Stjórnvald í mótun: Drög að forsögu Seðlabankans

In: Icelandic Review of Politics and Administration: IRPA = Stjórnmál og stjórnsýsla, Band 7, Heft 1, S. 41-60

Abstract

Í greininni er fjallað um seðlabankahlutverk Landsbanka Íslands fram til 1961 þegar Seðlabanki Íslands varð að sjálfstæðri stofnun. Landsbankinn hafði annast seðlaútgáfu frá 1924 og verið skilgreindur sem seðlabanki að lögum frá 1927, en þar sem lögin gengu út frá föstu gullgengi og gullinnlausn krónunnar, sem aldrei varð að veruleika, var það reynslan fremur en lögin sem mótaði seðlabankahlutverk Landsbankans í raun. Seðlabankinn var sérstök deild Landsbankans, fjárhagslega aðskilin frá 1930 (þó hún annaðist fyrst um sinn stóran hluta af viðskiptabankastarfseminni líka) og undir sérstakri stjórn frá 1957, en það var stærsta skrefið í átt til sjálfstæðs seðlabanka. Meðal annars er rætt um afskiptaleysi Landsbankans af falli Íslandsbanka 1930; aðkomu hans að innflutnings- og gjaldeyrishöftum frá því í heimskreppunni; og takmörkuð áhrif hans á vaxtamyndun (hann hafði enga sveigjanlega stýrivexti þótt hann endurkeypti afurðavíxla af bönkunum eftir föstum reglum) þar til hann fékk það hlutverk 1960 að ákvarða inn- og útlánsvexti, jafnframt því sem hann lagði í fyrsta skipti bindiskyldu á bankana. Í þessu fólst fyrsta ákvörðunarvald seðlabankans um peningamál. Áður var þó stjórn seðlabankans, bæði sérstök stjórn hans frá 1957 og enn áður stjórn Landsbankans sem seðlabanka, farin að setja fram sjálfstæð sjónarmið í peningamálum, jafnvel í andstöðu við ríkjandi stjórnarstefnu. Skattfrelsi sparifjár 1954 var t.d. málamiðlun þar sem ríkisstjórnin kom til móts við sjónarmið bankans.