibaren fiilen ve resmen biten çözüm süreci sonrasında, Güneydoğu'da başlayan silahlı çatışmalar ve Kerkük –Yumurtalık boru hattı, Türkiye-Irak arasındaki ana sınır kapısı konumunda olan Habur sınır kapısı yoluna yapılan saldırılar sonucu Türkiye ile IKBY arasında ekonomik ilişkilerin ciddi kırılmaya uğradığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Türkiye, IKBY, Çözüm Süreci, Ticaret, Habur Sınır KapısıABSTRACT Iraq Kurdistan Regional Government (IKRG), with its official name according to the constitution of Northern Iraq or Iraq, which is the south eastern neighbor of Turkey, has become Turkey's only land border gateway to the Middle East in the last five years. Iraq is Turkey's second largest trade partner after Germany where about 90% of the shares belong to the IKRG looking at the last five years' trade figures of the Turkish Statistical Institute (TURKSTAT). There are two types of intensive economic relations between Turkey and Northern Iraq, where goods, services, people and capital have all kinds of trade activity, both legal and illegal (smuggling). Illegal trade is almost more than legal trade as we can see from field work that we did. The main reasons for this are the difficulty of border control due to geographical reasons, the serious profitable price difference for the two sides in commercial products such as petroleum, cigarettes and tea, neighboring, common language, kinship relations, although the oil is especially cheap in IKRG, extremely expensive in Turkey are the main causes of trade between Turkey and Northern Iraq. Two important historical processes have been experienced that strengthen the economic relations between Turkey and IKRG during which this process has developed rapidly in the last thirteen years. The first was the official acceptance of Northern Iraq (as an IKRG under the Iraqi Constitution) after the overthrow of Saddam Hussein in April 2003 and the other is a solution process that temporarily halts the forty-year armed conflict with the PKK in Turkey in March 21, 2013 (actually ended in July 2015). Our work consists of three main parts under the second item of these steps. Chapter One: The economic, social, historical and political relations between Turkey and Iraq, Chapter Two: Economic relations between Turkey and IKRG in 2002-2013, 8 Chapter Three: Economic relations between Turkey and IKRG between March 2013 and July 2015 during the solution process. This study focuses on the place and the importance of the solution process in the economic relations between Turkey and IKRG. In this context, both field work and theoretical information are used. It has been seen that economic relations between Turkey and IKRG have been seriously broken the result of armed conflicts starting in the Southeast and the attack on Kerkuk-Yumurtalık pipeline, the Habur border gate road, which is the main border gate between Turkey and Iraq after the de facto and formally ending solution process since July 2015, while there has been a significant increase in economic relations between Turkey and IKRG through legal and illegal (smuggling) routes during the solution process (March 2013 - July 2015). Key Words: Turkey, IKRG, Solution Process, Trade, Habur Border Gate