Search results

The Third Reich towards the Church in Upper Silesia. Fr Jan Macha (1914-1942), martyr of the Christian charity. Upper Silesia is a unique part of Europe and Poland. In the past centuries, this region changed its nationality several times. It is a region with a very complex history. What remains unchanged is the faith standing by the Catholic Church and Christian values. During the Second World War, many inhabitants of Upper Silesia were persecuted by the Nazis. Among them there were many clergymen from the diocese of Katowice. One of them is Rev. Jan Macha, who for his commitment to charitable activities for suffering people, was arrested by the Germans, tortured, and at the end guillotined in the prison in Katowice. In the article, history of his life, work for people who needed support, and his martyr's death are depicted against the background of the political, social and religious situation in Upper Silesia during the German occupation. ; Bibliografia: Fonti d'archivio: Archivio della Famiglia Macha di Chorzów Stary (AF), Ricordo della Prima Santa Comunione di Jan Macha. AF, Decreto della Curia Diocesana di Katowice n. P M LV 3/39 del 29.08.1939. AF, Diploma di maturità di Jan Macha, Królewska Huta, 20 giugno 1933. AF, I ricordi di Róża Trojan riguardanti Hanik. AF, Invito all'ordinazione sacerdotale e alla prima messa di don Jan Macha. AF, L'ultima lettera ai genitori, Katowice, 2 dicembre 1942. AF, Rosario Perpetuo - tessera di Jan Macha. AF, Sterbeurkunde, n. 1263/1942 z 7.12.1942. AF, Tessera dello studente di Jan Macha - Facoltà di Giurisprudenza dell'Università Jagellonica. Archiwum Archidiecezji Katowickiej (AAKat) [Archivio dell'Arcidiocesi di Katowice], Akta Personalne ks. Jana Machy (AP) [Gli Atti Personali di don Jan Macha], Curriculum vitae, Chorzów, 20 luglio 1933. AAKat, AP, Certificato di cresima di Jan Macha, Królewska Huta, 24 giugno 1933. AAKat, AP, Certificato di moralità rilasciato da don Stefan Szwajnoch II, Chorzów, 2 luglio 1934. AAKat, AP, Decreto del vicario nella parrocchia di San Giuseppe a Ruda, Katowice, 6 settembre 1939. AAKat, AP, Documento del 24.06.1939, scritto da Bieniek a Macha. AAKat, AP, Lettera segreta scritta da Joachim Gürtler dal carcere.AAKat, AP, Opinione del rettore riguardante il candidato all'Ordine, Cracovia, giugno 1939. AAKat, Akta Rzeczowie [Atti di Materiali AM], Sezione: Pastorale penitenziaria, vol. I: 1923-1962, segn. ARZ 632, Relazione del cappellano penitenziario don Joachim Besler - frammenti, il cosiddetto "Taccuino rosso". Archivio dell'Istituto Storico Militare [attualmente Archivio Militare Centrale a Rembertów], n. prot. III/100/8, parte I: Uwagi o Śląsku [Considerazioni sulla Slesia]. Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde (AB), segn. R 3017, Atto di accusa di don Jan Macha, di Joachim Gürtler e di Leon Rydrych, Katowice, 14.02.1942. BA, segn. R 3017, Sentenza della condanna a morte emessa contro don Jan Macha, Joachim Gürtler e Leon Rydrych, Bytom, 23.07.1942. Archivio del Seminario Maggiore della Slesia di Katowice (ASMK), Associazioni clericali 1930-1938, n. prot. D-10, La composizione del Presidio della sezione slesiana dell'Aiuto Fraterno dei Teologi dell'Università Jagellonica del 25.01.1937. ASMK, Associazioni clericali 1930-1938, n. prot. D-10, Relazione dell'attività della sezione slesiana dell'Aiuto Fraterno dei Teologi dell'Università Jagellonica del 19.01.1938. ASMK, Registro degli Alunni, Ricezione degli ordini dal 1938, n. prot. C-21, Certificato degli ordini conferiti del 01.05.1938. Fonti edite: Adamski Stanisław, Orędzie J. E. Ks. Biskupa w sprawie nabożeństw w języku niemieckim [Messaggio di Sua Eccellenza il Vescovo in merito alle funzioni religiose in lingua tedesca], in: Wiadomości Diecezjalne 5 (1933), 1-2. Lettera dell'arcivescovo Cesare Orsenigo, Nunzio a Berlino, indirizzata al cardinale Luigi Maglione, Segretario di Stato della Santa Sede, Berlino, il 31 luglio del 1942, in: Actes et documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, vol. 3: Le Saint Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les Pays baltes 1939-1945, Città del Vaticano 1967, 615-616. Zeznanie Józefa Guertlera z Katowic, złożone przed OKBZH w Katowicach w dniu 15 grudnia 1967 roku i 16 września 1971 roku [Deposizioni di Józef Guertler di Katowice, rese il 15 dicembre del 1967 e il 16 settembre del 1971 davanti alla Commissione Distrettuale del Perseguimento Penale dei Crimini di Guerra commessi da Hitler a Katowice], in: Andrzej Szefer (ed.), Bohaterowie spod znaku lilijki. Harcerze Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego w latach wojny i okupacji hitlerowskiej w świetle zeznań własnych i świadków [Gli eroi sotto il segno del giglio. Gli scout della Slesia e del Bacino di Dąbrowa negli anni della guerra e dell'occupazione nazista alla luce delle dichiarazioni proprie e dei testimoni], Katowice 1984, 127. Studi: Adamski Stanisław, Pogląd na rozwój sprawy narodowej w województwie śląskim w czasie okupacji niemieckiej [Considerazioni sullo sviluppo della questione nazionale nel voivodato della Slesia nel periodo dell'occupazione tedesca], Katowice 1946.Barcik Mieczysław, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego 1939-1954 [Facoltà di Teologia dell'Università Jagellonica 1939-1954], Kraków 2001. Bednarski Damian, Żyłem krótko, lecz cel swój osiągnąłem. Jan Macha 1914-1942 [Ebbi una vita breve, ma raggiunsi la mia meta. Jan Macha 1914-1942], Katowice 2014. Borowiec Jan, Duszpasterz Górnoślązaków Ksiądz Infułat Prałat Franciszek Woźnica (Franz Wosnitza) w służbie Bogu i Diecezji [Pastore delle anime degli abitanti dell'Alta Slesia, il prelato don Franciszek Woźnica (Franz Wosnitza) al servizio di Dio e della Diocesi], [2004], datts. Broszat Martin, Nationalsozialistische Polenpolitik 1939-1945, Frankfurt am Main 1965. Cyra Adam, Katowicka gilotyna w zbiorach Muzeum Auschwitz-Birkenau [La ghigliottina di Katowice nella collezione del Museo di Auschwitz-Birkenau], in: Śladami bolesnej przeszłości. Śląskie tropy w KL Auschwitz [Sulle orme di un passato doloroso. Le tracce della Slesia a KL Auschwitz], Siemianowice Śląskie 2011, 82-86. Gwóźdź Hilary, Kwestia jurysdykcji kanonicznej w diecezji katowickiej w l. 1939-1945 [La questione della giurisdizione canonica nella docesi di Katowice negli anni 1939-1945], in: Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 18 (1985), 27-33. Kaczmarek Ryszard, Górny Śląsk podczas drugiej wojny światowej [L'Alta Slesia durante la Seconda guerra mondiale], Katowice 2006. Lubina Paweł, Czego chcemy w Stowarzyszeniach Młodzieży Polskiej? [Che cosa vogliamo nelle Associazioni della Gioventù Polacca?], in: Śląska Młodzież Katolicka od 1871 do 1926 [Gioventù Cattolica Slesiana dal 1871 al 1926], Mikołów 1927, 7-12. Madajczyk Czesław, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce [Politica del Terzo Reich nella Polonia occupata], vol. 1, Warszawa 1970. Małcużyński Karol, Oskarżeni nie przyznają się do winy [Gli imputati non ammettono la loro colpevolezza], Warszawa 1989. Maroń Franciszek, Historia diecezji katowickiej [Storia della diocesi di Katowice], in: Nasza Przeszłość 44 (1975), 9-87. Moczygęba Helmut, Ks. Jan Macha, Kraków 1968, datts. Moczygęba Helmut, Ks. Jan Macha [Don Jan Macha], in: Initium 1 (1969), 37-50. Myszor Jerzy, Historia diecezji katowickiej [Storia della diocesi di Katowice], Katowice 1999. Myszor Jerzy, Stosunki Kościół - państwo okupacyjne w diecezji katowickiej 19391945 [Relazioni fra la Chiesa e lo Stato durante l'occupazione nella diocesi di Katowice 1939-1945], Katowice 2010. Nowrot Krzysztof, Ksiądz Jan Skrzypczyk. Proboszcz w Rudzie [Don Jan Skrzypczyk. Parroco a Ruda Śląska], in: Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 42/1 (2009), 227-233. Olszar Henryk, Straty śląskiego duchowieństwa wojskowego i cywilnego 1939-1945. Przyczynek do strat inteligencji śląskiej [Le perdite subite dal clero slesiano militare e civile 1939-1945. Contributo alle perdite subite dall'intellighenzia slesiana], in: Zbigniew Kapała, Jerzy Myszor (ed.), Wojskowa służba śląskich duchownych 19181980 [Servizio militare del clero slesiano 1918-1980], Katowice 1999, 138-148.Piech Stanisław, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 18801939 [Facoltà di Teologia dell'Università Jagellonica negli anni 1880-1939], Kraków 1995. Pięciolecie pracy Śląskiego Związku Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej 1920-1925 [Il quinquennio di lavori della Federazione delle Associazioni della Gioventù Polacca 1920-1925], in: Śląska Młodzież Katolicka od 1871 do 1926 [Gioventù Cattolica Slesiana dal 1871 al 1926], Mikołów 1927, 25-35. Heska-Kwaśniewicz Krystyna (ed.), Po ziemi naszej roześlemy harcerzy… Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku [Manderemo gli scout nelle nostre terre… Storia dello scoutismo polacco in Alta Slesia], Katowice 2007. Pospieszalski Karol Marian, Hitlerowskie "prawo" okupacyjne w Polsce: wybór dokumentów, vol. 1: Generalna Gubernia, wybór dokumentów i próba syntezy [La "legge" nazista relativa ai territori sotto l'occupazione in Polonia: selezione di documenti, vol. 2: Il Governatorato Generale, raccolta di documenti e tentativo di sintesi], Poznań 1958 (Documenta Occupationis, 6). Rak Romuald, Biskup Adamski a Volkslista [Mons. Adamski e la Volksdeutchliste], in: Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 18 (1985), 263-267. Smandzich Józef, Wychowankowie Śląskiego Seminarium [Alunni del Seminario della Slesia], in: Initium 1 (1969), 74-93. Stopniak Franciszek, Męczeństwo duchowieństwa polskiego w II wojnie światowej [Martirio del clero polacco durante la Seconda guerra mondiale], in: Ateneum Kapłańskie 472 (1987), 486-505. Szefer Andrzej, W 30-lecie najazdu hitlerowskiego na Polskę [30 anni dopo l'invasione della Polonia da parte della Germania nazista], in: Zaranie Śląskie 32 (1969), quaderno 3, 338-350. Sziling Jan, Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-1945. Tzw. Okręgi Rzeszy: Gdańsk-Prusy Zachodnie, Kraj Warty i Regencja Katowicka [La politica dell'occupante nazista nei confronti della Chiesa cattolica 1939-1945. I Cosiddetti Distretti del Reich: Danzica-Prussia Occidentale, il Wartheland e la Reggenza di Katowice], Poznań 1971. Śmigiel Kazimierz, Martyrologium narodu i Kościoła 1939-1945 [Martirologio della nazione e della Chiesa 1939-1945], in: Bolesław Kumor, Zdzisław Obertyński (ed.), Historia Kościoła w Polsce [Storia della Chiesa in Polonia], vol. 2/2, PoznańWarszawa 1979, 125-187. Waszkiewicz Zofia, Polityka Watykanu wobec Polski 1939-1945 [Politica del Vaticano nei confronti della Polonia 1939-1945], Warszawa 1980. Stampa periodica: Szweda Konrad, Bohaterstwo [Eroismo], in: Gość Niedzielny 35 (1951), 1-2.

Forming in the first months after the February Revolution, sections of the extremely leftist branch of the Polish Socialist Party, the Polish Socialist Party – Left and the Social Democracy of the Kingdom of Poland and Lithuania almost immediately made contact with Polish soldiers dispersed in the Russian Army, as well as serving in the Polish Rifle Division being part of the Army. Promoted in Russia after the Bolshevik revolution the idea of creating "Polish workers and peasants formations" initially received moderate attention from Polish military circles. This attitude was observed both among those who were still in active service, as well as among their demobilized companions. The widespread pacifist attitude among Polish military was a serious obstacle in attracting people ready to serve in revolutionary formations. It was previously infused by the very same emigrant radicals who, after November 7, 1917, for a change, had encouraged armed support for the revolution. In such a situation without the support of the Soviet civil and military authorities, any organizational initiatives from the Polish communist circles in Russia had no chance to be implemented. ; Translation and edition co-financed by Faculty of History and Sociology & Institute of History and Political Sciences of University of Bialystok ; adam.miodowski@uwb.edu.pl ; Adam Miodowski - historian since 1994 associated with the Institute of History and Political Sciences of the University of Bialystok. His research interests focus primarily on the political and military history of the 19th and 20th centuries. A parallel field of interest is women's history and press studies. In the territorial dimension, he directs his research towards Central and Eastern Europe, primarily Poland, as well as the space of his small homeland defined by the borders of the contemporary Podlasie Voivodeship. Apart from dozens of articles and publications of source materials, he also published five book monographs: -Wychodźcze ugrupowania demokratyczne wobec idei polskiego wojska w Rosji w latach 1917-1918, Białystok 2002; - Przewłaszczenia dóbr dojlidzkich na tle kampanii politycznej przełomu lat 1921/1922, Białystok 2003; - Związki Wojskowych Polaków w Rosji (1917-1918), Białystok 2004; - Polityka wojskowa radykalnej lewicy polskiej (1917-1921), Białystok 2011; - Wspólnota doświadczeń i odrębność historii ziem województwa podlaskiego. Wybrane zagadnienia z XIX i XX- wiecznych dziejów Białostocczyzny, Suwalszczyzny i Łomżyńskiego, Białystok 2016. ; Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku ; Alexandrowicz Stanisław, Karpus Zbigniew, Rezmer Waldemar (eds), Zwycięzcy za drutami: jeńcy polscy w niewoli (1919–1922). Dokumenty i materiały, Toruń 1995. ; Bagiński Henryk, Dokumenty z okresu organizacji i walk wojska polskiego na wschodzie 1917–1918. Załącznik do skargi przeciw gen. J. Dowbor-Muśnickiemu, Warszawa 1936. ; Belov G. (ed.), Direktivy Glawnogo Komandowanija Krasnoj Armii1917–1920. Sbornik dokumentow, Moskva 1969. ; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, N. Gąsiorowska et al. (general eds), Vol. I: marzec 1917-listopad 1918, W. Gostyńska et al. (eds), Warszawa 1962. ; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, N. Gąsiorowska et al. (general eds), Vol. II: listopad 1918-kwiecień 1920, W. Gostyńska et al. (eds), Warszawa 1961. ; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, N. Gąsiorowska et al. (general eds), Vol. III: kwiecień 1920-marzec 1921, W. Gostyńska et al. (eds), Warszawa 1964. ; Gostyńska Weronika (ed.), Tajne rokowania polsko-radzieckie w 1919 r. Materiały archiwalne i dokumenty, Warszawa 1986. ; Jegorov A., Bogoljubov K. (eds), Kommunisticheskaja partija Sovetskogo Sojuza v rezoljucijah i reshenijah s'ezdov, konferencij i plenumov Central'nogo Komiteta, Vol. 2: 1917-1922, Moskva 1983. ; Jezovitov Konstantin, Belorussy i poljaki. Dokumenty i fakty iz istorii okkupacii Belorussii poljakami v 1918 i 1919 godach, Kovna 1919. ; Materiały archiwalne do historii stosunków polsko-radzieckich, N. Gąsiorowska (general ed.), Vol. I: marzec 1917-listopad 1918, A. Zatorski (ed.), Warszawa 1957. ; Narodnyj Komissariat po delam Nacional'nostej. Otchot o dejatel'nosti: 1 nojabrja 1917 g. – 20 ijunja 1918 g., koll. rab., Moskva 1918. ; Kozicki Stanisław (ed.), Bój pod Lidą, Warszawa 1930. ; Rogowski Jan, Dzieje Wojska Polskiego na Syberji, Poznań 1927. ; Rosenfeld Gunter, Sovietrussland und Deutschland 1917–1922, Berlin 1960. ; Snyder Timothy, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę, Kraków 2008. ; Tęgoborski Włodzimierz, Polacy Związku Radzieckiego, Moskwa 1929. ; Toporowicz Wiesława, Sprawa polska w polityce rosyjskiej 1914–1917, Warszawa 1973. ; Wrzosek Mieczysław, Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969. ; Wrzosek Mieczysław, Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992. ; Wrzosek Mieczysław, Wojsko Polskie i operacje wojenne lat 1918–1921, Białystok 1988. ; Zackiewicz Grzegorz, Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego, Kraków 2004. ; Szczęsny Wacław (ed.), Kwestia wojska polskiego w Rosji w 1917 r. Przyczynek do historii związków i zjazdu Polaków wojskowych z byłej armii rosyjskiej oraz do dziejów ruchu niepodległościowego i polityki polskiej w Rosji, Warszawa 1936. ; Žarov Lev, Internacjonalisty v bojach za vlast' sovietow. Trudiaščijesia zarubiežnych stran – učastniki bor'by za wlast' Sovietov, Moskva 1967. ; Krótki zarys dziejów polskich formacji wojskowych na wschodzie (II Korpus, III Korpus, 4 Dywizja Strzelców, 5 Dywizja Strzelców, 5 Dywizja Syberyjska – Oddział Kaukaski), anonymous editor, Warszawa 1921. ; Zatorski Aleksander, Dzieje Pułku Biełgorodzkiego, Warszawa 1960. ; Zatorski Aleksander, Polska lewica wojskowa w Rosji, Warszawa 1971. ; Antoniuk Aleksander (ed.), Białostocczanie w rewolucji październikowej, Białystok 1987. ; Ciapka Józef (ed.), Zarys historii wojennej 33 pułku piechoty, Warszawa 1929. ; Kutrzeba Tadeusz (ed.), Bitwa nad Niemnem (wrzesień-październik 1920 r.) – studia taktyczne, Warszawa 1926. ; Blum Ignacy, Polacy w Rosji carskiej i Związku Radzieckim, "Wojskowy Przegląd Historyczny", 1966, Issue 3. ; Borzęcki Jerzy, Wyzwolenie Wilna w kwietniu 1919 roku w świetle dokumentów Adiutantury Generalnej Naczelnego Dowództwa, "Przegląd Wschodni" 2006, Vol. 9, No. 4. ; Deruga Aleksy, Geneza umowy białostockiej z 5.02.1919 r., "Rocznik Białostocki", 1965, Vol. 6. ; Miodowski Adam, Działalność polityczno-wojskowa polskichkręgów proaktywistycznych w Rosji w okresie międzyrewolucyjnym (marzec-listopad 1917 r.), "Białostockie Teki Historyczne" 2010, Vol. 8. ; Filipow Krzysztof, Skryte oddziały Wojska Polskiego: Samoobrona Litwy i Białorusi (1918–1919), [in:] D. Grinberg, J. Snopko, G. Zackiewicz (eds), Rok 1918 w Europie Środkowo-Wschodniej, Białystok 2010. ; Gostyńska Weronika, Rola Juliana Marchlewskiego w tajnych rokowaniach polsko-radzieckich (czerwiec-lipiec 1919 r.), "Z Pola Walki" 1966, Issue 2. ; Hofman Jan, Z zagadnień formowania międzynarodowych oddziałów Armii Czerwonej (1917–1920), "Wojskowy Przegląd Historyczny" 1964, Issue 2. ; Obichkin G. et al. (eds), Dekrety Sovetskoj vlasti. V dvuch tomach, Vol. 1. Moskva 1957. ; Kasprzakowa Janina, Paweł Lewinson-Łapiński, "Z Pola Walki" 1965, Issue 3. ; Klimecki Michał, Republika Rad w Małopolsce Wschodniej. Epizod wojny polsko-sowieckiej 1919–1920 r., "Rocznik Przemyski" 2004, Vol. 40, No. 1. ; Kowalski Zdzisław G., Polska Oddzielna Brygada na Kaukazie, "Wojskowy Przegląd Historyczny" 1995, Issue 1-2. ; Lech Zofia, Kaukaska brygada wojsk polskich, "Wojskowy Przegląd Historyczny" 1988, Issue 3. ; Leinwand Aleksander, Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, "Biuletyn Akademii Wojskowo-Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego" 1956, Issue 3. ; Leinwand Aleksandra Julia, Indoktrynacja jeńców polskich w bolszewickiej Rosji 1919–1921, "Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej" 2001, Vol. 36. ; Miodowski Adam, Jeńcy austrowęgierscy w niewoli rosyjskiej w okresie przedrewolucyjnym (sierpień 1914-luty 1917), "Białostockie Teki Historyczne" 2016, Vol. 14. ; Lewandowski Jan, Obóz niepodległościowy wobec Litwy i Białorusi w czasie I wojny światowej, "Annales UMCS" Sect. F, Vol. 54/55: 1999/2000. ; Łossowski Piotr, Polityka Litwy w kwestii białoruskiej w latach 1918–1924, [in:] W. Balcerak (ed.), Polska-Białoruś. Zbiór studiów i materiałów, Warszawa 1994. ; Łukawski Zygmunt, Działalność Komisariatu do spraw Polskich, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego – Prace Historyczne" 1967, Issue 20. ; Machalski Tadeusz, Na przełomie, "Bellona" 1938, Issue 5. ; Miodowski Adam, Polityka wojskowa środowisk liberalno-demokratycznych na gruncie rosyjskim po przewrocie bolszewickim (listopad 1917 – listopad 1918), "Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej" 2009, Vol. 44. ; Miodowski Adam, Polityka wojskowa środowisk piłsudczykowskich na gruncie rosyjskim po przewrocie bolszewickim (listopad 1917 – lipiec 1918), [in:] D. Grinberg, J. Snopko, G. Zackiewicz (eds), Rok 1918 w Europie Środkowo-Wschodniej, Białystok 2010. ; Nowak Andrzej, "Lewa wolna", albo o spiskach Piłsudskiego z Leninem, "Arcana" 2007, Issue 2-3. ; Rawski Witold, Działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Moskwie 1919-1920, "Przegląd Historyczno-Wojskowy" 2013, Issue 3. ; Smoliński Aleksander, Dezercje z Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej w latach 1918-1922, "Przegląd Wschodni" 2007, Vol. 10, No. 3. ; Smoliński Aleksander, Jazda i artyleria konna Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz Grupy Poleskiej, a następnie Frontu Litewsko-Białoruskiego (luty – początek lipca 1919 r.), "Wschodni Rocznik Humanistyczny" 2004, Vol. 1. ; Sobczak Kazimierz, Z zagadnień formowania międzynarodowych oddziałów Armii Czerwonej (1917-1920), "Zeszyty Naukowe Wojskowej Akademii Politycznej – Seria Historyczna" 1967, Vol. 17. ; "Głos Robotnika i Żołnierza" No. 1 of 8.08.1917; No. 23 of 1.05.1918. ; Wandycz Piotr, Secret Soviet-Polish peace talks in 1919, "The Slavic Review" 1965, Issue 3. ; Broniewski Władysław, Pamiętnik 1918–1922, Warszawa 1987. ; Wrzosek Mieczysław, Przyczynek do historii I Rewolucyjnego Pułku Polskiego, "Przegląd Historyczny" 1957, Vol. 48, No. 4. ; Zatorski Aleksander, Przyczynek do dziejów Zachodniej Dywizji Strzelców Armii Czerwonej w 1918 roku, "Studia z Najnowszych Dziejów Powszechnych Wyższej Szkoły Nauk Społecznych" 1963, Vol. 5. ; Zatorski Aleksander, Walka polskich formacji rewolucyjnych w obronie władzy Rad (grudzień 1917 – marzec 1918), [in:] I. Pawłowski, H. Liczewski (eds), Z postępowych tradycji oręża polskiego 1917–1939, Warszawa 1966. ; Pięta Jan (el.), Informacja o wynikach pracy Wojskowej Komisji Archiwalnej w archiwach Federacji Rosyjskiej w okresie wrzesień 1992 – czerwiec 1993, Warszawa 1993. [J. Pięta (ed.), Information on the results of the Military Archive Commission in the archives of the Russian Federation in the period of September 1992 – June 1993, Warsaw 1993.] ; Cichoński Antoni, Istorija polskich rievolucijonnych vojsk i 52 Strielkovoj Divizii. Chronika 1917–1920, Moskva 1936. ; Dowbor-Muśnicki Józef, Krótki szkic do historii I Polskiego Korpusu, Warszawa 1919, part 1. ; Dzierżyńska Zofia, Lata wielkich bojów, Warszawa 1969. ; Heltman Stefan, Robotnik polski w rewolucji październikowej na Białorusi, Mińsk 1927. ; "Goniec Czerwony" No. 11 of 19.08.1920. ; Hołówko Tadeusz, Stosunek państwa polskiego do jego sąsiadów, "Przedświt" 1919, No. 1-2. ; Korczak Władysław et al. (eds), Marksizm-leninizm o wojnie i wojsku, Warszawa 1969. ; Lafargue Paul, Pisma wybrane, Warszawa 1961, Vol. 1. ; Lenin Włodzimierz, Dzieła wszystkie. Dokumenty marzec – lipiec 1918, Warszawa 1988, t. 36. ; Marcińczyk Jan, Chwila osobliwa, Lublin 1919. ; Podsiadło Józef, W szeregach rewolucyjnego Pułku Czerwonej Warszawy, "Z Pola Walki" 1958, Issue 1. ; Wasilewski Zygmunt (ed.), Proces Lednickiego. Fragment z dziejów odbudowy Polski 1915–1924, Warszawa 1924. ; Wojciechowski Stanisław, Moje wspomnienia, Lwów 1938, Vol. 1. ; Wojciechowski Stanisław, Wspomnienia, orędzia, artykuły, Warszawa 1995. ; Żbikowski Stefan, Zarys historii Zachodniej Dywizji Strzelców, "Z Pola Walki" 1960, Issue 2. (excerpts from the author's manuscript of this work elaborated by: L. Dubacki). ; "Izviestia Wsierossijskogo Ispolnitielnogo Komitieta Sovietov" No. 263 z 12.01.1918. ; Sprawozdanie stenograficzne z posiedzenia Sejmu Ustawodawczego w dniu 22.02.1919 r. [Shorthand report from the sitting of the Legislative Sejm of 22 February 1919]. ; "Dziennik Narodowy" No. 78 of 19.12.1917; No. 79 of 20.12.1917; No. 84 of 26.12.1917; No. 90 of 2.01.1918; No. 92 of 4.01.1918; No. 107 of 27.01.1918; No. 119 of 10.02.1918; No. 128 of 28.02.1918; No. 151 of 22.03.1918; No. 175 of 21.04.1918; No. 180 of 27.04.1918 ; "Dziennik Petrogradzki" of 28.04.1917; of 22.06.1917; of 27.06.1917. ; "Dziennik Polski" No. 252 of 15.12.1917. ; "Kurier Polski" of 22.01.1920. ; "Młot" No. 62 of 7.03.1919; No. 84 of 5.04.1919. ; "Naprzód" No. 36, 11.02.1919. ; "Polska Prawda" No. 30 of 21.12.1917; No. 31 of 23.12.1917; No. 32 of 23.12.1917; No. 36 of 29.12.1917; No. 68 of 9.02.1918; No. 71 of 12.02.1918; No. 72 of 13.02.1918; No. 73 of 28.02.1918. ; "Polskie Siły Zbrojne" No. 1 of 30.08.1917. ; "Promień" No. 7 of 16.06.1917; No. 8-9 of 3.08.1917. ; "Sprawa Żołnierska" No. 1, of 11.11.1917; No. 3 of 2.12.1918; No. 3 of 2.01.1918; No. 4 of 13.01.1918; No. 5-6 of 3.02.1918; No. 7 of 24.02.1918; No. 9 of 10.03.1918. ; Kumaniecki Jerzy, Pokój polsko-radziecki 1921 r. Geneza, rokowania, traktat, komisje mieszane, Warszawa 1985. ; "Sztandar Komunizmu" No. 19 of 27.04.1919. ; "Trybuna" No. 1 of 9.06.1917; No. 2 of 16.06.1917; No. 3 of 23.06.1917; No. 4 of 30.06.1917; No. 5 of 7.07. 1917; No. 10 of 24.02.1918; No. 23 of 24.11.1917; No. 25 of 16.12.1917; No. 27 of 30.12.1917; No. 1 of 28.01.1918; No. 39 of 5.04.1918; No. 61 of 3.05.1918; No. 64 of 9.05.1918; No. 71 of 17.05.1918; No. 126 of 24.07.1918; No. 131 of 30.07.1918; No. 133 of 1.08.1918; No. 137 of 6.08.1918; No. 144 of 21.09.1918; No. 151 of 17.11.1918. ; "Wiadomości Wojskowe" No. 4 of 29.04.1917; No. 5 of 6.05.1917; No. 6 of 12.05.1917; No. 7 of 20.05.1917; No. 18 of 5.08.1917; No. 29-30 of 28.10.1917. ; "Żołnierz Polski" No. 33 of 2.02.1918. ; Bagiński Henryk, Wojsko Polskie na Wschodzie 1914-1920, Warszawa 1921. ; Borkiewicz Adam, Walki 1 Pułku Piechoty Legionów o Białystok, Białystok 1987. ; Bosiacki Adam, Utopia, władza, prawo. Doktryna i koncepcje prawne "bolszewickiej" Rosji 1917–1921, Warszawa 1999. ; Buchowski Krzysztof, Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX w., Białystok 2006. ; Czerep Stanisław, Generałowie i admirałowie polskiego pochodzenia w armii rosyjskiej 1914–1917, Białystok 2014. ; Czubiński Antoni, Walka o granice wschodnie Polski w latach 1918–1921, Opole 1993. ; Leinwand Artur, Polska Partia Socjalistyczna wobec wojny polsko-radzieckiej 1919–1920, Warszawa 1964. ; Davina Croll Kirsteen, Soviet-polish relations 1919–1921, Glasgow 2008. ; Deruga Aleksy, Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), Warszawa 1969. ; Dobroński Adam Czesław, 33 Pułk Piechoty, Pruszków 1994. ; Garaudy Roger, Źródła francuskie socjalizmu naukowego, Warszawa 1950. ; Gostyńska Weronika, Stosunki polsko-radzieckie 1918–1919, Warszawa 1972. ; Holiczenko Aleksander, Żołnierze tajnego frontu. Lista imienna KN3 POW – Wschód, 1914–1921, Olsztyn 2012. ; Juzwenko Adolf, Polska a "biała" Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r.), Wrocław 1973. ; Karpus Zbigniew, Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy w Polsce w latach 1918–1924. Z dziejów militarno-politycznych wojny polsko-radzieckiej, Toruń 1999. ; Klackin Saul, Na zaščitie oktiabrja. Organizacija riegularnoj armii i milicjonnoje stroitelstvo v sovietskoj riespublikie (1917–1920), Moskva 1965. ; Klimecki Michał, Galicyjska Socjalistyczna Republika Rad. Okupacja Małopolski (Galicji) Wschodniej przez Armię Czerwoną w 1920 roku, Toruń 2006. ; Lewandowski Jan, Historia Estonii, Wrocław 2002. ; Korotkov Ivan, Rozgrom Vrangel'a, Warszawa 1952. ; Koskowski Andrzej, Czerwony Pułk Warszawy, Warszawa 1977. ; Kowalczyk Józef, Komunistyczna Partia Polski w okręgu łomżyńskim 1919–1938, Warszawa 1975. ; Kumaniecki Jerzy, Po traktacie ryskim. Stosunki polskoradzieckie 1921–1923, Warszawa 1971. ; Lewandowski Józef, Federalizm. Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego, Warszawa 1962. ; Łatyszonek Oleg, Białoruskie formacje wojskowe 1917-1923, Białystok 1995. ; Łukomski Grzegorz, Polak Bogusław, Wrzosek Mieczysław, Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Koszalin 1990. ; Manusevič Aleksandr, Diejatielnost polskich diemokratičieskich organizacji w Rossji w pieriod podgotowki oktiabrskoj riewolucji (mart-oktiabr). Oktiabrskaja riewolucija i zarubiežnyje slovianskije narody, Moskva 1957. ; Manusevič Aleksandr, Polskije internacjonalisty w Rossii, Seria: Učonyje Zapiski Instituta Slowianowiedienja Akademii Nauk SSSR, Moskva 1962. ; Migdał Stefan, Piłsudczyzna w latach I wojny światowej, Katowice 1961. ; Miodowski Adam, Polityka wojskowa radykalnej lewicy polskiej (1917–1921), Białystok 2011. ; Kochański Aleksander et al. (eds), Księga Polaków uczestników rewolucji październikowej 1917-1920. Biografie, Warszawa 1967. ; Miodowski Adam, Wychodźcze ugrupowania demokratyczne wobec idei polskiego wojska w Rosji w latach 1917–1918, Białystok 2002. ; Miodowski Adam, Związki Wojskowych Polaków w Rosji (1917–1918), Białystok 2004. ; Najdus Walentyna, Lewica polska w Kraju Rad 1918–1920, Warszawa 1971. ; Najdus Walentyna, Polacy w rewolucji 1917 roku, Warszawa 1967. ; Nowak Andrzej, Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Kraków 2001. ; Pawłowski Ignacy, Sobczak Kazimierz, Walczyli o Polskę. Polacy i oddziały polskie w rewolucji październikowej i wojnie domowej w Rosji 1917–1921, Warszawa 1967. ; Przybylski Adam, Bój obronny o Wilno, Warszawa 1929. ; Przybylski Adam, Działania wstępne w wojnie polsko-rosyjskiej 1918–1920, Warszawa 1928. ; Radziwiłłowicz Dariusz, Polskie formacje zbrojne we wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920, Olsztyn 2009. ; Rauba Ryszard, Naród w myśli politycznej Róży Luksemburg, Zielona Góra 2005.

The article is intended to analyze similarities and differences of the 1992 Lithuanian Constitution and the 1997 Polish Constitution regarding the constitutional status of the judiciary. The article consists of three parts: I. The place of judicial power in the Polish and Lithuanian constitutions, II. Lithuanian Constitutional Court and Polish Constitutional Tribunal and III. A special institution of judges under the Constitution of Lithuania and the National Judicial Council under the Constitution of Poland. At the end of the article following differences are to be distinguished: 1. The Polish Constitution mentions military courts, while in Lithuania they do not exist. In addition, the Polish Constitution provides for two types of judicial authorities: courts and tribunals, including the Constitutional Tribunal, meanwhile, the Lithuanian Constitution include only courts. 2. The Constitution of Lithuania provides for two methods of dismissal of judges of the Supreme Court, when they discredit the name of a judge: 1) by the resolution of the Seimas and 2) under impeachment proceedings. Meanwhile, the Polish Constitution does not mention the impeachment proceedings for dismissal of judges. 3. The Constitutional Court of Lithuania and the Constitutional Tribunal of Poland in broader sense belong to the judiciary, and the functions of these institutions are very similar, however, the main difference could be that there are more subjects to address the Polish Constitutional Tribunal than to the Lithuanian Constitutional Court. On the other hand, the Polish Constitutional Tribunal has no jurisdiction to rule on the actions of officials under impeachment and on violations of electoral laws. Finally, under ordinary law, at least one member of the Polish Constitutional Tribunal ex officio is also a member of the Polish Central Electoral Commission. 4. Although the Polish Constitution pays considerably more attention to the National Judicial Council, currently the decisions of the Lithuanian Judicial Council have a greater constitutional weight (than the Polish National Judicial Council), as its negative advice on the appointment or dismissal obliges the President of the Republic. In addition, according to the Law on Courts of the Republic of Lithuania, only judges, the majority of whom are elected by the General Assembly of Judges, may be members of the Lithuanian Judicial Council, while some members of the Polish Judicial Council are not members of judiciary, including those, appointed by politicians. ; Straipsnis skirtas išanalizuoti 1992 m. Lietuvos Respublikos ir 1997 m. Lenkijos Respublikos Konstitucijų nuostatų panašumus ir skirtumus, susijusius su teisminės valdžios konstituciniu statusu. Straipsnį sudaro trys dalys: I. Teisminės valdžios vieta Lenkijos ir Lietuvos konstitucijose, II. Lietuvos Konstitucinis Teismas ir Lenkijos Konstitucinis Tribunolas ir III. Speciali teisėjų institucija pagal Lietuvos Konstituciją ir Nacionalinė Teismų Tarybą pagal Lenkijos Konstituciją. Tyrimo pabaigoje teigiama, jog didele dalimi teisminės valdžios konstitucinis statusas abiejose konstitucijose yra labai panašus, bet galima išskirti šiuos skirtumus ir padaryti šiuos apibendrinimus: 1. Lenkijos Konstitucija numato karinius teismus, kurie nagrinėja krašto apsaugos ministerijos pareigūnų baudžiamąsias bylas, tuo tarpu Lietuvos Konstitucija tokių teismų nenumato. Be to, Lenkijos Konstitucija numato teisminės valdžios institucijų dvi rūšis: teismai ir tribunolai, įskaitant ir Konstitucinį Tribunolą. Tuo tarpu Lietuvos Konstitucija tribunolu nenumato, o konstitucinės priežiūros institucijos pavadinimas yra Konstitucinis Teismas. 2. Lietuvos Konstitucija numato dvejopą aukštesnių instancijų teismų teisėjų atleidimo būdą, kai pripažįstama, kad jie savo poelgiu pažemino teisėjo vardą: 1) paprastesniu būdu – Aukščiausiojo Teismo teisėją galima atleisti Seimo nutarimu, o Apeliacinio teismo teisėją – Prezidento dekretu arba 2) sudėtingesniu būdu – šiems teisėjams galima taikyti apkaltos procesą Seime. Tuo tarpu Lenkijos Konstitucija apkaltos proceso atleisti teisėjams nenumato. 3. Lietuvos Konstitucinis Teismas ir Lenkijos Konstitucinis Tribunolas plačiąja prasme priklauso teisminei valdžiai, o šių konstitucinės priežiūros institucijų funkcijos iš esmės yra labai panašios, visgi, pagrindinis skirtumas galėtų būti tas, kad į Lenkijos Konstitucinį Tribunolą dėl teisės aktų abstrakčios konstitucinės kontrolės turi teisę kreiptis daug platesnis subjektų ratas nei į Lietuvos Konstitucinį Teismą. Iš kitos pusės, Lenkijos Konstitucinis Tribunolas neturi kompetencijos teikti išvadų dėl pareigūnų veiksmų, kuriems pradėtas apkaltos procesas bei dėl rinkimų įstatymų pažeidimų. Pagaliau, pagal ordinarinę teisę bent vienas Lenkijos Konstitucinio Tribunolo narys ex officio eina ir Lenkijos Vyriausiosios rinkimų komisijos nario pareigas. 4. Nors Lenkijos Konstitucijoje Nacionalinei Teismų Tarybai yra skirtas gana didelis dėmesys, tačiau šiuo metu Lietuvos Teisėjų Tarybos sprendimai turi didesnį konstitucinį svorį (nei Lenkijos Nacionalinės Teismų Tarybos), nes jos neigiamas patarimas dėl teisėjų skyrimo ar atleidimo įpareigoja Lietuvos Respublikos Prezidentą neskirti ar neatleisti teisėjo. Be to, pagal Lietuvos Respublikos Teismų įstatymą, Lietuvos Teisėjų Tarybos nariais gali būti tik teisėjai, kurių didžioji dalis yra renkama Visuotiniame teisėjų susirinkime, tuo tarpu Lenkijos Teismų Tarybos nariais gali būti ne tik teisėjai, be to, teisėjai į šias pareigas Lenkijoje nėra renkami pačios teisminės valdžios, o skiriami politikų. ; Artykuł ma na celu analizę podobieństw i różnic Konstytucji Republiki Litewskiej z 1992 r. i Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., związanych ze statusem konstytucyjnym władzy sądowniczej. Artykuł składa się z trzech części: I. miejsce władzy sądowniczej w konstytucjach Polski i Litwy, II. litewski Sąd Konstytucyjny i polski Trybunał Konstytucyjny oraz III. specjalna instytucja sędziowska zgodnie z Konstytucją Litwy oraz Krajowa Rada Sądownictwa zgodnie z Konstytucją Polski. Z przeprowadzonego badania wynika, że status konstytucyjny władzy sądowniczej w obu konstytucjach jest w dużej mierze podobny, można jednak wyodrębnić wskazane poniżej różnice i dokonać następujących uogólnień: 1. Konstytucja Polski przewiduje sądy wojskowe, które rozpoznają sprawy karne przeciwko funkcjonariuszom Ministerstwa Obrony Narodowej, podczas gdy Konstytucja Litwy nie przewiduje takich sądów. Ponadto, Konstytucja Polski określa dwa rodzaje organów sądowych: sądy i trybunały, w tym Trybunał Konstytucyjny. Tymczasem Konstytucja Litwy nie przewiduje trybunału, a instytucją nadzoru konstytucyjnego jest Sąd Konstytucyjny. 2. Konstytucja Litwy zakłada podwójny sposób odwoływania sędziów sądów wyższych instancji po uznaniu, że swoimi działaniami sprzeniewierzyli się godności sędziego: 1) sędzia Sądu Najwyższego może zostać odwołany uchwałą Sejmu, a sędzia sądu apelacyjnego – dekretem Prezydenta lub 2) sędziowie tych sądów mogą podlegać procedurze impeachmentu przed Sejmem. Tymczasem Konstytucja Polski nie przewiduje odwołania sędziów w drodze impeachmentu. 3. Sąd Konstytucyjny na Litwie i Trybunał Konstytucyjny w Polsce w szerokim sensie stanowią część władzy sądowniczej. Funkcje tych organów nadzoru konstytucyjnego są w zasadzie bardzo podobne, główna zaś różnica polega na tym, że znacznie szerszy krąg podmiotów ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w Polsce niż do Sądu Konstytucyjnego na Litwie o abstrakcyjną kontrolę konstytucyjną aktów prawnych. Z drugiej strony, Trybunał Konstytucyjny w Polsce nie ma kompetencji do składania opinii dotyczących działań funkcjonariuszy, wobec których wszczęto procedurę impeachmentu oraz w sprawie naruszeń ustaw o ordynacji wyborczej. Wreszcie, zgodnie z prawem powszechnym co najmniej jeden członek Trybunału Konstytucyjnego w Polsce ex officio jest jednocześnie członkiem Państwowej Komisji Wyborczej. 4. Chociaż w Konstytucji Polski Krajowej Radzie Sądownictwa poświęcono dość dużo uwagi, to jednak w chwili obecnej uchwały Litewskiej Rady Sądownictwa mają większą wagę konstytucyjną (w porównaniu z Krajową Radą Sądownictwa), ponieważ jej negatywna opinia w sprawie powołania lub odwołania sędziów jest wiążąca dla Prezydenta Republiki Litewskiej. Ponadto, zgodnie z Ustawą Republiki Litewskiej o Sądach, tylko sędziowie, z których większość jest wybierana przez Walne Zgromadzenie Sędziów, mogą być członkami Litewskiej Rady Sądownictwa, podczas gdy nie tylko sędziowie mogą być członkami Krajowej Rady Sądownictwa w Polsce, ponadto sędziowie na to stanowisko w Polsce nie są wybierani przez przedstawicieli władzy sądowniczej, ale są powoływani przez polityków.

Arendt, Hannah. 1951. The Origins of Totalitarianism. New York: Harcourt Brace.
Bahlcke, Joachim. 1996. Schlesien und die Schlesier (Ser.: Studienbuchreihe der Stiftung Ostdeutscher Kulturrat, Vol 7). Munich: Langen Müller.
Barcz, Jan. 1996. Klauzule dotyczące ochrony mniejszości narodowych w nowych dwustronnych traktatach Polski z państwami sąsiedzkimi. Przegląd Zachodni. No 2.
Bauer, Otto. 1924 [1906]. Die Nationälfrage und die Sozialdemokratie. Vienna: Volksbuchhandlung.
Bělina, Pavel et al. 1993. Dějiny zemí Koruny české (2 vols). Prague: Paseka.
Berdychowska, Bogumiła. 1994. Mniejszości narodowe w Polsce w 1993 roku. Warsaw: Biuro do Spraw Mniejszości Narodowych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.
Berdychowska, Bogumiła et al., eds. Mniejszości narodowe w Polsce. Informator 1994. Warsaw: Wydawnictwo Sejmowe.
Bielak, F. 1990. Niemiecka grupa narodowa w Polsce. Warsaw: PWN.
Blumenwitz, Dieter. 1989. What is Germany? Exploring Germany's Status After World War II. Bonn: Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen.
Breytenbach, Willie. 1997 [1996]. Democratisation in Sub-Saharan Africa: Transitions, Elections and Prospects for Consolidation. Pretoria: African Institute of South Africa.
Brubaker, Rogers. 1992. Citizenship and Nationhood in France and Germany. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Byczkowski, Józef. 1976. Mniejszości narodowe w Europie. Wybrane zagadnienia. Opole: Instytut Śląski.
Cała, Alina. 1998. Mniejszość żydowska (pp. 245-289). In: Piotr Madajczyk, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Warsaw: PAN ISP.
Chałupczak, Henryk and Tomasz Browarek. 1998. Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Dallinger, Gernot, ed. 1997. Datenreport 1997. Zahlen und Fakten über die Bundesrepublik Deutschland. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung.
Datner, Helena and Małgorzata Melchior. 1997. Żydzi we współczesnej Polsce – nieobecność i powroty (pp. 63-82). In: Zbigniew Kurcz, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Davies, Norman. 1991 [1981]. God's Playground: A History of Poland. Oxford: Clarendon Press.
Derrida, Jacques. 1995. Moscou aller-retour. Paris: Éd. de l'Aube.
Dixon, Simon. 1990. The Russians: The Dominant Nationality (pp. 21-38). In: Graham Smith, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union. London: Longman.
Dzhyuba, Ivan. 1998. Internatsionalizm chi rusifikatsya. Kiev: KM Academia.
Dziennik Ustaw RP. 1921. No 44, item 267 and no 52, item 334.
Dziennik Ustaw RP. 1935. No 30, item 267.
European Union Enlargement: A Historic Opportunity. 2000. Brussels: European Commission.
Finkielkraut, Alain. 1999 [1996]. Zagubione człowieczeństwo [Polish translation of l'Humanité perdue. Essai sur le XXe siècle]. Warsaw: PIW.
Franck, Thomas M.. 2001. Are Human Rights Universal? (pp. 191-204). Foreign Affairs. No 1.
Gellner, Ernest. 1983. Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell.
Gellner, Ernest. 1997. Nationalism. London: Weidenfeld & Nicolson.
Gregorovius, Ferdynand. 1991 [1848]. Idea polskości. Dwie księgi martyrologii polskiej [Polish translation of Die Idee des Polentum's. Zwei Bücher Polnischer Leidensgeschichte]. Olsztyn: Borussia.
Herzig, Edmund M. 1990. Armenians (pp. 146-162). In: Graham Smith, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union. London: Longman.
Hild, Helmut. 1994. Jakie było oddziaływanie Memoriału Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego (EKD)? (pp. 106-117). In: Friedbert Pflüger and Winfried Lipscher, eds. Od nienawiści do przyjaźni. O problemach polsko-niemieckiego sąsiedztwa. Warsaw: PAN ISP.
Hroch, Miroslav. 1985. Social Preconditions of National Revival in Europe: A Comparative Analysis of the Social Composition of Patriotic Groups Among the Smaller European Nations. Cambridge: Cambridge University Press.
Huntington, Samuel P. 1991. The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century. Norman, OK: University of Oklahoma Press.
Huntington, Samuel P. 1996. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon & Schuster.
Jakimczyk, Jarek and Dariusz Kos. 1998. Ślązak to nie narodowość (pp. 1 and 3). Życie. No 66.
Jastrzębski, Włodzimierz. 1995. Ludność niemiecka i rzekomo niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej (1939-1945) (pp. 11-26). In: Włodzimierz Jastrzębski, ed. Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939-1945 i jej powojenne losy. Bydgoszcz: WSP.
Kamusella, Tomasz. 1999. 'Musisz być albo Niemcem, albo Polakiem'. Polityka ennacjonalizacji a retoryka wielokulturowości na Górnym Śląsku po 1989 roku (pp. 113-124). Sprawy Narodowościowe. No 14-15.
Kamusella, Tomasz. [Forthcoming]. Language as an Instrument of Nationalism in Central Europe. Nations and Nationalism. No 2.
Kapuściński, Ryszard. 1999 [1982]. Szachinszach. Warsaw: Czytelnik.
Kersten, Krystyna. 1992. Polacy, Żydzi, komunizm. Anatomia półprawd 1939-1968. Warsaw: PWN.
Kinsky, Ferdinand. 1995 [1986]. Föderalismus: ein gesamteuropäisches Modell. Bonn: Europa Union Verlag.
Kohn, Hans. 1946 [1944]. The Idea of Nationalism. New York: Macmillan.
Kohn, Hans. 1962. The Age of Nationalism: The First Era of Global History. New York: Harper & Row.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. 1997. Warsaw: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
Kowalski, Janusz. 1997. Głos z Kaszub (p. 37). Dziennik Zachodni. No 148.
Kulak, Teresa. 1996. Jan Ludwik Popławski – twórca i popularyzator myśli zachodniej przełomu XIX i XX wieku. Ze studiów nad genezą 'idei piastowskiej' Narodowej Demokracji (pp. 43-53). In: Wojciech Wrzesiński, ed. Twórcy polskiej myśli zachodniej (Ser.: Rozprawy i Materiały, Vol 153). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.
Kymylicka, William. 1989. Liberalism, Community and Culture. Oxford: Clarendon Press.
Kymylicka, William. 1995. Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights. Oxford: Clarendon Press.
Lemberg, Hans. 1996. Unvollendete Versuche nationaler Identitätsbildungen im 20. Jahrhundert im östlichen Europa: die 'Tschechoslowaken', die 'Jugoslawen', das 'Sowjetvolk' (pp. 581-605). In: Helmut Berding, ed. Nationales Bewußtsein und kollektive Indentität. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Lieven, Anatol. 2000/2001. Against Russophobia. World Policy Journal. Winter (cf. www.east-west-research.ac.uk).
Lipski, Jan Józef. 1996. Powiedzieć sobie wszysto... Eseje o sąsiedztwie polsko-niemieckim/Wir müssen uns alles sagen... Essays zur deutsch-polnischen Nachbarschaft. Gliwice: Wokół nas and Warsaw: Wydawnictwo Polsko-Niemieckie.
Łodziński, Sławomir. 1998. Przekroczyć własny cień. Prawne, instytucjonalne oraz społeczne aspekty polityki państwa polskiego wobec mniejszości narodowych w latach 1989-1997 (pp. 11-82). In: Bogumiła Berdychowska, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Praktyka po 1989 roku. Warsaw: Wydawnictwo Sejmowe.
Łodziński, Sławomir. 1999. Problem ochrony Romów (Cyganów) jako mniejszości narodowej (etnicznej) w Europie w latach dziewięćdziesiątych. Perspektywa międzynarodowa i krajowa (pp. 103-134). In: Ewa Nowicka, ed. Sytuacja Romów w Polsce. U nas dole i niedole. Cracow: Nomos.
Łodziński, Sławomir. 1999a. 'Obcy krajowcy'. Perspektywy polityki wobec imigrantów w Polsce (pp. 173-212). In: Sławomir Łodziński and Jan. J. Milewski, eds. Do stołu dla zamożnych. Ruchy migracyjne w Afryce oraz ich znaczenie dla Polski. Warsaw: Instytut Krajów Rozwijających się, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski.
Łodziński, Sławomir. 2000. Kwestia ochrony mniejszości narodowych w dyskursie publicznym w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. Wstępne rozważania (pp. 351-375). In: Bernard Linek and Kai Struve, eds. Nacjonalizm a tożsamość narodowa w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XXw./Nationalismus und national Identität in Ostmitteleuropa im 19. und 20. Jahrhundert. Opole: Instytut Śląski and Marburg: Herder-Institut.
Louis, Jean-Victor. 1995. The Community Legal Order. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
Mac, Jerzy Sławomir and Dorota Macieja. 1997. Kiełbasa śląska (pp. 26-27). Wprost. Jul 13.
Madajczyk, Piotr. 1994. Na drodze do pojednania. Wokół orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 roku. Warsaw: PWN.
Madajczyk, Piotr. 1998. Niemcy (pp. 66-109). In: Piotr Madajczyk, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Warsaw: PAN ISP.
Magocsi, Paul Robert. 1995 [1993]. Historical Atlas of East Central Europe. Seattle, WA: University of Washington Press.
Martín Estébanez, María Amor. 1995. The Protection of National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities (pp. 133-164). In: Nanette A. Newuwahl and Allan Rosas, eds. The European Union and Human Rights (Ser.: International Studies in Human Rights, Vol 42). The Hague: Martinus Nijhoff Publishers.
Matelski, Dariusz. 1996. Koncepcja narodowościowa niemieckiej Europy w 1943 roku (pp. 153-192). Sprawy Narodowościowe. No 1 (8).
Matelski, Dariusz and Andrzej Sakson. 1995. Od II do III Rzeczypospolitej. Niemcy i mniejszość niemiecka w Wielkopolsce (1939-1995) (pp. 93-132). In: Włodzimierz Jastrzębski, ed. Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939-1945 i jej powojenne losy. Bydgoszcz: WSP.
Michna, Ewa. 1995. Łemkowie. Grupa etniczna czy naród. Cracow: Nomos.
Mielczarek, Dariusz, ed. 1996. Subsydiarność. Warsaw: Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego.
Mirga, Andrzej and Nicolae Gheorghe. 1997. The Roma in the 21st c. Princeton, NJ: Project on Ethnic Relations.
Mironowicz, Eugeniusz. 1998. Białorusini (pp. 11-65). In: Piotr Madajczyk, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Warsaw: PAN ISP.
Misztal, Jan. 1990. Weryfikacja narodowościowa na Ziemiach Odzyskanych. Warsaw: PWN.
Naumann, Friedrich. 1917 [1915]. Central Europe [English translation of Mitteleuropa]. London: P. S. King & Son.
Nodia, Ghia. 1998. The Conflict in Abkhazia: National Projects and Political Circumstances (pp. 14-48). In: Bruno Coppieters et al., eds. Georgians and Abkhazians: The Search for a Peace Settlement. Cologne: Bundesinstitut für ostwissenschaftliche und international Studien.
Obracht-Prondzyński, Cezary. 2001. 'Pomerania' – kaszubsko-pomorskie zwierciadło (pp. 151-162). Przegląd Zachodni. No. 1.
Ociepka, Beata. 1994. Niemcy na Dolnym Śląsku w latach 1945-1970 (Ser.: Niemcoznawstwo, Vol 1). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Offe, Claus. 1994. Der Tunnel am Ende des Lichts. Erkundungen der politischen Transformation in Neuen Osten. Frankfurt am Main.
Offe, Claus. 1996. Designing Institutions in East European Transitions (pp. 199-226). In: R. E. Goodin, ed. The Theory of Institutional Design. Cambridge: Cambridge University Press.
Olejnik, Leszek. 1997. Polityka państwa polskiego wobec Rosjan po II wojnie światowej (pp. 75-92). Sprawy Narodowościowe. No. 2 (11).
Osękowski, Czesław. 1994. Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945-1956. Zielona Góra: WSP.
Osmańczyk, Edmund. 1946. Sprawy Polaków. Katowice.
Polonsky, Antony. 1975. The Little Dictators: The History of Eastern Europe Since 1918. London: Routledge & Kegan Paul.
Porter, Brian. 2000. When Nationalism Began to Hate: Imagining Modern Politics in Nineteenth-Century Poland. Oxford: Oxford University Press.
Przeworski, Adam. 1991. Democracy and the Market: Political and Economic Reforms in Eastern Europe and Latin America. New York: Cambridge University Press.
Pudło, Kazimierz. 1997. Uchodźcy polityczni z Grecji w Polsce (1948-1995) (pp. 149-152). In: Zbigniew Kurcz, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Reichling, Gerhard. 1986. Die deutschen Vertriebenen in Zahlen (Vol I: Umsiedler, Verschleppte, Vertriebene, Aussiedler 1940-1985). Bonn: Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen.
Sakson, Andrzej. 1991. Mniejszość niemiecka na tle innych mniejszości narodowych we współczesnej Polsce (pp. 1-24). Przegląd Zachodni. No 2.
Sakson, Andrzej. 1998. Stosunki narodowościowe na Warmii i Mazurach 1945-1997. Poznań: Instytut Zachodni.
Smith, Graham. 1990. Nationalities Policy from Lenin to Gorbachev (pp. 1-20). In: Graham Smith, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union. London: Longman.
Stalin, Joseph. 1973. Marxism and the National Question. In: Bruce Franklin, ed. The Essential Stalin: Major Theoretical Writings 1905-1952. London: Croom Helm.
Synak, Brunon. 1998. Kaszubska tożsamość. Ciągłość i zmiana. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Thornberry, Patrick and Maria Amor Martin Estebanez. 1994. The Council of Europe and Minorities. Strasbourg: Council of Europe.
Tismaneau, Vladimir, ed. The Revolutions of 1989: Rewriting Histories. London: Routledge.
Tomaszewski, Jerzy. 1985. Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918-1939. Warsaw: MAW.
Törnquist-Plewa, Barbara. 2000. Contrasting Ethnic Nationalisms: Eastern Central Europe (pp. 183-220). In: Stephen Barbour and Cathie Carmichael, eds. Language and Nationalism in Europe. Oxford: Oxford University Press.
Traktaty polsko-niemieckie/Die deutsch-polnischen Verträge. 1991. Bonn: Auswärtiges Amt.
Urban, Thomas. 1994. Deutsche in Polen. Geschichte und Gegenwart einer Minderheit. Munich: C H Beck.
Vallely, Paul, ed. 1998. The New Politics: Catholic Social Teaching for the Twenty-First Century. London: SCM Press.
Wapiński, Roman. 1994. Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej. Wrocław: Ossolineum.
Watzal, Ludwig, ed. 1995. Menschenrechte. Dokumente und Deklarationen. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung.
Wilson, Kevin and Jan van der Dussen, eds. 1995 [1993]. The History of the Idea of Europe. London: Routledge.
Zaremba, Marcin. 2001. Symbol obrotowy (pp. 68-70). Polityka. No 5.
Zientara, Benedykt. 1996. Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej. Warsaw: PIW.
Żołędowski, Cezary. 1997. Polacy za granicą. Mniejszości narodowe w Polsce (pp. 25-38). In: Antoni Rajkiewicz, ed. Społeczeństwo Polskie w latach 1989-1996/96. Zagadnienia polityki społecznej. Warsaw: Fundacja im. Friedricha Eberta.
Żukowski, Włodzimierz. 1999. Ideologia i polityka wielokulturowości w epoce dojrzewania nacjonalizmu australijskiego u schyłku XX wieku (pp. 169-182). Sprawy Narodowościowe. No 14-15.
Żurko, Jerzy. 1997. Łemkowie – między grupą etniczną a narodem (pp. 51-62). In: Zbigniew Kurcz, ed. Mniejszości narodowe w Polsce. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Book co-funded by the Minister of Science and Higher Education (No 713/P-DUN/2014) ; Karol Łopatecki: k.lopatecki@uwb.edu.pl ; Uniwersytet w Białymstoku ; Akta unii Polski z Litwą 1385–1791, eds S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków 1932. ; Auteroche J.Ch., Memoire du passage de Venus sur le soleil, Petersburg 1762. ; Auteroche J.Ch., Voyage en Sibérie: fait par ordre du roi en 1761, t. I, Paris 1768. ; Białystok oczami kartografa, ed. by A. Gawroński, Białystok 2011. ; Biłgorajski F., Pamiętnik szlachcica podlaskiego, "Czas" 1876, no. 275. ; Biłgorajski F., Pamiętnik szlachcica podlaskiego, "Czas" 1876, no. 279. ; Biłgorajski F., Pamiętnik szlachcica podlaskiego, "Czas" 1876, no. 269. ; Biłgorajski F., Pamiętnik szlachcica podlaskiego, "Czas" 1877, no. 19. ; Bogusławski W., Dzieje Teatru Narodowego na trzy części podzielone, Warszawa 1965. ; Büsching A.F., Geografia Krolestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego tudzież innych Prowincyi do nich należących, Warszawa 1768. ; Bykowski P.J., Dwór królewski w Grodnie. Epizod biograficzny (1795–1797), Warszawa 1884. ; Kopczyński M., Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1998. ; Kosztyła Z., Bitwa pod Białymstokiem w dniu 13 lipca 1769 r., "Rocznik Białostocki" 2 (1961). ; Kosztyła Z., Dzieje wojskowe Białegostoku w XVIII wieku, [in:] Z dziejów wojskowych ziem północno-wschodnich Polski, part I, ed. Z. Kosztyła, Białystok 1986. ; Kosztyła Z., Wojskowa szkoła budownictwa i inżynierii w Białymstoku, "Wojsko Ludowe" 1960, no. 3. ; Kościelniak K., Źródła dochodów oficerów jazdy polskiej w pierwszej połowie XVII wieku, [in:] Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, ed. K. Łopatecki, Białystok 2011. ; Kotula F., Warownie chłopskie XVII w. w ziemi przemyskiej i sanockiej, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości" 8 (1962), 1. ; Kowalczyk J., Nurt klasyczny w polskiej sztuce późnobarokowej, [in:] Klasycyzm i klasycyzmy. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1994. ; Kowalski M., Księstwa Rzeczypospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny, Warszawa 2013. ; Kowecka E., Dwór "Najrządniejszego w Polszcze magnata", Warszawa 1991. ; Haura J.K., Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey, Kraków 1693. ; Choińska M., Powinności mieszczan w mieście królewskim a w mieście prywatnym: przykład Tykocina w XVI–XVIII wieku, "Studia Podlaskie" 18 (2009–2010). ; Koziarski S., Sieć kolejowa Polski w latach 1842–1918, Opole 1993. ; Kozica K., Pezda J., Imago Poloniae, t. II: Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, ed. T. Niewodniczański, Warszawa 2002. ; Kozłowska-Świątkowska E., Maroszek J., Hasbachowie. Z rodzinnego sztambucha, Białystok 2011. ; Krahel T., Od parafii do stolicy metropolii. Z kościelnych dziejów Białegostoku, "Białostocczyzna" 14 (1999), 1. ; Krahel T., Zarys dziejów parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku, s.l. 2009, http://digital.fides.org.pl/dlibra/docmetadata?id=575&from=pubstats. ; Krassowski B., Polska na mapach wydawców norymberskich i augsburskich z XVIII wieku, "Studia i Materiały z Historii Kartografii", Warszawa 1985. ; Krug L., Betrachtungen über den Nationalreichtum des preußischen Staats und über den Wohlstand seiner Bewohner, Bd. I, Berlin 1805. ; Kryński I., Obiekty osadnicze kultury ceramiki kreskowanej z dziedzińca wstępnego pałacu Branickich w Białymstoku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 11 (2006). ; Kryński I., Osada ludności kultury ceramiki kreskowanej w Białymstoku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 12 (2006). ; Kryński I., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na dziedzińcu wstępnym pałacu Branickich w Białymstoku, "Podlaskie Zeszyty Archeologiczne" 1 (2005). ; Chorobińska-Misztal A., Z dziejów Siemiatycz drugiej połowy XVIII wieku. Działalność reformatorska Anny Jabłonowskiej, Białystok 1978. ; Holsche A.K., Geographie und Statistik von West- Süd- und Neu- Ostpreußen: nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung, Bd. 1, Berlin 1800. ; Kryński I., Stankiewicz U., Początki osadnictwa, [in:] Historia Białegostoku, ed. A.Cz. Dobroński, Białystok 2012. ; Krzymkowiak-Kostrowiecka A., Środowisko geograficzne Białegostoku i okolicy oraz jego przemiany, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. I, eds J. Antoniewicz, J. Joka, Białystok 1968. ; Kublin L., "Regni Poloniae (.) Jakuba Kantera z 1770 r., "Zabytki Polskiej Kartografii" 2 (1980). ; Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009. ; Kuklo C. (ed.), Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, Białystok 2014. ; Kulesza-Woroniecka I., Cudzoziemcy w Białymstoku w osiemnastym wieku, "Studia Podlaskie" 19 (2011). ; Kulesza-Woroniecka I., Dwór Izabeli Branickiej w Białymstoku 1771–1808, [in:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, ed. C. Kuklo, Białystok 2014. ; Kulesza-Woroniecka I., Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771–1808, "Studia Podlaskie" 20 (2012). ; Kusiński W., Przemiany funkcji Białegostoku w przeszłości, "Rocznik Białostocki" 6 (1966). ; Chyczewska A., Marceli Bacciarelli: życie, twórczość. Dzieła, t. II, Poznań 1970. ; Lankamer T., Mapa J. C. Textora pod tytułem "Nowe Prusy Wschodnie" z lat 1795– 1800, "Rocznik Białostocki" 7 (1967). ; Inwentarz b. Wileńskiego Archiwum Centralnego, ed. by I. Sprogis, Wilno 1929. ; Laszuk A., Duża i średnia własność ziemska na Podlasiu w II poł. XVII w., "Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska" 9 (1995). ; Laszuk A., Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1999. ; Laszuk D, Teatr hetmana Branickiego w Białymstoku, [in:] Z badań Katedry Historii Architektury, z. 3, Białystok 2001. ; Lech M., Białystok – miasto i jego mieszkańcy w XVIII w., "Rocznik Białostocki" 6 (1965). ; Lechowski A., Zeller-Narolewska E., Ratusz w Białymstoku, Białystok 2003. ; Leszczyński A., Żydzi ziemi bielskiej od połowy XVII w. do 1795 r., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980. ; Lindner L., Bogutsky A., Gozhik P. et al., Correlation of main climatic glacial-interglacial and loess-palaeosol cycles in the Pleistocene of Poland and Ukraine, "Acta Geologica Polonica" 52 (2002), 4. ; Łopatecki K., Białostockie władze miejskie w okresie staropolskim, "Miscellanea Historico-Iuridica" (in press). ; Chyczewska A., Marcello Bacciarelli 1731–1818, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973. ; Łopatecki K., Blaski i cienie funkcjonowania rodzin w nowożytnych wojskach Europy Zachodniej, "Białostockie Teki Historyczne" 5 (2007). ; Łopatecki K., Cywilna jurysdykcja wobec wojskowych w Koronie na przełomie XVI i XVII stulecia, [in:] "Miscellanea Historico-Iuridica" 5 (2007). ; Inwentarz majętności Białegostoku z należącymi folwarkami. Słów kilka o dworze i folwarkach białostockich w 1645 roku, ed. by M. Sokół, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 15–16 (2012). ; Łopatecki K., Ideowa wymowa ozdób armatnich z przełomu XVI i XVII wieku, [in:] Nad społeczeństwem staropolskim, t. I: Kultura–instytucje–gospodarka w XVI–XVIII stuleciu, eds K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007. ; Łopatecki K., Muzycy wojskowi w Rzeczypospolitej – zarys problematyki, [in:] Nad społeczeństwem staropolskim, t. II: Polityka i ekonomia – społeczeństwo i wojsko – religia i kultura w XVI–XVIII wieku, ed. D. Wereda, Siedlce 2009. ; Łopatecki K., Nabożeństwa wojskowe w Rzeczypospolitej szlacheckiej: zarys organizacyjno-prawny, [in:] Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań. XVI–XVIII wiek, eds T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, Warszawa–Opole 2008. ; Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013. ; Łopatecki K., Plan przebudowy twierdzy w Tykocinie z 1708 roku, "Zapiski Historyczne" 74 (2009), 2. ; Łopatecki K., Specyfika fundacji szpitali wojskowych w Rzeczypospolitej szlacheckiej na tle europejskim, [in:] Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, eds E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok 2011. ; Łopatecki K., Sprzedaż dóbr białostockich przez spadkobierców Jana Klemensa Branickiego. Z badań nad prawem dziedziczenia na przełomie XVIII i XIX w., "Studia Podlaskie" 22 (2015), (in press). ; Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009. ; Łopatecki K., Walczak W., Wstęp, [in:] Pałac Branickich w Białymstoku, vol. 1: Inwentarze z wieku XVII–XVIII, cz. 1, ed. by K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2012. ; Łopatecki K., Wojna o szkoły wojskowe – czyli rzecz o kształceniu żołnierzy w Rzeczypospolitej szlacheckiej do połowy XVIII wieku, "Gryfita. Białostocki Magazyn Historyczny" 28 (2008). ; Łopatecki K., Zalewska E., Najazd na dobra białostockie w 1598 roku. Z badań nad najstarszymi dziejami Białegostoku, "Studia Podlaskie" 19 (2011). ; Jabłonowska A., Porządek robót miesięcznych ogrodnika na cały rok wypisany i na miesiące podzielony, Siemiatycze 1786. ; Łukasiewicz J., Białystok w XIX wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. III, ed. J. Joka, Białystok 1972. ; M. Lech, Dzieje i obraz Białegostoku w XVIII wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. I, ed. J. Antoniewicz, J. Joka, Białystok 1968. ; Maisel W., Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961. ; Makiłła D., Artykuły henrykowskie (1573–1576). Studium historyczno-prawne, Warszawa 2012. ; Makowiecki T., Archiwum planów Tylmana z Gameren, architekta epoki Sobieskiego, Warszawa 1938. ; Małek A., Białystok pod zaborem pruskim 1795–1807, "Białostocczyzna" 14 (1999), 4. ; Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009. ; Małek A., Kamera Wojny i Domen Departamentu Białostockiego Nowych Prus Wschodnich 1796–1807. Monografia zespołu archiwalnego, Warszawa 2007. ; Małek A., Mieszkańcy Białegostoku pod zaborem pruskim, "Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska" 10 (1996). ; Marchesano L., Michel Ch., Printing the Grand Manner: Charles Le Brun and Monumental Prints in the Age of Louis XIV, Los Angeles 2010. ; Maroszek J., Białystok i Knychówek – dwie realizacje tego samego projektu kościoła parafialnego w pierwszej połowie XVII wieku, "Białostocczyzna" 7 (1992), 4. ; Jabłonowska A., Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców, t. I–VII, Siemiatycze 1783–1785 (pierwsze wydanie) oraz t. I–VIII, Warszawa 1786. ; Maroszek J., Dzieje Białegostoku w latach 1547–1692, [in:] Historia Białegostoku, ed. A.Cz. Dobroński, Białystok 2012. ; Maroszek J., Dzieje województwa podlaskiego do 1795 roku, Białystok 2013. ; Maroszek J., Najstarszy dokument uposażeniowy kościoła farnego w Białymstoku z 4 grudnia 1581 r., "Białostocczyzna" 11 (1996), 2. ; Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Białystok 2000. ; Maroszek J., Ponowienie praw miejskich Białegostoku, "Białostocczyzna" 13 (1998), 3. ; Ciesielski T., Garnizony państwowe w miastach koronnych w latach 1717–1763, [in:] Studia historyczno-wojskowe, t. III: Armia i społeczeństwo, ed. T. Ciesielski, Zabrze 2009. ; Maroszek J., Pożary w miastach podlaskich do końca XVIII wieku, [in:] Ars historiae – historia artis, eds E. Dubas-Urwanowicz, J. Maroszek, Białystok 2012. ; Maroszek J., Prawo polskie na Podlasiu do 1569 roku, [in:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, vol. I, eds M. Mikołajczyk, J. Ciągwa, P. Fiedorczyk, A. Stawarska-Rippel, T. Adamczyk, A. Drogoń, W. Organiściak, K. Kuźmicz, Białystok–Katowice 2010. ; Maroszek J., Przykahałek żydowski w Białymstoku 1658–1795, [in:] Białystok Mayn Heym, ed. D. Boćkowski, Białystok 2013. ; Maroszek J., Rewelacyjne odkrycie nieznanych najstarszych dokumentów dla Białegostoku, "Białostocczyzna" 14 (1999), 1. ; Maroszek J., Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI–XVIII w., [in:] Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), eds M. Kwapień, J. Maroszek, A. Wyrobisz, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976. ; Kalendarz półstuletni 1750–1800, ed. by B. Baczko, H. Hinz, Warszawa 1975. ; Maroszek J., Siemiatycze jako ośrodek dóbr ziemskich w XV–XVIII w. (do 1801 r.), [in:] Studia i materiały do dziejów Siemiatycz, ed. H. Majecki, Warszawa 1989. ; Maroszek J., Tajemnice białostockiego pałacu, "Medyk Białostocki" 78–80 (2009). ; Maroszek J., Targowiska miejskie w Koronie Polskiej w drugiej połowie XVIII i XVIII wieku, Białystok 1990. ; Maroszek J., Własność cerkiewna na terenie Białegostoku, "Białostocczyzna" 7 (1992), 3. ; Ciesielski T., Problematyka badań nad skarbowością polską i litewską czasów saskich (lata 1717–1764), "Miscellanea Historico-Archivistica" 12 (2000). ; Maśliński A., Architektura antyku w interpretacji baroku, Lublin 1962. ; Mączak A., Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej, Wrocław 2003. ; Michaluk D., Granice województwa podlaskiego i postrzeganie obszaru Podlasia w latach 1513–2013, [in:] Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, ed. O. Łatyszonek, Ciechanowiec 2013 ; Michałowska A., Gminy żydowskie w dawnej Rzeczypospolitej. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 2003 ; Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVV–XVIII wieku, Katowice 2013. ; Mikuła M., Zakres przedmiotowy spadkobrania testamentowego w statutach litewskich, "Krakowskie Studia z historii państwa i prawa" 3 (2010). ; Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, introduction by M. Dernałowicz, Warszawa 1999. ; Miłobędzki A.J., Tradycja średniowieczna w polskiej rezydencji nowożytnej, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" 24 (1979), 4. ; Mironowicz A., Nieznane dokumenty do dziejów cerkwi Białostockich z początku XIX wieku, "Białostocczyzna" 14 (1999), 4. ; Mossakowski S., Tylman z Gameren. Architekt polskiego baroku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973. ; Czaplińska M., Orzelska Anna Katarzyna, [in:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979. ; Moszyński J.A., Podróż do Prus, Saksonii i Czech odbyta w roku 1838–1839, t. I, Wilno 1844. ; Mościcki H., Białystok – zarys historyczny, Białystok 1933. ; Mościcki H., Branicka Aleksandra, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Kraków 1936. ; Muszyńska-Hoffmannowa H., W Wersalu Podlaskim, Białystok 1978. ; Neale R.S., Bath 1680–1850: a social history, or, a valley of pleasure, yet a sink of Iniquity, London 1991. ; Nieciecki J., "Polski Wersal" – Białystok Jana Klemensa Branickiego, "Biuletyn Historii Sztuki" 63 (2001). ; Nieciecki J., Apoteoza Augusta III w białostockim pałacu Jana Klemensa Branickiego, "Roczniki Humanistyczne" 47 (1999), 4. ; Kościoł katolicki na Podlasiu. Zbior dokumentow erekcyjnych i funduszowych, v. 3: Białystok, introduction and edition J. Maroszek, Białystok 1999. ; Nieciecki J., Avant-cour białostockiej rezydencji, [in:] Rola oświaty i szkolnictwa w procesie kształtowania się świadomości narodowej na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, ed. W. Śleszyński, Białystok 2007. ; Nieciecki J., Białostockie założenie przestrzenne w XVIII wieku, [in:] Ogród Branickich w Białymstoku. Badania – Projekty – Realizacja, Warszawa 1998. ; Czapska A., Zasady sytuowania założeń barokowych w miasteczkach podlaskich od połowy XVII po wiek XVIII, "Rocznik Białostocki" 9 (1970). ; Nieciecki J., Ceremoniał powitania królewicza Karola na białostockim dworze Jana Klemensa Branickiego w 1758 roku, "Acta Academiae Atrium Vilnensis" 54 (2009). ; Nieciecki J., Dwór Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, [in:] Ogród Branickich w Białymstoku. Badania – Projekty – Realizacja, Warszawa 2000. ; Nieciecki J., Kalendarium prac Antoniego Herliczki, "Białostocczyzna" 6 (1991), 2. ; Nieciecki J., Kim był Antoni Herliczka?, "Białostocczyzna" 6 (1991), 3. ; Nieciecki J., Monument serc Stefana Mikołaja i Katarzyny Aleksandry Branickich w Białymstoku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 3 (1997). ; Nieciecki J., Opowieści o "Podlaskim Wersalu". O tym jak zwiedzano piękności parków i okolic Białegostoku, "Biuletyn Konserwatorskich Województwa Białostockiego" 4 (1998). ; Nieciecki J., Opowieści o "Polskim Wersalu", "Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego" 2 (1996). ; Nieciecki J., Opowieści o "Polskim Wersalu". O tym jak ogród przenikał do pałacu, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 5 (1999). ; Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, ed. by A. Miłobędzki, Wrocław 1957. ; Nieciecki J., Opowieści o "Polskim Wersalu". O tym, jak król August III na niedźwiedzia polował, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego" 4 (1998). ; Cellarius A., Regni Poloniae, regionumque omnium ad id Pertinentium Novißima descriptio, Amsterdam 1659. ; Nieciecki J., Pałacyk Gościnny w Białymstoku – propozycja wystroju wnętrz i zagospodarowania otoczenia, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 6 (2000). ; Nieciecki J., Pałacyk Gościnny w Białymstoku, Białystok 2006. ; Nieciecki J., Plan rezydencji białostockiej w czasach Jana Klemensa Branickiego, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 7 (2001). ; Nieciecki J., Pomnik na serca matki i syna, "Białostocczyzna" 6 (1991), 4. ; Nieciecki J., Testament Jana Klemensa Branickiego, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. V, ed. H. Majecki, Białystok 2001. ; Nieciecki J., Wystrój snycerski z XVIII w. kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Białymstoku, [in:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, ed. A. Maśliński, t. I, Lublin 1989. ; Nowak J., Zając M., Optyka elementarna, Wrocław 1998. ; Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu, Poznań 1972. ; Oleksicki A., Socjotopografia Białegostoku w XVIII w. w świetle inwentarza miasta z 1771/1772 r. i planu Beckera z 1799 r., [in:] Studia i materiały z dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Kuczyński W., Pamiętnik 1668–1737, compilation under the supervision of J. Maroszek. ; Czyżewski P., Najstarsza białostocka księga miejska, "Białostocczyzna" 10 (1995), 4. ; Oleksicki J., Spław zboża rzeką Narwią w XVI wieku, [in:] Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia, ed. A. Wyrobisz, Warszawa 1981. ; Oleńska A., "Sekretne treści" pałacu w Białymstoku. O Figurze Rotatora na klatce schodowej, [in:] Artyści włoscy w Polsce. XV–XVIII wiek, Warszawa 2004. ; Oleńska A., Analiza kompozycji i dekoracji ogrodu przy pałacu Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, [in:] Ogród Branickich w Białymstoku. Badania–projekty–realizacja 1998. Studia i materiały, Ogrody 4 (10), Warszawa 1998. ; Oleńska A., Jan Klemens Branicki. Sarmata nowoczesny. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011. ; Oleńska A., Tykocin – pomnik chwały rodu Jana Klemensa Branickiego, [in:] Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, eds E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok 2011. ; Oleńska A., Wątki heroiczne w programie dekoracji białostockiej rezydencji Jana Klemensa Branickiego, [in:] Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, eds T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005. ; Olszewicz B., Kartografia polska XVIII wieku. Przegląd chronologiczno-bibliograficzny (dokończenie), "Polski Przegląd Kartograficzny" 10 (1932). ; Opas T., Własność w miastach szlacheckich województwa lubelskiego w XVIII w., "Czasopismo Prawno-Historyczne: 22 (1970), 1. ; Pałucki W., Nazwy miejscowe typu Białystok, Górnystok, Ponikłystok, "Onomastica" 7 (1961) ; Paszkowski W., Wątki gotyckie pałacu Branickich w Białymstoku, "Ochrona Zabytków" 5 (1952), 4. ; Czyżewski P., Wasilków – przykład renesansowego rozplanowania miasta i starostwa, [in:] Małe miasta. Przestrzenie, Supraśl 2004. ; Lietuvos Metrika, Knyga Nr. 523 (1528), Viešujų reikalų knyga 1, parengė A. Baliulis, A. Dubonis, Vilnius 2006. ; Pawlata L., Problematyka i stan badań archeologicznych na obszarze miasta Białystok, "Podlaskie Zeszyty Archeologiczne" 3 (2007). ; Pelc J., Ceny w Gdańsku w XVI i XVII wieku, Lwów 1937. ; Piwarski K., Stefan Mikołaj Branicki, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa–Kraków–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane 1937. ; Płosiński J., Potop szwedzki na Podlasiu 1655–1657, Zabrze 2006. ; Popławski T., Droga Chodkiewiczowska i Bazyliańska – najstarsze trakty Białegostoku, "Białostocczyzna" 10 (1995), 4. ; Popławski T., Errata do "Moskiewskiego planu Białegostoku" [in:] "Białostocczyzna" 8 (1993), 2. ; Popławski T., Przestrzeń współczesnego miasta Białegostoku na tle historycznych podziałów, "Białostocczyzna" 11 (1996), 2. ; Prayetfuss (Breitfus, Bretfus, Prefusz) Hiob, [in:] Polski Słownik Biograficzny, vol. XXVIII, 2, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985. ; Prószyńska Z., Zegary Stanisława Augusta , Warszawa 1994. ; Ćwiek Z., Z dziejów wsi koronnej w XVII wieku, Warszawa 1966. ; Putkowska J., Wpływ sztuki Andre Le Notre'a na kształtowanie otoczenia rezydencji w Polsce w końcu XVII i 1. połowie XVIII wieku, [in:] "Biuletyn Historii Sztuki" 63 (2001), 1–4. ; Łubieński W.A., Swiat we wszystkich swoich częsciach większych y mnieyszych, to iest: w Europie, Azyi, Affryce y Ameryce, w monarchiach, krolestwach, xięstwach, prowincyach, wyspach y miastach, geograficznie, chronologicznie y historycznie okryslony, t. I, Wrocław 1740. ; Rachuba A., Konfederacje wojska litewskiego 1655–1663, Zabrze 2010. ; Reychman J., Orient w kulturze polskiego oświecenia, Wrocław 1964. ; Rolnik D., Kasztelan krakowski Antoni Jabłonowski i inni "możnowładcy". O roli politycznej magnaterii w czasach panowania Stanisława Augusta, [in:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, Kraków 2012. ; Rolnik D., Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 – styczeń 1793), Katowice 2000. ; Romaniuk Z., Drukarstwo w Białymstoku do 1915 r., "Białostocczyzna" 14 (1999), 4. ; Romaniuk Z., Dubno – zapomniana rezydencja Sapiehów, [in:] Rezydencje Sapiehów w Dubnie, eds A. Andrzejewski, H. Karwowska, Białystok 2007. ; Romaniuk Z., Kilka uwag o początkach osady i miasta Białystok, [in:] Szkice do dziejów Białegostoku, eds M. Kietliński, W. Śleszyński, Białystok 2003. ; Romaniuk Z., Straty na Podlasiu w czasie "potopu" na przykładzie starostwa brańskiego, "Białostocczyzna" 12 (1997), 1. ; D. Korolczuk, J. Maroszek, T. Popławski, Wartość przestrzeni i środowiska kulturowego dzielnicy Bojary, "Białostocczyzna" 9 (1994), 3. ; Romaniuk Z., Źródła do początków obwodu białostockiego w zbiorach Biblioteki Narodowej PAU i PAN w Krakowie, "Białostocczyzna" 16 (2001), 1–2. ; Romaniuk Z., Żydzi białostoccy do 1915 roku, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. V, Białystok 2001. ; Mapa Polski z podziałem na województwa z 1770 r. oraz kilku ważniejszych okresów, ed. by J.M. Bazewicz, Kraków 1895. ; Rostworowski E, Poniatowski Andrzej, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1983. ; Rutkowski H., Okres Stanisława Augusta w badaniach Karola Buczka nad kartografią dawnej Rzeczypospolitej, [in:] Karol Buczek (1902–1983), człowiek i uczony, ed. D. Karczewski i in., Kraków–Bydgoszcz 2004. ; Rutkowski M., Przywilej cechowy Jana Klemensa i Izabeli z Poniatowskich Branickich z 1769 r., "Rocznik Białostocki" 17 (1991). ; Rutkowski M., Uwarunkowania oraz bilans handlu zagranicznego Królestwa Polskiego wczesnej epoki paskiewiczowskiej, "Wschodni Rocznik Humanistyczny" 5 (2008). ; Rychlikowa I., Bojarzy pancerni na pograniczu moskiewskim XVI–XIX wieku, "Przegląd Wschodni" 3 (1994). ; Ryżewski G., Stara Kamienna – opis rezydencji Wiesiołowskich z 1712 r., "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 8–9 (2003). ; Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990. ; Danieluk J., 500 lat województwa podlaskiego. Historia w dokumentach, Białystok 2013. Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. XXXII, Leipzig 1891. ; Samusik K., Samusik J., Pałace i dwory Białostocczyzny, Białystok 1998. ; Sekunda W., Płyty kominkowe z pałacu w Choroszczy pozyskane do zbiorów Muzeum Okręgowego w Białymstoku, "Rocznik Białostocki" 15 (1981). ; Semkowicz W., Wywody szlachectwa w Polsce w XIV–XVII w., "Rocznik Towarzystwa Heraldycznego" 3 (1913). ; Materiały do architektury polskiej, t. I: Wieś i miasteczko, z. 3, Warszawa 1916. ; Sikora D., Ogród Branickich w Białymstoku i jego rewaloryzacja, "Ochrona Zabytków" 2006, nr 1. ; Skrodzki E., Partia wolanta z dyplomatą, "Tygodnik Ilustrowany" 11 (1881), 263. ; Skrok Z., Kościoł parafialny pod wezwaniem Wniebowstąpienia [!] NMP w Białymstoku. ; Słownik terminologiczny sztuk pięknych, ed. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 2002. ; Sobczak J., Sejmiki województwa podlaskiego po reformie w r. 1791, "Studia Historyczne" 29 (1986), 4. ; Sokół M., Krzyże i kapliczki przydrożne w krajobrazie miejskim Białegostoku – wczoraj i dziś, [in:] Zeszyty dziedzictwa kulturowego, eds K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007. ; Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. II, Lwów 1911. ; Sosna G., Doroteusz F., Orla na Podlasiu. Dzieje Cerkwi, miasta i okolic, Bielsk Podlaski–Ryboły–Białystok 1997. ; Sprawozdanie z badań archeologicznych, Białystok 1983, (the typescript kept at the Białystok Branch of National Heritage Board of Poland). ; Srogosz T., Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010. ; Stankiewicz U., Pałac Branickich w Białymstoku – źródła archeologiczne z lat 2001–2002, "Podlaskie Zeszyty Archeologiczne" 3 (2007). ; More Precious Than Gold. Treasures of the Polish National Library, ed. H. Tchórzewska-Kabata, Warszawa 2003. ; Straubel R., Biographisches Handbuch Der Preubischen Verwaltungs- und Justizbeamten 1740–1806/15, München 2009. ; Strzelecki S., Czy Białystok pamięta o Izabeli Branickiej?, "Bibliotekarz Podlaski" 15–16 (2007–2008). ; Szczuka N., Białostocka rezydencja Jana Klemensa Branickiego (1689–1771) jako jeden z ośrodków kultury muzycznej Rzeczypospolitej XVIII wieku, "Białostocczyzna" 10 (1995), 4. ; Sztachelska A., Białostocki ośrodek miejski w okresie działalności Jana Klemensa Branickiego. Zagadnienia prawno-ustrojowe, sądownictwa i zabudowa miasta, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Sztachelska A., Białystok w korespondencji Branickich, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. III, ed. J. Joka, Białystok 1972. ; Dąbrowska M., Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Wrocław 1987. ; Sztachelska A., Białystok w okresie działalności Jana Klemensa Branickiego. Zagadnienia prawno-ustrojowe, sądownictwo i zabudowa miasta, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Sztachelska A., Trzy księgi miejskie białostockie, "Archeion" 50 (1968). ; Sztachelska A., Źródła do dziejów miasta Białegostoku w XVII i XVIII w. (do 1795 r.), "Rocznik Białostocki" 11 (1972). ; Sztachelska-Kokoczka A., "Kwadrat Rynku" jako centrum handlowe Białegostoku, "Białostocczyzna" 5 (1990), 3. ; Sztachelska-Kokoczka A., Antoni Wroczyński – landwójt Białegostoku, "Echa Bojar" (2001), 4. ; Neue Erdbeschreibung, T. 1, Bd. 2: A.F. Büsching, Welcher das ganze russische Reich, Preußen, Polen, Hungarn, und die europäische Türkey, mit den dazu gehörigen und einverleibten Ländern, enthält, Bohn 1760. ; Sztachelska-Kokoczka A., Białystok w czasach Branickich (lata 1708–95), [in:] Historia Białegostoku, ed. A.Cz. Dobroński, Białystok 2012. ; Sztachelska-Kokoczka A., Białystok za pałacową bramą, Białystok 2009. ; Sztachelska-Kokoczka A., Jan Klemens Branicki (1689–1771), "Białostocczyzna" 4 (1989), 4. ; Sztachelska-Kokoczka A., Kartki z życia Elżbiety (Izabeli) z Poniatowskich Branickiej (1730–1808), [in:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, ed. C. Kuklo, Białystok 2014. ; Dąbrowski S., Teatr hetmański w Białymstoku w XVIII w., Białystok 1938. ; Sztachelska-Kokoczka A., Magnackie dobra Jana Klemensa Branickiego, Białystok 2006. ; Sztachelska-Kokoczka A., Nieznany fragment lustracji mostu pod Ploskami, "Białostocczyzna" 1 (1986), 2. ; Sztachelska-Kokoczka A., Prawa miejskie Białegostoku, "Białostocczyzna" 4 (1989), 4. ; Sztachelska-Kokoczka A., Stefan Mikołaj Branicki, [in:] Słownik biograficzny białostocko-łomżyńsko-suwalski, z. 3, Białystok 2005. ; Szyburska T., Białystok. Zespół pałacowy d. Branickich. Dokumentacja historyczno-architektoniczna, Warszawa 1972 (typescript). ; Szymańska I., Średzińska A., Pałac Branickich. Historia i wnętrza, Białystok 2011. ; Neu-Ostpreussisches Intelligenz-Blatt of 5 VII 1799. ; Śmiałowski J., Zarobkowanie pozarolnicze ludności rolniczej w Królestwie Polskim w latach przeduwłaszczeniowych (1815–1864), Łódź 1973. ; Tazbir J., Arianie w Białymstoku i okolicach, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. I, eds J. Antoniewicz, J. Joka, Białystok 1968. ; Teodorczyk J., Żygulski Z., Dwugłos o bitwie pod Kircholmem. Historia i ikonografia, "Rocznik Historii Sztuki" 24 (1999). ; Dmowska-Grabiasowa H., Działalność kulturalna Izabeli Branickiej w świetle korespondencji, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Tęgowski J., Wróbel W., Dzieje Białegostoku w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności, [in:] Historia Białegostoku, ed. A.Cz. Dobroński, Białystok 2012. ; Tomalska J., Artyści na dworze hetmana Branickiego, "Białostocczyzna" 4 (1989), 1. ; Trzebiński W., Działalność urbanistyczna magnatów i szlachty w Polsce XVIII wieku, Warszawa 1962. ; Trzoska J., Gdańskie młynarstwo i piekarnictwo w II połowie XVII i w XVIII wieku, Gdańsk 1973. ; Turecki A., Plan du chateau et de la ville de Białystok avec ses environs, [in:] Ochrona reliktów urbanistycznych Białegostoku, eds J. A. Włodarczyk, G. Dąbrowska-Milewska, A. Turecki Białystok 1996. ; Tykiel B., Kilka uwag historyczno-statystycznych o guberni augustowskiej, "Biblioteka Warszawska" 4 (1857). ; Uruszczak W., Ustawodawstwo sejmowe w sprawach Żydów z lat 1496–1572, [in:] Rzeczypospolita państwem wielu narodowości i wyznań XVI–XVIII wiek, eds T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, Warszawa–Opole 2008. ; Niemcewicz J.U., Pamiętniki czasów moich, t. I, ed. by J. Dihm, Warszawa 1957. ; Urwanowicz J. (ed.), Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Białystok 2003. ; Urwanowicz J., Stefan Mikołaj Branicki – szkic do portretu (z kłopotami z urzędem wojewody podlaskiego w tle), [in:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, t. I, eds M. Mikołajczyk, J. Ciągwa, P. Fiedorczyk, A. Stawarska-Rippel, T. Adamczyk, A. Drogoń, W. Organiściak, K. Kuźmicz, Białystok–Katowice 2010. ; Dobroński A.Cz., Białystok Izabeli Branickiej, pruski i rosyjski, [in:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, ed. C. Kuklo, Białystok 2014. ; Walicki M., Rembrandt e Polsce, "Biuletyn Historii Sztuki" 18 (1956), 3. ; Wasilewski T., Białystok w XVI–XVII wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. I, eds J. Antoniewicz, J. Joka, Białystok 1968. ; Wasilewski T., Kształtowanie się białostockiego ośrodka miejskiego w XVII i XVIII w., [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Wasilewski T., Powstanie miasta Białegostoku, [in:] Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., ed. A. Wyrobisz, Warszawa 1981. ; Wątroba P., Trzy ogrody Podlasia w świetle rysunków Pierre'a Ricaud de Tirregaille'a odnalezionych w Bibliotheque Nationale de France, "Biuletyn Historii Sztuki" 63 (2001), 1–4. ; Wernerowa W., Ocena "ankiet parafialnych" jako źródła wiedzy Karola Perthéesa o fizjografii Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, [in:] Karol Perthées (1739–1815), fizjograf Pierwszej Rzeczypospolitej. Życie oraz działalność kartograficzna i entomologiczna, ed. J. Pawłowski, Warszawa 2003. ; Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., Spory graniczne polsko-litewskie w XV–XVII w., Wilno 1938. ; Wiśniewski J., Początki Białegostoku i okolicznego osadnictwa, [in:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, ed. H. Majecki, Białystok 1985. ; Niemcewicz J.U., Pamiętniki czasów moich. Dzieło pośmiertne, Lipsk 1868. ; Wójciuk M., Urzędnicy ziemscy województwa brzesko-litewskiego w czasach saskich, "Wschodni Rocznik Humanistyczny" 2 (2005). ; Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce, z. 5: Wieloarkuszowe mapy topograficzne ziem polskich 1576–1870, cz. 2, ed. by T. Paćko, W. Trzebiński, Wrocław 1982. ; Wójtowicz G., Wójtowicz A., Historia monetarna Polski, Warszawa 2003. ; Wróbel W., Działalność Stefana Mikołaja Branickiego herbu Gryf w Białymstoku w latach 1689–1709, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 14 (2008). ; Wróbel W., Działalność Stefana Mikołaja Branickiego herbu Gryf w Białymstoku w latach 1689–1709, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 14 (2008). ; Wróbel W., Klasztor brygidek w Grodnie – największa fundacja sakralna rodu Wiesiołowskich, "Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku" 2 (2009). ; Wróblewska G., Rozplanowanie nowożytnych miast w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII wieku, Warszawa–Poznań 1977. ; Wyczański A., Historyk wobec liczby, [in:] Metody i wyniki. Z warsztatu historyka dziejów społeczeństwa polskiego, ed. S. Kalabiński, in cooperation with J. Hensel, I. Rychlikowa, Warszawa 1980. ; Wyczański A., Wieś polskiego odrodzenia, Warszawa 1969. ; Wyrobisz A., Spław na Bugu w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" 32 (1984), 4. ; Zasławska D.N., Chinoiserie w Wilanowie. Studium z dziejów nowożytnej recepcji mody chińskiej w Polsce, Warszawa 2008. ; Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784, ed. by W. Wernerowa, "Studia Podlaskie" 1 (1990). ; Dobroński A.Cz. (ed.), Historia Białegostoku, A. Cz., Białystok 2012. ; Zdrójkowski Z., Teodor Ostrowski (1750–1802). Pisarz dawnego polskiego prawa sądowego, Warszawa 1956. ; Zeller E., Ratusz w Białymstoku, "Białostocczyzna" 4 (1989), 2. ; Zeller-Narolewska, Pałac Branickich w Białymstoku w XIX i XX w. Przemiany i problemy konserwatorskie, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 7 (2001). ; Zielińska T., Klientela w otoczeniu Jana Klemensa Branickiego kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego około połowy XVIII wieku, [in:] Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, eds E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006. ; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej: funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977. ; Żórawska-Witkowska A., Muzyka na dworze Jana Klemensa Branickiego, [in:] Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, eds T. Kostkiewicz, A. Roćko, Warszawa 2005. ; Żurkowa R., Z dziejów organizacji Departamentu Białostockiego w 1807 r., "Rocznik Białostocki" 2 (1961). ; Żyłko E., Mecenat artystyczny hetmana Jana Klemensa Branickiego i Elżbiety z Poniatowskich Branickiej (1709–1809), Warszawa 1963, Biblioteka Jagiellońska, Przyb. 565/06. ; Высоцкая Н.Ф., Жывапіс Беларусі XII–XVIII стагоддзяў, Мінск 1980. ; http://bn.org.pl/download/document/1236004326.pdf http://www.rcin.org.pl/igipz/dlibra/docmetadata?id=282 ; Dobroński A.Cz., Białystok garnizonowy, "Medyk Białostocki" 2012, no. 107. ; Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. I, Warszawa 1784. ; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Izabela_Branicka.JPG ; https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=229083&from=pubstats ; http://leb.nlr.ru/ ; https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuriany ; https://pl.wikipedia.org/wiki/Nadania_praw_miejskich_w_Polsce_po_1900 ; https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/460?id=460&from=FBC ; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=289&from=&dirids=1&ver_id=&lp=51&QI=1839E235687D009648366B54E33F0E6D-33 ; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=408&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI=255C6F045CD617D330752E0301CE29BF-5 ; https://pl.pinterest.com/pin/256001560040580731/ ; Dobroński A.Cz., Białystok w latach 1795–1864, [in:] ed. A.Cz. Dobroński, Białystok 2012. ; https://poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20131124/ALBU-MB/131129821 ; Pałac Branickich w Białymstoku, vol. I: Inwentarze z XVII i XVIII stulecia, parts 1–2, ed. by K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2012. ; https://www.wrotapodlasia.pl/pl/region/historia/rezydencja.htm ; https://www.facebook.com/Wschodzacy.Bialystok/posts/491680020901665 ; Pinkas kahal Tiktin 381–566. Haskamot, hachlatot we-takanot kefi szehetikan min ha-pinkas ha-mekori sze-awad be-Szoa Israel Halperin, t. I, ed. by M. Naday [M. Kacykowicz], Jeruszalajim 1996. ; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, vol. I–II, ed. by W. Zawadzki, Warszawa 1963. ; Potocka A., Pamiętniki, t. I, Warszawa 1898. ; Potocka-Wąsowiczowa A., Wspomnienia naocznego świadka, ed. by B. Grochulska, Warszawa 1965. ; Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich Zabłudów XV–XVIII w., ed. J. Maroszek, Białystok 1994. ; Projekt konstytucji dla Galicji z 1790 r. ("Charta Leopoldina"), ed. and translated S. Grodziski, A. S. Gerhardt, Warszawa–Kraków 1981. ; Dobroński A.Cz., Lechowski A., Izabela Branicka w 200-lecie śmierci, Białystok 2008. ; Projekt prawa prowincjonalnego Obwodu Białostockiego z 1811 roku, ed. by K. Łopatecki, M. Piłaszewicz-Łopatecka, Białystok–Oświęcim 2015. ; Pruskie opisy miast polskich z końca XVIII wieku. Departament białostocki, ed. by J. Wąsicki, Poznań 1964. ; Radziwiłł A.S., Pamiętnik, t. II: 1637–1646, trans. and ed. by A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980. ; Regestra thelonei aquatici Vladislaviensis saeculi XVI, published by S. Kutrzeba, F. Duda, Kraków 1915. ; Rulhiere C., Histoire de l'Anarchie de Pologne, "Edinburgh Review" 14 (1809). ; Sapiehowie. Materiały historyczno-genealogiczne i majątkowe, t. II, Petersburg 1892. ; Schulz F., Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793, transl. by J.I. Kraszewski, ed. by W. Zawadzki, Warszawa 1956. ; Starowolski Sz., Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, ed. by A. Piskadło, Kraków 1976. ; Starzeński M., Na schyłku dni Rzeczypospolitej. Kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757–1795), ed. by H. Mościcki, Warszawa 1914. ; Statut krakowskiej gminy żydowskiej z roku 1595 i jego uzupełnienia, ed. by A. Jakimi, Kraków 2005. ; Dubas-Urwanowicz E., Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok 1998. ; Sysang J.Ch., Le Comte Branizki Petit General de la Couronne, [Paris after 1727]. ; Święcki T., Opis starożytney Polski, t. I, Warszawa 1816. ; Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, ed. by H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994. ; Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, ed. by K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, Kórnik 1992. ; Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, ed. by E. Dubas-Urwanowicz, W. Jarmolik, M. Kulecki, J. Urwanowicz, Kórnik 1994. ; Volumina Constitutionum, part II, vol. 1: 1550–1585, ed. by S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005. ; Volumina Constitutionum, part II, vol. 2: 1587–1609, ed. by S. Grodziski, Warszawa 2008. ; Volumina Legum, t. II, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1859. ; Volumina Legum, t. III, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1860. ; Volumina Legum, t. IV, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1860. ; Dubas-Urwanowicz E., Urwanowicz J. (ed.), Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Białystok 2011. ; Volumina Legum, t. V, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1860. ; Volumina Legum, t. VII, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1860. ; Volumina Legum, t. VIII, issued by J. Ohryzko, Petersburg 1860 ; Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889. ; Wyrwicz K., Geografia powszechna czasów teraźniejszych, Warszawa 1770. ; Zabawy przyjemne i pożyteczne, vol. V, no. 1, Warszawa 1772. ; Zawisza K., Pamiętniki, ed. by J. Bartoszewicz, Warszawa 1862. ; Описане рукописнаго отделения Виленской Публичной Библютеки, вып. IV, Вильнo 1903. ; Полное собраніе законов Россійской Имперіи, Т. XLIV: Книга штатов, Ч. 2: Штаты по духовной и по гражданской части. Штаты по гражданской части (1809–1811), Санкт-Петербург 1830. ; Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, vol. V, Wrocław 1994. ; Dubas-Urwanowicz E., Urwanowicz J. (ed.), Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Warszawa 2006. ; Alexandrowicz A., "Mappa szczegulna województwa podlaskiego" Karola de Perthées z 1795 r. Uwagi wstępne, "Studia Podlaskie" 1 (1990). ; Alexandrowicz S., Powstanie i rozwój miast województwa podlaskiego (XV – 1 poł. XVII w.), "Acta Baltico-Slavica" 1 (1964). ; Andrzejewski A., Karwowska H., Kamienica wielka rezydencji Sapiehów w Dubnie, gm. Boćki, woj. podlaskie, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 14 (2008). ; Baczkowski M., Garnizon Krakowa w latach 1796–1815. Struktura, finansowanie, stosunki z mieszkańcami, [in:] Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej, ed. T. Ciesielski, Zabrze 2010. ; Bałaban M., Ustrój gminy żydowskiej w XVI–XX w. (nowe badania naukowe), "Głos Gminy Żydowskiej" 1 (1937). ; Banach J., Herkules Polonus: studium z ikonografii sztuki nowożytnej, Warszawa 1984. ; Bandtkie J.W., Prawo prywatne polskie, Warszawa 1851. ; Bania Z., Pałac w Podhorcach, "Rocznik Historii Sztuki" 13 (1981). ; Bartczakowa A., Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970. ; Baszanowski J., Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846, Gdańsk 1995. ; Dubas-Urwanowicz E., Urwanowicz J. (ed.), Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, Kraków 2012. ; Bąkowski J., Kronika kościoła parafialnego w m. Białymstoku położonego w diecezji wileńskiej, guberni grodzieńskie, powiecie i dekanacie białostockim. 1849, ed. by J. Maroszek, "Białostocczyzna" 8 (1993), 2. ; Bentkowski F., Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiej stycznych, Warszawa 1830. ; Bernatowicz T., Alba. Od renesansowej willi do kompozycji krajobrazowej. Z badań źródłowych nad architekturą ogrodów na Kresach, Warszawa 2009. ; Bieńkowska K., Wyniki nadzoru archeologicznego prowadzonego w zachodniej części Rynku Kościuszki w Białymstoku, "Podlaskie Zeszyty Archeologiczne" 3 (2007). ; Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., "Pawilon Pod Orłem" w Parku Branickich w Białymstoku, "Białostocczyzna" 7 (1992), 4. ; Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., Kucharczyk K., Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego. Część ogólna, Warszawa 2000. ; Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., Kucharczyk K., Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego. Część szczegółowa, Białystok 2000. ; Bremer-David C. et. al., Masterpieces of the J. Paul Getty Museum. Decorative Arts, London 1997. ; Buczek K., Kartograf króla Stanisława Augusta. Życie i dzieła, [in:] Karol Perthées (1739–1815), fizjograf Pierwszej Rzeczypospolitej. Życie oraz działalność kartograficzna i entomologiczna, ed. J. Pawłowski, Warszawa 2003. ; Buczek K., Kartograf króla Stanisława Augusta. Życie i dzieła, ed. by H. Rutkowski, [in:] Karol Perthées (1739–1815), fizjograf Pierwszej Rzeczypospolitej. Życie oraz działalność kartograficzna i entomologiczna, ed. J. Pawłowski, Warszawa 2003. ; Dunin-Borkowski J.S., Polacy, dygnitarzami Austrii, t. I: Podkomorzowie i paziowie (1750–1890), Lwów 1890. ; Buczek K., O kilku mapach Polski z czasów Stanisława Augusta, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" 18 (1973), 1. ; Bukowska K., Tomasz Drezner polski romanista XVII wieku i jego znaczenie dla nauki prawa w Polsce, Warszawa 1960. ; Dunin-Kozicki Z., Białystok w XVIII wieku, "Kwartalnik Litewski" 3 (1910). ; Centralny katalog zbiorów kartograficznych w Polsce, z. VI: Mapy ziem polskich przeglądowe i jednoarkuszowe topograficzne wydane w latach 1764–1814 i wybór map z lat 1815–1870 z uwzględnieniem zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, ed. by T. Paćko, W. Trzebiński, Warszawa 2000. ; Dziubecki T., Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy – Białystok – Radzyń Podlaski – Lubartów w latach 1730–1760, Warszawa 2010. ; Encyklopedyja powszechna, t. VII, Warszawa 1861. ; Ertman A., Rękopiśmienna mapa woj. podlaskiego K. Pertheesa z r. 1795. Jej źródła, metoda opracowania, znaczenie dla badań historycznych, "Analecta" 16 (2007), 1–2. ; Fiedorowicz T., Kietliński M., Maciejczuk J., Białostockie ulice i ich patroni, Białystok 2012. ; Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648, Warszawa 2006. ; Filipow K., Herby białostockie, "Białostocczyzna" 4 (1989), 1. ; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, Warszawa 1925. ; Gieysztorowa I., Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976. ; Glinka J., Herb miejski Białegostoku, "Miesięcznik Heraldyczny" 17 (1938), 2. ; Glinka J., Kaplica i cmentarz pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Białymstoku, "Rubieże" 1 (1992). ; Coxe W., Travels In Poland Russia and Denmark, Londyn 1802. ; Glinka J., Prace Jana Zygmunta Deybla w ramach mecenatu Jana Klemensa Branickiego, "Biuletyn Historii Sztuki" 23 (1961), 4. ; Glinka J., Ród Klasucia w wiekach XIII–XVI. Ze studiów nad kształtowaniem się i różnicowaniem społecznym bojarstwa litewskiego, cz. 1, "Studia Źródłoznawcze" 4 (1959). ; Glinka J., Ród Klausucia w wiekach XIII–XVI. Ze studiów nad kształtowaniem się i różnicowaniem społecznym bojarstwa litewskiego, cz. 2, "Studia Źródłoznawcze" 5(1960). ; Glinka J., Zamek obronny w Białymstoku na przełomie XVI i XVII wieku, "Rocznik Białostocki" 2 (1961). ; Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa 1901. ; Gmiterek H., Komisja graniczna z 1623 roku. Przyczynek do dziejów sporów granicznych polsko-litewskich w XVII wieku, "Rocznik Bialskopodlaski" 11 (2003). ; Gołaszewski Ł., Zakrzewski A.B., Ustrój województwa podlaskiego XVI–XVIII wiek. Wybrane problemy, [in:] Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, ed. O. Łatyszonek, Ciechanowiec 2013. ; Gołębiowski, Gabinet medalów polskich oraz tych, które się dziejów Polski tyczą, ed. by E. Raczyński, Wrocław 1843. ; Górski K., Historia piechoty polskiej, Kraków 1896. ; Grassmann M., Wróbel W., Pierwszy raport z badań piwnic pałacu Branickich, "Medyk Białostocki" 2012, no. 109. ; Coxe W., Travels into Poland, Russia, Sweden, and Denmark: Interspersed with Historical Relations and Politucal Inquires, vol. 1, Dublin 1784. ; Grycel J., Współczesna architektura mieszkaniowa polsko-białoruskiego pogranicza na przykładzie Białegostoku i Grodna, http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i3/i4/i2/i4/r3424/GrycelJ_WspolczesnaArchitektura.pdf. ; Guldon Z., Zaludnienie Polski w 1629 r., "Zapiski Historyczne" 33 (1968), 4. ; Guldon Z., Zniszczenia gospodarcze w królewszczyznach sandomierskich w dobie rokoszu Zebrzydowskiego /1606 – 1609/, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" 30 (1982), 3–4. ; Guzowski P., Chłopi i pieniądze na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, Kraków 2008. ; Helmut G., The history of photography from the earliest use of camera obscura in the XI c up to 1914, London 1974. ; Herbst S., Potrzeba historii, czyli o polskim stylu życia: wybór pism, t. II, Warszawa 1978. ; Herszberg A.S., Pinkas Bialistok, vol. 1–2, New York 1950. ; Jabłonowski A., Podlasie, cz. 1, [in:] Źródła dziejowe, vol. XVII, part I, Warszawa 1908. ; Jabłonowski A., Podlasie, cz. 2, [in:] Źródła dziejowe, t. XVII, cz. II, Warszawa 1909. ; Jabłonowski A., Podlasie, cz. 3, [in:] Źródła dziejowe, t. XVII, cz. 3, Warszawa 1910. ; Der königlichen Republik Polen Woiwodschaft Podlachien mit dem obern Theile der Woiwodschaft Lublin oder Klein Polens nördlicher Theil. Nro. 43, hrsg. F. J. J. von Reilly, Wiedeń 1789. ; Jakimowicz T., Dwór murowany w Polsce w wieku XVI. Wieża – kamienica – kasztel, Warszawa–Poznań 1979. ; Jarmolik W., Gryzelda Wodyńska – przybrana córka Wiesiołowskich, "Białostocczyzna" 7 (1992) 4. ; Jarmolik W., Pierwsza lokacja miejska na Podlasiu (Sokołów Podlaski – 1424 r.), "Studia Podlaskie" 1 (1990). ; Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Ideał biblioteki ziemiańskiej w siedemnastowiecznym dziele Jakuba Kazimierza Haura a rzeczywistość, [in:] Między barokiem a oświeceniem. Edukacja, wykształcenie, wiedza, ed. S. Achremczyk, Olsztyn 2005. ; Jučas M., Unia polsko-litewska, tłum. A. Firewicz, Toruń 2004. ; Kacperczyk M., Założenie pałacowo-ogrodowe Branickich w Białymstoku w XIX i XX w. – przemiany, zniszczenia, praktyka konserwatorska, [in:] Zeszyty dziedzictwa kulturowego, eds K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007. ; Kalyada V., Mobilizacja służby ziemskiej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI stuleciu, [in:] Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura–urzędy–prawo–finanse, ed. K. Łopatecki, Zabrze 2011. ; Kałamajska-Saeed M., Dom Sapieżyński, cz. II: Ikonografia, Warszawa 2008. ; Kamiński Cz., Żukowski J., Katalog monet polskich, 1697–1763: epoka saska, Warszawa 1980. ; Karpińska M., Badania dziejów kobiet w Polsce w epoce nowożytnej (wiek XVI–XVIII), [in:] Dzieje kobiet w Polsce. Dyskusje wokół przyszłej syntezy, ed. K.A. Makowski, Poznań 2014. ; Faden W., A map of the Kingdom of Poland and Grand Dutchy of Lithuania with their dismembered provinces and the Kingdom of Prussia, London 1793. ; Karpowicz M. Sztuka polska XVIII wieku, Warszawa 1985. ; Kasprzak A.J., O szkle na pańskim stole. Przyczynek do rozwoju szklanej zastawy stołowej w czasach saskich, [in:] Zastawy stołowe XVI–XX w. Materiały z sesji towarzyszącej wystawie "Splendor stołu" w Muzeum Sztuki Złotniczej Kazimierz Dolny 26–27 października 2006 [http://www.mnkd.pl/files/userfiles/files/Zastawy.pdf]. ; Kaźmierczak R., Kola A., Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 2000 roku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 7 (2001). ; Kaźmierczyk A., Żydzi w dobrach prywatnych: w świetle sądowniczej i administracyjnej praktyki dóbr magnackich w wiekach XVI–XVIII, Kraków 2002. ; Kirchner T., Le héros épique: peinture d'histoire et politique artistique dans la France du XVIIe siècle, Paris 2008. ; Kocójowa M., "Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej". Muzeum Emeryka Hutten Czapskiego (Stańków–Kraków), Kraków 1978. ; Kola A., Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymstoku w 1998 roku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 5 (1999). ; Kola A., Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie zabytkowego ogrodu Branickich w Białymstoku w 2001 roku, "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego" 8–9 (2003). ; Kołodziejczyk R., Kształtowanie się burżuazji w Królestwie Polskim (1815–1850), Warszawa 1957. ; Kondratiuk M., Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny, Wrocław 1974. ; Głuchowski J., Ikones książąt i królów polskich, Kraków 1605. ; Konopczyński W., Jan Klemens Branicki, [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa–Kraków–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane 1937.

This paper is concerned with the history of the Vitebsk college of Piarist priests – the least known establishment run by this Order, and the last Piarist establishment founded before 1772. The college was located within the administrative limits of the Lithuanian Province. Due to the scarce sources, especially from the 18th century, little is known about its history. The Vitebsk college was one of the last such establishments founded by the Order. After the First Partition of Poland the college became part of Russia. Consequently, the Piarist school in Vitebsk operated outside the structures of the Commission of National Education and as such has received little interest from researchers in the field of 18th-century Polish education. This paper aims to provide an outline of the Vitebsk college's history based on archival materials found through research in the Belarusian National Historic Archive in Minsk, the Lithuanian National Historic Archive in Vilnius and the General Archive of the Piarist Order in Rome. These sources have not been used by Polish researchers thus far. Hence, the study helps to validate and supplement existing research on this college. The funding for the establishment of the college was provided around 1753 by Vitebsk citizens Adam and Anna Świrszczewski. A year later they funded the construction of a wooden church and outbuildings. The college operated a school, which was temporarily relocated to a new foundation in Dubrowna (1785–1799), with the Vitebsk Piarists running only the parish. In 1822 the Tsarist government relocated the Vitebsk Piarists to Polock. Later, in 1830, the monastery and the school again changed location, this time to Vilnius. The Order would never return to Vitebsk. ; Artykuł dotyczy dziejów kolegium witebskiego księży pijarów, najmniej znanej szkoły tego zakonu. Niewiele zachowało się źródeł na temat tej placówki edukacyjnej, szczególnie z XVIII w., dlatego jej losy są mało znane. Było ono jednym z ostatnich kolegiów założonych przez to zgromadzenie. Po I rozbiorze kolegium znalazło się w granicach państwa rosyjskiego, dlatego szkoła pijarska w Witebsku nie została włączona w struktury Komisji Edukacji Narodowej, a tym samym nie budziła większego zainteresowania badaczy polskiej oświaty XVIII w.Celem artykułu było przedstawienie działalności kolegium witebskiego. W pracy wykorzystano materiały archiwalne, do których dotarto w wyniku kwerendy w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku, Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie oraz Archiwum Generalnym Zakonu Pijarów w Rzymie. Dotychczas nie były one brane pod uwagę przez polskich badaczy. Pozwoliło to zweryfikować, a także w znacznym stopniu uzupełnić, badania dotyczące tej instytucji. Kolegium zostało ufundowane około 1753 r. przez obywateli miasta Adama i Annę Świrszczewskich, rok później ufundowano drewniany kościół i zabudowania gospodarcze. Przy kolegium funkcjonowała szkoła, która na pewien czas pod koniec XVIII w. została przeniesiona do nowej fundacji w Dubrownie (1785–1799), a w Witebsku zakonnicy prowadzili tylko parafię. W 1822 r. pijarzy witebscy zostali przeniesieni przez rząd carski do Połocka, skąd następnie w 1830 r. klasztor oraz szkoła zostały przeniesione do Wilna. Zgromadzenie nie wróciło do Witebska. ; Артыкул прысвечаны гісторыі віцебскай калегіі ксяндзоў піяраў, найменш вядомай школы гэтага каталіцкага манаскага ордэна. Яна была апошняй піярскай школай, утворанай да 1772 г. Адміністрацыйна адносілася да т.зв. літоўскай правінцыі. На сённяшні дзень маем няшмат крыніц па тэме гэтай школы, асабліва ў XVIII ст., таму яе гісторыя слаба вывучана. Гэта адна з апошніх піярскіх школ. Пасля першага падзелу Польшчы гэтая калегія знаходзілася ў межах Расійскай Імперыі, што паўплывала на тое, чаму Віцебская піярская школа не ўвайшла ў склад Камісіі нацыянальнай адукацыі і не выклікала зацікаўлення з боку даследчыкаў польскай асветы XVIII ст. Мэтай дадзенага артыкула было выяўленне дзейнасці віцебскай калегіі на базе архівальных матэрыялаў, якія знаходзяцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў Мінску, Літоўскім дзяржаўным гістарычным архіве ў Вільні, Генеральным архіве ордэна піяраў у Рыме. Дасюль гэтыя матэрыялы не выкарыстоўваліся польскімі даследчыкамі. Такім чынам, мы змаглі не толькі параўнаць дакументы з нашымі ўяўленнямі пра гэтую калегію, але і грунтоўна дапоўніць матэрыял. Школа была створана каля 1753 г. пры падтрымцы жыхароў горада Адама і Анны Свіршчэўскіх, годам пазней былі пабудаваны драўляны касцёл і гаспадарчыя памяшканні. Пры калегіі функцыянавала школа, якая на пэўны час напрыканцы XVIII ст. была перанесена ў новы фонд у Дуброўню (1785–1799), у Віцебску тады функцыянавала толькі парафія. У 1822 г. расійскія ўлады перанеслі віцебскіх піяраў у Полацк, адкуль у 1830 г. манастыр разам са школай зноў быў перанесены, на гэты раз у Вільню. Манаскі ордэн піяраў ніколі больш у Віцебск не вярнуўся.

W roku 1882 pojawia się w literaturze archeologicznej pierwsza wzmianka na temat grodziska w Nowińcu (Jentsch 1882a, s. 122; 1882b, s. 355). Niestety, niemalże cały następny wiek nie przyniósł nowych informacji. Stanowisko to dopiero jest wymieniane w opracowaniu Zofii Kurnatowskiej i Aliny Łosińskiej na temat terenów osadniczych u schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu (Hilczerówna, Urbańska-Łosińska 1970, s. 111). Autorki umieszczają stanowisko na pograniczu terytoriów plemiennych Nice i Zara (Hilczerówna, Urbańska-Łosińska 1970, s. 89). Nieco więcej uwag grodzisku w Nowińcu poświęca Grzegorz Domański w studium na temat osadnictwa wczesnośredniowiecznego nad dolną Nysą Łużycką, w którym grodzisko przypisuje plemieniu Zara (Domański 1983, ryc. 8). Inną koncepcję przynależności plemiennej grodu w Nowińcu miał Adam Wędzki, który twierdził, że należało ono do plemienia Nice (Wędzki 1970, s. 7-9). Jeszcze inaczej przynależność obszaru środkowej Lubszy widzieli Jerzy Lodowski i Jerzy Szydłowski (1991, ryc. 1), którzy twierdzli, że obszar ten był pustką osadniczą pomiędzy plemionami Słupian i Zara. Problem ten trudno rozwiązać bez szerszego rozpoznania zaplecza osadniczego najważniejszych grodów. Niestety, stan badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym terytorium plemiennego Zara jest bardzo słaby, na co zwracały już uwagę Zofia Kurnatowska i Alina Łosińska (1970, s. 89). Dopiero w ostatnich latach dokonano niewielkiego postępu w tym zakresie. W latach 80. i na początku lat 90. zlokalizowano drugi ośrodek plemienny Zara, a mianowicie grodzisko w Żarach (Nowiński 2005). Dzięki pracom archeologicznym podjętym w latach 1986 i 1987 oraz 2004 na "Winnym Wzgórzu" ustalono dokładną lokalizację grodziska, chociaż nie ustalono precyzyjnego przebiegu i chronologii umocnień. W trakcie pierwszych dwóch sezonów badań (w części południowej grodziska) odsłonięto pozostałości wału zbudowanego ze skrzyń drewnianych wypełnionych ziemią, gliną i kamieniami. Najnowsze prace przeprowadzone po przeciwnej stronie przyniosły także odkrycie wału wzmocnionego od strony wewnętrznej licem kamiennym, a od zewnętrznej tłustą gliną (Nowiński 2005, s. 10, 11). Niewykluczone, że w 2008 r. natrafiono na pozostałości osady przygrodowej (Gruszka, Wolanin 2008). W latach 2002 i 2003 przeprowadzono badania ratunkowe na domniemanym grodzisku w Nowińcu (Dziedzic, Gruszka 2004), położonym przy północnej granicy plemienia Zara. Stanowisko było badane przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, a następnie przez Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy k. Zielonej Góry. Oba sezony badawcze finansowane były ze środków Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze. Celem badań było zabezpieczenie stanowiska przed dewastacją spowodowaną wybieraniem piachu. Kierownikiem prowadzonych wówczas badań był mgr Piotr Dziedzic, a uczestnikami byli mgr mgr Sławomir Kałagate, Bartłomiej Gruszka i Paweł Stachowiak. W trakcie badań rozpoznano obszar 4 arów, najbardziej narażonych na zniszczenie, na którym odkryto 29 obiektów i ponad 6000 fragmentów naczyń, niemalże 1500 kości zwierzęcych oraz liczny i bogaty zespół innych zabytków ruchomych, w tym elementy uzbrojenia i rzędu końskiego (ostroga, grot strzały czy pobocznicę wędzidła). Rzadko spotykanym znaleziskiem jest odkrycie pracowni brązowniczej wraz z grupą zabytków służących do obróbki i wytopu najprawdopodobniej brązu. W skład zespołu wchodziły narzędzia jubilerskie, półsurowiec brązowy, tygielek odlewniczy odważnik oraz fragment dyszy. Tego rodzaju znaleziska są dużą rzadkością, zwłaszcza na stanowiskach leżących poza głównymi szlakami handlowymi. Nieczęstym znaleziskiem jest także odkrycie kompletnej prażnicy zainstalowanej w jednym z obiektów. Na podstawie przeprowadzonych i opublikowanych w niniejszym opracowaniu badań specjalistycznych możliwa jest rekonstrukcja środowiska przyrodniczego okolic grodziska, jego zaplecza gospodarczego, podstawowych gałęzi gospodarki mieszkańców grodu oraz miejsca, jakie gród zajmował w systemie osadniczym IX–X wiecznego pogranicza śląsko-łużyckiego. Wykonanie licznych analiz naczyń pozwoliło na uzyskanie materiału porównawczego, co w przyszłości pomoże w poznaniu dróg napływu i rozprzestrzeniania się nowych idei stylistycznych i formalnych ceramiki. Interdyscyplinarne opracowanie wyników badań grodziska w Nowińcu wnosi istotną, nową wiedzę na temat okresu plemiennego tej części Łużyc. Dotychczas bowiem nie udostępniono kompleksowych wyników badań żadnego stanowiska z tej części Polski z analogicznego okresu. Opracowanie wyników badań oraz druk niniejszej publikacji został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. ; The stronghold in Nowiniec was firstly mentioned in the archeological literature in 1882 (Jentsch 1882a, s. 122; 1882b, s. 355). Unfortunately, almost whole, next century didn't bring any further information. Eventually, the site was mentioned in the work by Zofia Kurnatowska and Alina Łosińska, which was concerned of settlement area in the late antiquity and in the beginning of the Early Middle Ages in the southern part of Lubuskie Voivodship (Hilczerówna, Urbańska-Łosińska 1970, p. 111). These scholars located this site in the borderland of tribal territory of tribes Nice and Zara (Hilczerówna, Urbańska-Łosińska 1970, p. 89). A bit more about stronghold in Nowiniec devoted Grzegorz Domański in his work about Early Medieval settlement at the lower Lusatian Neisse, in which he assigned this fortress to the Nice tribe (Domański 1983, fig. 8). Other idea of this stronghold tribal affiliation was given by Adam Wędzki, who thought that it belonged to the Nice tribe (Wędzki 1970, pp. 7-9). According to Jerzy Lodowski and Jerzy Szydłowski (1991, fig. 1) the territory of the middle Lubsza River was a settlement hiatus between tribes Selpoli and Zara. This riddle is very hard to solve without a proper recognition of the hinterland of main strongholds. Unfortunately, the state of research of Early Medieval settlement of the Nice tribe is very poor, what has been already pointed out by Zofia Kurnatowska and Alina Łosińska (1970, s. 89). Only in the recent years some development in this issue has been made (Nowiński 2005; Gruszka, Wolanin 2008). Stronghold in Nowiniec, site no. 2 is located in Lubuskie Voivodship, Żary Province. This site is situated in the eastern ridge of Lubsza River valley, on the right shore, in the Holocene meadow terrace, which is c. 0,5-1,5 m above river level. According to the physiography, the stronghold is located in the area of Great Poland-Silesian lowlands, in the macroregion of Milicko–Głogowskie Decrease, in the territory of one of distinguished mezoregions, videlicet Nowosolska Decrease. The nearest hinterland of stronghold in Nowiniec is recognized only on surface survey level, conducted during AZP survey. In 2002 and 2003 rescue archeological fieldworks was taken on the area of stronghold in Nowiniec (Dziedzic, Gruszka 2004). The excavation was led by Scientific Association of Polish Archeologists, Department in Lubuskie Province, and later by the Archeological Museum of the Odra River Territory in Świdnica, near Zielona Góra. Both seasons of excavations was funded by Voivodship Conservator of Monuments in Zielona Góra. Their aim was to preserve the site from devastation caused by the illegal digging of the sand. The head of the crew (Sławomir Kałagate MA, Bartłomiej Gruszka MA, Paweł Stachowiak MA) was Piotr Dziedzic MA. During the research the area of 4 are, mostly exposed to damage, was excavated. 29 archaeological features and over 6000 of ceramics fragments, almost 1500 animal bones and very rich collection of other artefacts, including weapon and horse ridding equipment, was discovered there. Thanks to the taken and published in this volume specialist examinations we were able to reconstruct natural environment of the surroundings of the stronghold. Geological-geomorphological research has shown the kind of soil the inhabitants were using and potential places of farming exploitation. Palynological examinations revealed the moment of appearing (9/10th-10th c.) and domination of plants (mainly rye, unidentified grains and accompanying weeds). The analysis of plant macro-remains completed the information about using specific plant species in the farming of past inhabitants of the fortress. On the prints visible on the walls of the large vessel used to roast (so called prażnica) some remains of linen, rye, barley as well as weed were noticed. Zooarcheological analysis have given us some answers to the questions of the structure of animal breeding as well as the meaning of hunting in the life of inhabitants of the stronghold. The cattle was the most important and dominating species, next was a pig bones and the last sheep/goat remains. Some amount of wild animals bones, including deer, boar, roe deer, moose as well as brown bear, was also noticed. Many specialist analysis which were taken for this publication, were really innovatory, and for the area of South-western Poland were carried out for the first time (petrography and chemical analysis of ceramics, thermoluminescence dating of ceramics, metallographic analysis of Early Medieval militaries and also traceological analysis flint stone artefacts from that period). Thanks to the analysis of ceramics we were able to establish the routes of influx and spreading of new tendencies in style and forms of pottery. The basic stages of production of pottery were reconstructed, including pointing out the places from where the stock was taken (clay and temper), and also establishing the main ways of building the vessels as well as temperature and atmosphere in which they were fired in kiln. Very rare find seems to be fragments of clay beaker, which appeared in the features no 3 and 7. In the feature 15 totally broken, but complete large vessel used to roast or drying (so called prażnica) was found. It could have been probably connected with a metalworking workshop (feature no 18). Establishing of its function was possible due to the find of artefacts connected with iron and non-ferrous metals fabrication (nozzle fragment, crucible, bronze raw material, jewelry tools, bowl-shaped slags) Those kind of finds are characteristic for big centers with essential economic and political meaning, e.g. Kruszwica (Hensel-Moszczyńska 1981/82, pp. 129–219), Czersk (Rauhutowa 1976), Stradów (Dąbrowska 1965), Szczecin Wzgórze Zamkowe (Szczecin, 1983, s. 121), Wiślica (Rajewski 1954, p. 10), Wrocław Ostrowów Tumski (Kaźmierczyk et all 1976, pp. 178–181) or Wolin Srebrne Wzgórze (Wojtasik 1978). The discovering of a metalworking workshop in the Nowiniec stronghold let us to put this stronghold in the place of one of the most important centre of the Zara tribe, and proves its big meaning in the 9-10th-century settlement and economic system this part of Silesian-Lusatian borderland. This assumption is also proved by other finds which are connected with presence of temporary or constant presence of economic and social elites representants, maybe some local leader with his military troops (so called drużyna). Beside some animal remains who can be assigned to the group of Animalia Superiora (including the bear paw, which was regarded in the Early Middle Ages as a dainty of elites), above mentioned sherds of ceramic bowls (intended for drinking honey or wine, considered as a luxury tableware), was also discovered. The presence of well equipped military troops is also proved by findings of militaries, including hook-like spur, arrowhead or curb bit. Far-reach trade is displayed by discovering of lead weight, but also occurrence of stone artefacts, made of a stock from the Sudetes or beyond Sudetes area. The chronology of stronghold in Nowiniec, was established according to the environmental and classical archeological analysis. Thanks to the morphological-stylistic-typological analysis of pottery, we were able to realize that there were two visible pottery mainstreams – traditional, connected still with the tribe period, and also progressive – typical for early Piast state period. The most dominating seems to be the part of the vessels which were made in the hand molding and partially coating on the potter's wheel technique. Two coned vessels of more or less marked belly break, ornamented with a plastic roller (Tornov type) as well as different kind of several, crossing rite lines motives, vertical or herringbone patterns (Menkendorf type). In the stronghold in Nowiniec the share of plastic roller vessels was almost 40% of every ornamented taxons. Almost the same data was established for the eponymic site in Tornow, where the sherds with a plastic roller (Tornow A and B type altogether) in the 1st phase of the stronghold (A phase) appeared in circa 37% of whole ceramic material, and in the phase two (B phase) circa 50% of all. In the sites of similar chronology, e.g. Zawada, site no 1 and Sulechów, site no 28, the amount of ornamented with plastic roller vessels was circa 57% and less than 17% of all decorated ceramics sherds. Almost identical percentage of vessels ornamented with a plastic roller (almost 39%) was reordered in the in settlement complex of Klenica stronghold, site no 4 (Gruszka 2010, p. 129). Basing on the numerous parallels (see Gruszka, in this volume, pp. 48–49, 52; 2010; Dymaczewska, Dymaczewski 1967, pp. 208–218) and also dendrochronological datings (Biermann 1999, pp. 97-123; Kara, Krąpiec 2000, p. 317 and next., 320; Biermann, Kieseler, Nowakowski 2008, p. 87) we were able to assume that both sets which include the pottery of Tornow-Klenica complex can be dated to the 1st half of the 9th-10th c or even to the beginning of the 11th c. (Brzostowicz 2002, p. 34). Almost half smaller (beyond 22%) is the amount of Menkendorf type vessels. It is considered that the biggest portion of these forms are in the 9th-10th c., and they're contemporary with the Tornow type, even though they're are appearing in the younger chronological phases (Łosiński 1996, p. 438). During the research we were able to discover also, some amount of wholly coated vessels, which are characteristic for early Piast pottery from the 11th c. Contribution of this kind of pottery appeared mainly in the ceiling of feature no 7 and also in occupational layer. Occurrence of wholly coated vessels was observed in highly damaged layers of Klenica, site no 4 (Gruszka 2010, p. 132) and also in Zawada, site no 1, where they are distinguishing the 2nd phase of functioning of these sites (11th c.). Chronological range based on the ceramics analysis was confirmed by dating of metal artefacts, including hook-like spur, curb bit or lead weight, discovered in the stronghold (8th-9th c.). The chronology of this site was also based on some environmental studies. When we are using them we need to have in mind large margin of error of results. This especially concerns radiocarbon dating (Walanus, Goslar 2004) as well as thermoluminescence dating. The most numerous group of samples (shreds) was given to the thermoluminescence dating. Thanks to this method we're able to establish that the chronology of analyzed vessels contains in a 100 years time period (without including the error of this method), between 849 and 960 (2nd half of the 9th–2nd half of the 10th c.). The results of thermoluminescence analysis don't exclude the possibility of dating the younger pottery records even to the 1st half of the 9th c. Charred wood relics, which was found in the feature no 17, come from the beginning of 11th c. If we include some additional thermoluminescence dating of some shreds even to 1st half of the 11th c., we must consider a possibility of break of settlement on the stronghold in Nowiniec deep into the 11th c. According to these data, we can assume, that the beginning of functioning of this fortress occurs in the 2nd half of the 9th c. The oldest pottery records, which can be dated according to parallels and thermoluminescence analysis, come exactly from this time period. The stronghold biggest development occurs in the 10th c., however its fall happened most likely in the 1st half of the 11th c. ; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ; Bartłomiej Gruszka

This book offers a contrastive, corpus-illustrated study of modal adverbs in English and Polish. It adopts a functional perspective on modal adverbs, and focuses on their interpersonal, textual and rhetorical functions in the two languages. The items under analysis (e.g. certainly, probably, evidently, clearly) are categorised differently in Anglophone and Polish linguistics, which is why this book also provides some insights into the treatment of modality and modal adverbs in English and Polish studies, thus contributing to the discussion of the ways in which such concepts as modal adverb, modal particle and discourse marker are understood across different languages and different linguistic traditions. It draws its examples from two monolingual corpora (the British National Corpus and the National Corpus of Polish), and the English-Polish parallel corpus Paralela. ; This project is financed from the grant received from the Polish Ministry of Science and Higher Education under the Regional Initiative of Excellence programme for the years 2019-2022; project number 009/RID/2018/19, the amount of funding: PLN 10 947.15. It has also received financial support from the Polish Ministry of Science and Higher Education under subsidy for maintaining the research potential of the Faculty of Philology, University of Białystok. ; a.rozumko@uwb.edu.pl ; Agata Rozumko is an Assistant Professor of English and English-Polish Contrastive Linguistics in the Institute of Modern Languages at the University of Bialystok. Her research interests are in the areas of epistemic modality (modality in academic discourse, native and non-native uses of epistemic markers in English), evidentiality, and intercultural pragmatics. ; Uniwersytet w Białymstoku ; Adamska, Irmina. 2004. "Oczywiście 'of course' and rzeczywiście 'indeed' – two different types of evidential markers in Polish: a relevance-theoretical account". In: Henryk Kardela, William J. Sullivan and Adam Głaz (eds.). Perspectives on Language. Lublin: Wydawnictwo M. Curie-Skłodowskiej, 9–21. ; Ädel, Annelie. 2010. Just to give you kind of a map of where we are going: A taxonomy of meta discourse in spoken and written academic English. Nordic Journal of English Studies 9(2): 69–97. ; Ädel, Annelie. 2014. "What I want you to remember is." Audience orientation in monologic academic discourse. In: Lieselotte Brems, Lobke Ghesquière and Freek Van de Velde (eds.). Intersubjectivity and Intersubjectification in Grammar and Discourse. Theoretical and Descriptive Advances. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 101–127. ; Aijmer, Karin. 1997. "I think – an English modal particle". In: Toril Swan and Olaf Jansen Westvik (eds.). Modality in Germanic Languages. Berlin: Mouton de Gruyter, 1–47. ; Aijmer, Karin. 2002. English Discourse Particles. Evidence from a Corpus. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Aijmer, Karin. 2007a. "The interface between discourse and grammar: The fact is that". In: Agnès Celle and Ruth Huart (eds.). Connectives as Discourse Landmarks. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 31–46. ; Aijmer, Karin. 2007b. "Modal adverbs as discourse markers. A bilingual approach to the study of indeed." In: Jochen Rehbein, Christiane Hohenstein and Lukas Pietsch (eds.). Connectivity in Grammar and Discourse. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Aijmer, Karin. 2009. "Does English have modal particles?" In: Andrew Kehoe and Antoinette Renouf (eds.). Corpus Linguistics: Refinements and Reassessments. New York/Amsterdam: Rodopi, 111–130. ; Aijmer, Karin. 2013. "Analyzing modal adverbs as modal particles and discourse markers". In: Liesbeth Degand, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea (eds.). Discourse Markers and Modal Particles. Categorization and Description. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 89–106. ; Aijmer, Karin. 2016. "Modality and mood in functional linguistic approaches". In: Jan Nuyts and Johan van der Auwera (eds.). The Oxford Handbook of Modality and Mood. Oxford: Oxford University Press, 495–513. ; Aijmer, Karin, Bengt Altenberg and Mats Johansson. 1996. "Text-based contrastive studies in English. Presentation of a Project". In: Karin Aijmer, Benght Altenberg and Mats Johansson (eds.). Languages in Contrast. Papers from a Symposium on Text based Cross-linguistic Studies in Lund, 4-5 March 1994. Lund: Lund University Press, 73–85. ; Aijmer, Karin and Anne-Marie Simon-Vandenbergen. 2004. A model and a methodology for the study of pragmatic markers: the semantic field of expectation. Journal of Pragmatics 36 (10): 1781–1805. ; Aijmer, Karin and Anne-Marie Simon-Vandenbergen (eds). 2006. Pragmatic Markers in Contrast. Oxford: Elsevier. ; Aijmer, Karin and Anne-Marie Simon-Vandenbergen. 2009. "Discourse markers". In: Handbook of Pragmatics online. John Benjamins. ; Aikhenvald, AlexandraY. 2003. "Evidentiality in typological perspective". In: Alexandra Y. Aikhenvald and R.M.W. Dixon (eds.). Studies in Evidentiality. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1–31. ; Aikhenvald, Alexandra Y. 2004. Evidentiality. Oxford: Oxford University Press. ; Aikhenvald, Alexandra Y. 2006. "Evidentiality in grammar". In: Keith Brown (ed.). Encyclopedia of Language and Linguistics. Oxford: Elsevier, 320–325. ; Aikhenvald, Alexandra Y. 2007. Information source and evidentiality: what can we conclude? Italian Journal of Linguistics 19: 209–227. ; Aikhenvald, Alexandra Y. 2018. "Evidentiality. The framework". In: Alexandra Y. Aikhenvald (ed.). The Oxford Handbook of Evidentiality. Oxford: Oxford University Press, 1–36. ; Alonso-Almeida, Francisco. 2015. On the mitigating function of modality and evidentiality. Evidence from English and Spanish medical research papers. Intercultural Pragmatics 12 (1): 33–57. ; AnderBois, Scott. 2014. On the exceptional status of reportative evidentials. Proceedings of SALT 24: 234–254. ; Andersen, Gisle. 2000. Pragmatic Markers and Sociolinguistic Variation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Anderson, Lloyd B. 1986. "Evidentials, paths of change, and mental maps: Typologically regular asymmetries". In: Wallace Chafe and Johanna Nichols (eds.). Evidentiality: The Linguistic Coding of Epistemology. Norwook, NJ: Ablex, 273-312. ; Angermüller, Johannes. 2013. "Discourse analysis in Europe". In: Bonnafous Simone and Malika Temmar (eds.). Discourse Analysis and Human and Social Sciences. Bern: Peter Lang, 9–24. ; Antaki, Charles and Margaret Wetherell. 1999. Show concessions. Discourse Studies 1(1): 7–27. ; Auer, Peter. 1996. The pre-front field in spoken German and its relevance as a grammaticalization position. Pragmatics 6 (3): 295–322. ; Bakhtin, Mikhail M. (1981 [1935]). The Dialogic Imagination: Four Essays. Edited by M. Holquist, translated by C. Emerson and M. Holquist. Austin: University of Texas Press. ; Bally, Charles. (1965 [1932]). Linguistique générale et linguistique française (4th edn). Berne: Francke. ; Bańko, Mirosław. 2012. Wykłady z polskiej fleksji. Warszawa: PWN. ; Barron, Anne and Klaus P. Schneider. 2014. "Discourse pragmatics: signposting a vast field". In: Anne Barron and Klaus P. Schneider (eds.). Pragmatics of Discourse. Berlin: De Gruyter Mouton, 1–33. ; Bartmiński, Jerzy and Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska. 2012. Tekstologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ; Beeching, Kate. 2002. Gender, Politeness and Pragmatic Particles in French. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Beeching, Kate. 2012. "Semantic change. Evidence from false friends". In: Peters Lauwers, Gudrun Vanderbauwhede and Stijn Verleyen (eds.). Pragmatic Markers and Pragmaticalization. Lessons from False Friends. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 11–36. ; Bellert, Irena. 1971. Niektóre postawy modalne w interpretacji semantycznej wypowiedzeń. Sesja Naukowa Międzynarodowej Komisji Budowy Gramatycznej Języków Słowiańskich w Krakowie w dniach 3-5 grudnia 1969 roku, Prace Komisji Słowianoznawstwa 23: 155–169. ; Bellert, Irena. 1977. On semantic and distributional properties of sentential adverbs. Linguistic Inquiry 8: 337–351. ; Benveniste, Émile. 1966. Problèmes de Linguistique Générale. Paris: Gallimard. ; Biber, Douglas and Edward Finegan. 1988. Adverbial stance types in English. Discourse Processes 11(1): 1–34. ; Biber, Douglas and Edward Finegan. 1989. Styles of stance in English: Lexical and grammatical marking of evidentiality and affect. Text 9 (1): 93–124. ; Biber, Douglass, Stig Johansson, Geoffrey Leech, Susan Conrad and Edward Finegan. 1999. Longman Grammar of Spoken and Written English. Harlow: Longman. ; Birecka, Karolina. 2005. "Analiza wybranych czasowników nakazu". http://www.sknj.ifp.uni.wroc.pl/publikacje/b01.pdf. ; Bogusławski, Andrzej. 1971. O tzw. modalności zdaniowej. Sesja Naukowa Międzynarodowej Komisji Budowy Gramatycznej Języków Słowiańskich w Krakowie w dniach 3-5 grudnia 1969 roku, Prace Komisji Słowianoznawstwa 23: 123–128. ; Bogusławski, Andrzej. 1977. Z problematyki wyrażeń epistemicznych. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu 29: 63–65. ; Bogusławski, Andrzej. 2003. "Może i być może". In: Jadwiga Linde-Usiekniewicz and Romuald Huszcza (eds.). Prace językoznawcze dedykowane Profesor Jadwidze Sambor. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, 11–43. ; Bogusławski, Andrzej and Jan Wawrzyńczyk. 1993. Polszczyzna jaką znamy (Nowa sonda słownikowa). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ; Bonami, Olivier and Danièle Godard. 2008. "Lexical semantics and pragmatics of evaluative adverbs". In: Louise Mc Nally and Christopher Kennedy (eds.). Adjectives and Adverbs: Syntax, Semantics, and Discourse. Oxford: Oxford University Press, 274–304. ; Boniecka, Barbara. 1976. O pojęciu modalności (przegląd problemów badawczych). Język Polski 56 (2): 99–110. ; Boniecka, Barbara. 1998. "Tekst potoczny a dyskurs". In: Jerzy Bartmiński and Barbara Boniecka (eds.). Tekst. Problemy teoretyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, 45–62. ; Boniecka, Barbara. 1999. Wykład o modalności. Annales UMCS Sectio FF Vol. XVII: 7–29. ; Boryś, Wiesław. 2006. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ; Boye, Kasper. 2012. Epistemic Meaning. A Crosslinguistic and Functional-Cognitive Study. Berlin/New York: De Gruyter Mouton. ; Boye, Kasper. 2018. "Evidentiality: The notion and the term". In: Alexandra Y. Aikhenvald (ed.). The Oxford Handbook of Evidentiality. Oxford: Oxford University Press, 261–272. ; Boye, Kasper and Peter Harder. 2013. "Grammaticalization and pragmatics". In: Handbook of Pragmatics online. John Benjamins. DOI:10.1075./hop.17.gra1. ; Bralczyk, Jerzy. 1978. O leksykalnych wyznacznikach prawdziwościowej oceny sądów. Katowice: Uniwersytet Śląski. ; Bréal, Michel. 1897. Essai de sémantique. Paris: Hachette (Eng. trans. Semantics: Studies in the Science of Meaning. New York: Dover. 1965). ; Breban, Tine. 2006. "Grammaticalization and subjectification of the English adjectives of general comparison". In: Angelika Athanasiadou, Costas Canakis and Bert Cornillie (eds.). Subjectification: Various Paths to Subjectivity. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 241–278. ; Brinton, Laurel J. 1996. Pragmatic Markers in English: Grammaticalization and Discourse Functions. Berlin: Mouton de Gruyter. ; Brinton, Laurel J. 2008. The Comment Clause in English: Syntactic Origins and Pragmatic Development. Cambridge: Cambridge University Press. ; Bromhead, Helen. 2009. The Reign of Truth and Faith. Epistemic Expressions in 16th and 17th Century English. Berlin: Mouton de Gruyter. ; Brown, Penelope and Stephen C. Levinson. 1987. Politeness. Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press. ; Bulygina T. V. and A. D. Šmelev. 1993. "Kommunikativnaja modal'nost': konstatacija vozmožnosti, gipotezy i kvazi-soobšcenija". In: Giusti F. Fici and S. Signorini (eds.). Kategorija skazuemogo v slavjanskich jazykach: modal'most' i aktualizacja. Akty meždunarodnoj konferencii Certosa di Pontignano 26-29.03.1992. München. ; Bulygina T. V. and A. D. Šmelev. 1997. Jazykovaja konceptualizacija mira (na materiale russkoj grammatiki). Moscow. ; Buttler, Danuta. 1978. Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ; Bybee, Joan L. and William Pagliuca. 1985. "Cross-linguistic comparison and the development of grammatical meaning". In: Jacek Fisiak (ed.). Historical Semantics and Historical Word-formation. Berlin: Mouton, 59–84. ; Bybee, Joan L., Revere Perkins and William Pagliuca. 1994. The Evolution of Grammar. Chicago: University of Chicago Press. ; Bybee, Joan and Suzanne Fleischman. 1995. "Modality in grammar and discourse. An introductory essay". In: Joan Bybee and Suzanne Fleischman (eds.). Modality in Grammar and Discourse. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1–14. ; Byloo, Pieter, Richard Kastein and Jan Nuyts. 2007. "On certainly and zeker". In: Mike Hannay and Gerard J. Steen (eds.). Structural-functional Studies in English Grammar. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 35–57. ; Celle, Agnès. 2009. "Hearsay adverbs and modality". In: Raphael Salkie, Pierre Busuttil and Johan der Auwera (eds.). Modality in English: Theory and Description. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 269–293. ; Celle, Agnès. 2011. "The intersubjective function of modal adverbs. A contrastive English-French study of adverbs in journalistic discourse". In: Karin Aijmer (ed.). Contrastive Pragmatics. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 23–36. ; Chafe, Wallace L. 1986. "Evidentiality in English conversation and academic writing". In: Wallace L. Chafe and Johanna Nichols (eds.). Evidentiality: The Linguistic Coding of Epistemology. Norwook, NJ: Ablex, 261–272. ; Coates, Jennifer. 1983. The Semantics of the Modal Auxiliaries. London/Canberra: Croom Helm. ; Coates, Jennifer. 1990. Modal meaning: The semantics-pragmatics interface. Journal of Semantics 7: 53–63. ; Coates, Jennifer. 1995. "The expression of root and epistemic possibility in English": In: Joan Bybee and Suzanne Fleischman (eds.). Modality in Grammar and Discourse. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 56–66. ; Cornillie, Bert. 2007. On the continuum between lexical and grammatical evidentiality. Evidence from Spanish. Italian Journal of Linguistics 19 (1): 108–129. ; Cornillie, Bert. 2009. Evidentiality and epistemic modality: on the close relationship of two different categories. Functions of Language 16 (1): 44–32. ; Cornillie, Bert. 2010. "An interactional approach to epistemic and evidential adverbs in Spanish conversation". In: Gabriele Diewald and Elena Smirnova (eds.). Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 309–330. ; Cornillie, Bert. 2018. On speaker commitment and speaker involvement. Evidence from evidentials in Spanish talk-in-interaction. Journal of Pragmatics 128: 161–170. ; Cornillie, Bert and Paola Pietrandrea. 2012. Modality at work. Cognitive, interactional and textual functions of modal markers. Journal of Pragmatics 44 (15): 2109–2115. ; Cornillie, Bert and Pedro Gras. 2015. On the interactional dimension of evidentials: The case of the Spanish evidential discourse markers. Discourse Studies 17(2): 141–161. ; Cribb, Michael. 2012. Semantic and pragmatic miscues in non-native spoken extended discourse. Journal of Pragmatics 44: 71–82. ; Culioli, Antoine. 1995. Cognition and Representation in Linguistic Theory. Amsterdam: John Benjamins. ; Cyran, Władysław. 1967. Przysłówki polskie. Budowa słowotwórcza. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. ; Danielewiczowa, Magdalena. 2002. Wiedza i niewiedza. Studium polskich czasowników epistemicznych. Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego. ; Danielewiczowa, Magdalena. 2008a. Opis przysłówków epistemicznych jako wyzwanie teoretyczne. Prace Filologiczne vol. LIV. Seria Językoznawcza: 47–62. ; Danielewiczowa, Magdalena. 2008b. Jak nie należy opisywać przysłówków epistemicznych? Wiener Slawitischer Almanach 72. Lexikalishe Evidenzialitäts-Marker in slavischen Sprachen: 109–128. ; Danielewiczowa, Magdalena. 2009. Ewentualnie jako semantyczny równoważnik pewnego warunku, ewentualnie pewnej alternatywy. Linguistica Copernicana 1(1): 77–92. ; Danielewiczowa, Magdalena. 2012. W głąb specjalizacji znaczeń. Przysłówkowe metapredykaty atestacyjne. Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego. ; Davies, Norman. 2005. God's Playground. A History of Poland. Vol. II. 1795 to the Present. Revised edition. Oxford: Oxford University Press. ; Déchaine, Rose-Marie, Clare Cook, Jeffrey Muehlbauer and Ryan Waldie. 2017. (De‑) constructing evidentiality. Lingua 186-187: 21–54. ; Degand, Liesbeth, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea (eds.). 2013a. Discourse Markers and Modal Particles. Categorization and Description. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Degand, Liesbeth, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea. 2013b. "Modal particles and discourse markers: Two sides of the same coin?" In: Liesbeth Degand, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea (eds.). Discourse Markers and Modal Particles. Categorization and Description. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1–18. ; De Haan, Ferdinand. 1998. The Category of Evidentiality. Unpublished ms., University of New Mexico. ; De Haan, Ferdinand. 1999. Evidentiality and epistemic modality: Setting boundaries. Southwest Journal of Linguistics 18: 83–101. ; Delancey, Scott. 2001. "The mirative and evidentiality". In: Patrick Dendale and Liliane Tasmowski (eds.). Evidentiality. Special Issue of Journal of Pragmatics 33: 369–382. ; De Smet, Hendrik and Jean-Christophe Verstraete. 2006. Coming to terms with subjectivity. Cognitive Linguistics 17: 365–392. ; Diewald, Gabriele. 2006. "Discourse particles and modal particles as grammatical elements." In: Kerstin Fischer (ed.). Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier, 403–425. ; Diewald, Gabriele. 2011. Pragmaticalization (defined) as grammaticalization of discourse functions. Linguistics 49(2): 365–390. ; Diewald, Gabriele. 2013. "'Same same but different' – Modal particles, discourse markers and the art (and purpose) of categorization". In: Liesbeth Degand, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea (eds.). Discourse Markers and Modal Particles. Categorization and Description. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 19–45. ; Diewald, Gabriele and Elena Smirnova. 2010a. "Introduction. Evidentiality in European languages: the lexicogrammatical distinction". In: Gabriele Diewald and Elena Smirnova (eds.). Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 1–14. ; Diewald, Gabriele and Elena Smirnova. 2010b (eds.). Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages. Berlin/New York: Mouton de Gruyter. ; Dostie, Gaétane. 2004. Pragmaticalisation et marqueurs discursifs. Analyse sémantique et traitement lexicographique. Bruxelles: De Boeck and Larcier, Editions Ducoulot. ; Downing, Angela. 2001. Surely you knew! Surely as a marker of evidentiality and stance. Functions of Language 8: 251–282. ; Downing, Angela. 2006. "The English pragmatic marker surely and its functional counterparts in Spanish". In: Karin Aijmer and Anne-Marie Simon-Vandenbergen (eds.). Pragmatic Markers in Contrast. Oxford: Elsevier, 39–58. ; Downing, Angela. 2009a. "From manner adverb to stance marker. Surely, (inter)subjectivity and English cultural norms". In: Rhonwen Bowen, Mats Mobärg and Söve Ohlander (eds.). Corpora and Discourse – and Stuff: Papers in Honour of Karin Aijmer. Göteborg: University of Göteborg, 13–22. ; Downing, Angela. 2009b. Surely as a marker of dominance and entitlement in the crime fiction of P.D. James. Brno Studies in English 35: 79–92. ; Downing, Angela and Philip Locke. 2006. English Grammar. A University Course (2nd edn) [first published 1992]. London/New York: Routledge. ; Duszak, Anna. 1997. "Cross-cultural academic communication: a discourse-community view". In: Anna Duszak (ed.). Culture and Styles of Academic Discourse. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 11–39. ; Duszak, Anna. 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja językowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ; Duszak, Anna and Grzegorz Kowalski. 2013. Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu. Kraków: Universitas. ; Dyvik, Helge. 1998. "A translational basis for semantics." In: Stig Johansson and Signe Oksefjell (eds.). Corpora and Cross-linguistic Research: Theory, Method and Case Studies. Amsterdam: Rodopi, 51–86. ; Dyvik, Helge. 2004. "Translations as semantic mirrors: from parallel corpus to wordnet". In: Karin Aijmer and Bengt Altenberg (eds.). Advances in Corpus Linguistics. Papers from the 23rd International Conference on English Language Research on Computerized Corpora. Amsterdam: Rodopi, 311–326. ; Erman, Britt and Ulla-Britt Kotsinas. 1993. Pragmaticalization: The case of ba' and you know. Studier i modern språkvetenskap 10: 76–93. ; Ernst, Thomas. 2009. Speaker-oriented adverbs. Natural and Linguistic Theory 27 (3): 497–544. ; Facchinetti, Roberta. 2009. "Subjectivity, (non-)subjectivity and intersubjectivity". In: Anastasios Tsangalidis and Roberta Facchinetti (eds.). Studies on English Modality in Honour of Frank Palmer. Bern: Peter Lang, 53–68. ; Faller, Martina. 2002. Semantics and Pragmatics of Evidentials in Cuzco Quechua. PhD dissertation. Department of Linguistics. Stanford University, at: http://personalpages.manchester.ac.uk/staff/martina.t.faller/documents/thesis-a4.pdf. ; Faller, Martina. 2017. Reportative evidentials and modal subordination. Lingua 186-187: 55–67. ; Finegan, Edward. 1995. "Subjectivity and subjectivisation: An introduction". In: Dieter Stein and Susan Wright (eds.). Subjectivity and Subjectivisation in Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1–15. ; Fischer, Kerstin. 2000. From Cognitive Semantics to Lexical Pragmatics. The Functional Polysemy of Discourse Particles. Berlin: Mouton de Gruyter. ; Fischer, Kerstin (ed.). 2006a. Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier. ; Fischer, Kerstin. 2006b. "Towards an understanding of the spectrum of approaches to discourse particles: introduction to the volume". In: Kerstin Fischer (ed.). Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier, 1–20. ; Fischer, Kerstin. 2014. "Discourse markers". In: Klaus P. Schneider and Anne Barron (eds.). Pragmatics of Discourse. Berlin/Boston: De Gruyter Mouton, 271–294. ; Fisiak, Jacek, Maria Lipińska-Grzegorek and Tadeusz Zabrocki. 1978. An Introductory English-Polish Contrastive Grammar. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ; Foolen, Ad. 1996. "Pragmatic particles". In: Handbook of Pragmatics online. John Benjamins. DOI:10.1075/hop2.pra3. ; Fox, Barbara A. 2001. Evidentiality: Authority, responsibility, and entitlement in English conversation. Journal of Linguistic Anthropology 11(2): 167–192. ; Fraser, Bruce. 1990. An approach to discourse markers. Journal of Pragmatics 14: 383–95. ; Fraser, Bruce. 1996. Pragmatic markers. Pragmatics 6 (2):167–190. ; Fraser, Bruce. 1999. What are discourse markers? Journal of Pragmatics 31: 931–952. ; Fryer, Daniel Lees. 2013. "Exploring the dialogism of academic discourse: Heteroglossic engagement in medical research articles". In: Gisle Andersen and Kristin Bech (eds.). English Corpus Linguistics: Variation in Time, Space and Genre. Amsterdam/New York: Rodopi, 183–207. ; Gerhardt, Julie. 1985. On the use of will and gonna. Toward a description of activity types for child language. Discourse Processes 8: 143–75. ; Gerhardt, Julie. 1990. The relation of language to content in children's speech. The role of hafta statements in structuring 3-year-olds' discourse. IPrA Papers in Pragmatics 4 (1/2): 1–57. ; Gil-Salom, Luz and Carmen Soler-Monreal. 2009. Interacting with the reader: Politeness strategies in engineering research article discussions. International Journal of English Studies. Special Issue: 175–189. ; Głowiński, Michał. 1988. "Dyskurs". In: Janusz Sławiński (ed.). Słownik terminów literackich. Wrocław: Ossolineum. ; Goffman, Erving. 1972 [1955]. "On face-work: an analysis of ritual elements in social interaction". In: John Laver and Sandy Hutcheson (eds.). Communication in Face to Face Interaction: Selected Rreadings. Harmondsworth: Penguin, 319–346. ; Grabias, Stanisław. 1994. Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo UMCS. ; Greenbaum, Sidney. 1969. Studies in English Adverbial Usage. London: Longman. ; Grochowski, Maciej. 1984. Program metodologiczny opisu partykuł. Sborník Prací Filosofické Fakulty Brněnské University A 32: 77–88. ; Grochowski, Maciej. 1986a. Polskie partykuły. Składnia, semantyka, leksykografia. Wrocław: Ossolineum. ; Grochowski, Maciej. 1986b. On the syntactic properties of particles (with special reference to Polish). International Journal of Slavic Linguistics and Poetics 33: 7–16. ; Grochowski, Maciej. 1989. "Preliminaries for semantic description of Polish particles". In: Harald Weydt (ed.). Sprechen mit Partikeln. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 77–84. ; Grochowski, Maciej. 1997. Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. ; Grochowski, Maciej. 2002. "Właściwości linearne partykuł modalnych a struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzenia". In: Janusz Siatkowski (ed.). Z polskich studiów slawistycznych seria 10, Językoznawstwo. Warszawa: Komitet Słowianoznawstwa PAN, 89–98. ; Grochowski, Maciej. 2008. "O cechach syntaktycznych i semantycznych wyrażeń widać, widocznie, najwidoczniej (na tle kategorii ewidencjonalności)". In: Björn Wiemer and Vladimir A. Plungian (eds.). Lexicalische Evidenzialitäts-Marker in slavischen Sprachen (Wiener Slawistischer Almanach 72). München-Wien: Verlag Otto Sagner, 129–148. ; Grochowski, Maciej. 2009. Miejsce partykuł w systemie części mowy. Historia i współczesność (na przykładzie języka polskiego). Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności LXXI (2007): 20–37. ; Grochowski Maciej, Anna Kisiel and Magdalena Żabowska. 2014. Słownik gniazdowy partykuł polskich. Kraków: Polska Akademia Umiejętności. ; Grzegorczykowa, Renata. 1975. Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków. Wrocław/Warszawa/Kraków/Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN. ; Grzegorczykowa, Renata. 1998. "Przysłówek". In: Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski and Henryk Wróbel (eds.). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: PWN, 524-535. ; Grzegorczykowa, Renata. 2007. Wstęp do językoznawstwa. Warszawa: PWN. ; Grzegorczykowa, Renata. 2010. Wprowadzenie do semantyki językoznawczej (4th edn). Warszawa: PWN. ; Grzegorczykowa, Renata, Roman Laskowski and Henryk Wróbel (eds.). 1998. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia (2nd edn). Warszawa: PWN. ; Halliday, Michael A.K. 1970. Functional diversity in language as seen from a consideration of modality and mood in English. Foundations of Language 6: 322–361. ; Halliday, Michael A. K. 2004. An Introduction to Functional Grammar (3rd edn revised by Christian M. I. M. Matthiessen). London: Hodder Arnold. ; Hanks, William F. 2012. Evidentiality in social interaction. Pragmatics and Society 3:2. (Special Issue on Evidentiality in Interaction): 169–180. ; Hansen, Björn. 1998. Powstanie i rozwój słów modalnych w języku polskim. Poradnik Językowy 1-2: 25–43. ; Hansen, Björn. 2009. "Modals and the boundaries of grammaticalization: The case of Russian, Polish and Serbian-Croatian". In: Walter Bisang, Nikolaus P. Himmelmann and Bjön Wiemer (eds.). What Makes Grammaticalization?: A Look from its Fringes and its Components. Berlin: Mouton de Gruyter, 245–270. ; Hansen, Björn and Petr Karlik (eds.). 2005. Modality in Slavonic Languages: New Perspectives. München: Sagner. ; Hansen, Björn and Ana Drobnjaković. 2010. Polish in the light of grammaticalization theory. Cognitive Studies/Études Cognitives 10: 35–51. ; Harris, Zelig S. 1952. Discourse analysis. Language 28 (1):1–30. ; Hasselgård, Hilde. 2006. "'Not now'– On non-correspondence between the cognate adverbs now and nå". In: Karin Aijmer and Anne-Marie Simon-Vandenbergen (eds.). Pragmatic Markers in Contrast. Amsterdam: Elsevier, 93–113. ; Hasselgård, Hilde. 2010. Adjunct Adverbials in English. Cambridge: Cambridge University Press. ; Haumann, Dagmar. 2007. Adverb Licensing and Clause Structure in English. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Heliasz, Celina. 2012. Przysłówkowe wykładniki ograniczania dostępu do wiedzy o działaniach. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. ; Hengeveld, Kees. 1988. Illocution, mood and modality in a functional grammar of Spanish. Journal of Semantics 6: 227–269. ; Hennemann, Anja. 2013. A Context-Sensitive and Functional Approach to Evidentiality in Spanish or Why Evidentiality Needs a Superordinate Category. Frankfurt am Main: Peter Lang. ; Holmes, Janet. 1982. Expressing doubt and certainty in English. RELC Journal 13 (2): 9–28. ; Holmes, Janet. 1983. "Speaking English with the appropriate degree of conviction". In: Christopher Brumfit (ed.). Learning and Teaching Languages for Communication: Applied Linguistics Perspectives. London: Centre for Information on Language Teaching and Research, 100–113. ; Holmes, Janet. 1988. Of course: a pragmatic particle in New Zealand's women's and men's speech. Australian Journal of Linguistics 2: 49–74. ; Honowska, Maria. 1984. Prawdopodobnie (Przyczynek do teorii aktu mowy). Polonica 10: 121–131. ; Hopper, Paul J. and Elizabeth Closs Traugott. 1993. Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press. ; Horn, Larry. 1972. On the Semantic Properties of Logical Operators in English. Bloomington: Mimeo Indiana University Linguistics Club. ; Hoye, Leo Francis. 1997. Adverbs and Modality in English. London/New York: Longman. ; Hoye, Leo Francis. 2009. "Modality in discourse: The pragmatics of epistemic modality". In: Anastasios Tsangalidis and Roberta Facchinetti (eds.). Studies on English Modality in Honour of Frank Palmer. Bern: Peter Lang, 99–131. ; Hryniewicz, Janusz. T. 2004. Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. ; Huddleston, Rodney and Geoffrey K. Pullum. 2002. The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press. ; Hyland, Ken and John Milton. 1997. Qualification and certainty in L1 and L2 students' writing. Journal of Second Language Writing 6 (2): 183–205. ; Jakubowska, Ewa. 1999. Cross-cultural Dimensions of Politeness in the Case of Polish and English. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. ; Jaszczolt, Katarzyna M. 2009. Representing Time. An Essay on Temporality as Modality. Oxford: Oxford University Press. ; Jaszczolt, Katarzyna M. 2011. "Contrastive analysis". In: Jan-Ola Östman and Jef Verschueren (eds.). Pragmatics in Practice. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 111–117. ; Jędrzejko, Ewa. 1987. Semantyka i składnia polskich czasowników deontycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ; Jodłowski, Stanisław. 1971. Studia nad częściami mowy. Warszawa: PWN. ; Jodłowski, Stanisław. 1976. Podstawy polskiej składni. Warszawa: PWN. ; Jucker, Andreas H. and Yael Ziv. 1998. "Discourse markers: Introduction". In: Andreas H. Jucker and Yael Ziv (eds.). Discourse Markers. Description and Theory. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Kakietek, Piotr. 1980. English Modal Auxiliaries and their Equivalent Constructions in Polish. Katowice: Uniwersytet Śląski. ; Kärkkäinen, Elise. 2003. Epistemic Stance in English Conversation. A Description of its Interactional Functions, with a Focus on I think. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Kiseleva, K. L. and Deni Pajar. 1998. Diskursivnye slova: opyt kontekstno-semantičeskogo analiza. Moskva. ; Kiss, É. Katalin. 2009. "Introduction". In: Katalin É. Kiss (ed.). Adverbs and Adverbial Adjuncts at the Interfaces. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 1–18. ; Klemensiewicz, Zenon. 1963. Zarys składni polskiej. Warszawa: PWN. ; Klinge, Alex. 1995. On the linguistic interpretation of contractual modalities. Journal of Pragmatics 6: 649–675. ; Kokorniak, Iwona and Małgorzata Fabiszak. 2014. "Grammaticalization of Polish mental predicate prefixes". In: Sylvie Hancil and Ekkehard König (eds.). Grammaticalization – Theory and Data. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 109–128. ; Korytkowska, Małgorzata and Roman Roszko. 1997. Modalność imperceptywna. Gramatyka konfrontatywna bułgarsko-polska vol. 6, part 1, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy. ; Koseska-Toszewa, Violetta. 1978. Relacje modus-tempus w języku bułgarskim na tle języka polskiego. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej XVII: 289–298. ; Koseska-Toszewa, Violetta, Viara Maldžieva and Jordan Pencev. 1996. Modalność. Problemy teoretyczne. Gramatyka konfrontatywna bułgarsko-polska vol. 6, part 1, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. ; Kratzer, Angelika. 1977. "What 'must' and 'can' must and can mean". Linguistics and Philosophy 1(1): 337–355. ; Kronning, Hans. 2003. "Modalité et énidentialité." In: Merete Birkelund, Gerhard Boysen and Poul Søren Kjaersgaard (eds.). Aspects de la modalité. Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 131–151. ; Krzeszowski, Tomasz. 1984. "Tertium comparationis". In: Jacek Fisiak (ed.). Contrastive Linguistics. Prospects and Problems. Berlin/New York/Amsterdam: Mouton Publishers. ; Krzeszowski, Tomasz P. 1990a. Contrasting Languages: The Scope of Contrastive Linguistics. Berlin/New York: Mouton de Gruyter. ; Krzeszowski, Tomasz. P. 1990b. "Prototypes and equivalence". In: Jacek Fisiak (ed.). Further Insights into Contrasive Analysis. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 29–46. ; Krzyżyk, Danuta. 2008. Synonimia pojęć prawdziwościowych – teoria i nauczanie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. ; Labocha, Janina. 1996. "Tekst, wypowiedź, dyskurs". In: Stanisław Gajda and Mieczysław Balowski (eds.). Styl a tekst. Opole: Uniwersytet Opolski, 49–53. ; Lakoff, George. 1973. Hedges: A study in meaning criteria and the logic of fuzzy concepts. Journal of Philosophical Logic 2: 458–508. ; Langacker, Ronald. W. 1985. "Observations and speculations on subjectivity". In: John Haiman (ed.). Iconicity in Syntax. Proceedings of a Symposium on Iconicity in Syntax, Stanford, June 24-26, 1983. Amsterdam: Benjamins, 49–90. ; Langacker, Ronald. W. 1990. Subjectification. Cognitive Linguistics 1.1: 5–38. ; Langacker, Ronald. 1991. Foundations of Cognitive Grammar. Vol. II. Stanford: Stanford University Press. ; Langacker, Ronald. W. 2002. "Deixis and subjectivity". In: Frank Brisard (ed.). Grounding: The Epistemic Footing of Deixis and Reference. Berlin: Mouton de Gruyter, 1–28. ; Laskowski, Roman. 1998. "Zagadnienia ogólne morfologii". In: Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski and Henryk Wróbel (eds.). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: PWN, 27–86. ; Lazard, Gilbert. 2001. On the grammaticalization of evidentiality. Journal of Pragmatics 33: 359–367. ; Lee-Wong, Song Mei. 1999. Politeness and Face in Chinese Culture. Frankfurt: Peter Lang. ; Lehmann, Christian. 1995 [1982]. Thoughts on Grammaticalization. A Programmatic Sketch. (Arbeiten des Kölner Universalien-Projekts 48). Munich: Lincom Europa. ; Lehmann, Christian. 2008. "Information structure and grammaticalization". In: Elena Seoane and Maria José López Couso (eds.). Theoretical and Empirical Issues in Grammaticalization. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 207–229. ; Lewandowska-Tomaszczyk, Barbara. 2007. "Polysemy, prototypes, and radial categories". In: Dirk Geeraerts and Hubert Cuykens (eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press, 139–169. ; Lewis, Diana M. 2003. Rhetorical motivations for the emergence of discourse particles, with special reference to English of course. In: Ton van der Wouden, Ad Foolen, and Piet Van de Craen (eds.). Particles. Special Issue of Belgian Journal of Linguistics 16: 79–91. ; Lewis, Diana M. 2006. "Discourse markers in English: A discourse-pragmatic view". In: Kerstin Fischer (ed.). Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier, 43–59. ; Lewis, Diana M. 2011. A discourse-constructional approach to the emergence of discourse markers in English. Linguistics 49 (2): 415–443. ; Lewis, Diana M. 2014. Discourse patterns in the development of discourse markers in English. Functions of Language 21 (1): 95–118. ; Liao, Silvie. 2009. Variation in the use of discourse markers by Chinese teaching assistants in the US. Journal of Pragmatics 41 (7): 1313–1328. ; Ligara, Bronisława. 1997. Polskie czasowniki modalne i ich francuskie ekwiwalenty tłumaczeniowe. Kraków: Universitas. ; Lubecka, Anna. 2000. Requests, Invitations, Apologies and Compliments in American English and Polish. A Cross-cultural Communication Perspective. Kraków: Księgarnia Akademicka. ; Lyons, John. 1977. Semantics. Cambridge: Cambridge University Press. ; Łapa, Romana. 2003. Predykatywne wyrażenia modalne z bezokolicznikiem we współczesnej polskiej prasie. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. ; Macaulay, Ronald K. S. 1995. The adverbs of authority. English World-Wide 16: 37–60. ; Majsak, T. A. and S. G. Tatevosov. 2000. Prostranstvo govorjašcego v kategorijach grammatiki, ili Cego nel/zja skazat' o sebe samom. Voprosy jazykoznanija 5: 68–80. ; Marcjanik, Małgorzata. 1997. Polska grzeczność językowa. Kielce: WSP. ; Marcjanik, Małgorzata. 2008. Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa: PWN. ; Marcjanik, Małgorzata. 2009. Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre'u. Warszawa: PWN. ; Marín-Arrese, Juana I. 2009. "Commitment and subjectivity in the discourse of a judicial inquiry". In: Raphael Salkie, Pierre Busuttil and Johan der Auwera (eds.). Modality in English: Theory and Description. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 237–268. ; Marín-Arrese, Juana I., Gerda Haßler and Marta Carretero (eds.). 2017. Evidentiality Revisited. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamims. ; Martin, James Robert and David Rose. 2003. Working with Discourse: Meaning beyond the Clause. New York/London: Continuum. ; Martin, James Robert and Peter R. R. White. 2005. The Language of Evaluation: Appraisal in English. London/New York: Palgrave. ; Matthewson, Lisa. 2011. "On apparently non-modal evidentials". In: Olivier Bonami and Patricia Cabredo Hofherr (eds.). Emprical Issues in Formal Syntax and Semantics 8. http://www.cssp.cnrs.fr/eiss8/index_en.html, 333–357. ; McCready, Eric and Norry Ogata. 2007. Evidentiality, modality and probability. Linguistics and Philosophy 30(2): 147–206. ; Milewski, Tadeusz. 1969. Językoznawstwo. Warszawa: PWN. ; Misz, Henryk. 1968. Dodatkowe wyznaczniki intelektualne ze stanowiska formalnosyntaktycznego. Slavia Occidentalis 27: 147–151. ; Mitchell, Mark L., Janina M. Jolley and Robert R. O'Shea. 2003. Writing for Psychology. Wadsworth: Cengage Learling. ; Mortelmans, Tanja. 2007. "Modality in Cognitive Linguistics". In: Dirk Geeraerts and Hubert Cuykens (eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press, 869–889. ; Mortensen, Janus. 2012. "Subjectivity and intersubjectivity as aspects of epistemic stance marking". In: Nicole Baumgarten, Inke Du Bois and Juliane House (eds.). Subjectivity in Language and in Discourse. Bingley: Emerald, 229–246. ; Mosegaard Hansen, Maj-Britt. 1998. The Function of Discourse Particles: A Study with Special Reference to Spoken Standard French. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Mushin, Ilana. 2012. "Watching for witness": Evidential strategies and epistemic authority in Garrwa conversation. Pragmatics and Society 3:2. (Special Issue on Evidentiality in Interaction): 270–293. ; Mushin, Ilana. 2013. Making knowledge visible in discourse: Implications for the study of linguistic evidentiality. Discourse Studies 15 (5): 627–645. ; Müller, Simone. 2005. Discourse Markers in Native and Non-native English Discourse. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Myhill, John. 1995. Change and continuity in the functions of the American English modals. Linguistics 33: 157–211. ; Myhill, John. 1997. Should and ought: The rise of individually oriented modality in American English. Journal of English Linguistics 1: 3–23. ; Nagórko, Alicja. 2007. Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: PWN. ; Nagórko, Alicja. 2012. Podręczna gramatyka języka polskiego. Warszawa: PWN. ; Narrog, Heiko. 2005. On defining modality again. Language Sciences 27.2: 165–192. ; Narrog, Heiko. 2012. Modality, Subjectivity, and Semantic Change. A Cross-linguistic Perspective. Oxford: Oxford University Press. ; Narrog, Heiko. 2014. "Beyond intersubjectification. Textual uses of modality and mood in subordinate clauses as part of speech-act orientation". In: Lieselotte Brems, Lobke Ghesquière and Freek Van de Velde (eds.). Intersubjectivity and Intersubjectification in Grammar and Discourse. Theoretical and Descriptive Advances. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 29–51. ; Narrog, Heiko. 2015. (Inter)subjectification and its limits in secondary grammaticalization. Language Sciences 47: 148–160. ; Nida, Eugene A. 2001. Language and Culture: Contexts in Translating. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Nuckolls, Janis. B. 2018. "The interactional and cultural pragmatics of evidentiality in Pastaza Quichua". In: Alexandra Y. Aikhenvald (ed.). The Oxford Handbook of Evidentiality. Oxford: Oxford University Press, 202–221. ; Nuckolls, Janis and Lev Michael. 2014. "Introduction. Evidentials and evidential strategies in interactional and socio-cultural contexts". In: Janis Nuckolls and Lev Michael (eds.). Evidentiality in Interaction. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 13–20. ; Nuyts, Jan. 2001a. Epistemic Modality, Language, and Conceptualization: A Cognitive-Pragmatic Perspective. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Nuyts, Jan. 2001b. Subjectivity as an evidential dimension in epistemic modal expressions. Journal of Pragmatics 33: 383–400. ; Nuyts, Jan. 2006. "Modality: Overview and linguistic issues". In: William Frawley (ed.). The Expression of Modality. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 1–26. ; Nuyts, Jan. 2007. "Cognitive Linguistics and Functional Linguistics". In: Dirk Geeraerts and Hubert Cuykens (eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press, 543–565. ; Nuyts, Jan. 2014. "Notions of (inter)subjectivity". In: Lieselotte Brems, Lobke Ghesquière and Freek Van de Velde (eds.). Intersubjectivity and Intersubjectification in Grammar and Discourse. Theoretical and Descriptive Advances. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 53–76. ; Nuyts, Jan. 2015. Subjectivity: Between discourse and conceptualization. Journal of Pragmatics 86: 106–110. ; Nuyts, Jan and Johan van der Auwera (eds.). 2016. The Oxford Handbook of Modality and Mood. Oxford: Oxford University Press. ; Ochs, Elinor. 1996. "Linguistic resources for socializing humanity". In: John J. Gumperz and Stephen C. Levinson (eds.). Rethinking Linguistic Relativity. Cambridge: Cambridge University Press, 407–437. ; Ogiermann, Eva. 2009. On Apologizing in Negative and Positive Politeness Cultures. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Palmer, Frank. R. 1990 [1979]. Modality and the English Modals (2nd edn). London: Longman. ; Palmer, Frank R. 2001 [1986]. Mood and Modality (2nd edn). Cambridge: Cambridge University Press. ; Panfilov, V V. 1977. Kategorija modal'nosti i ee rol' v konstituirovanii struktury predloženija i suždenija. Voprosy Jazykoznanija 4: 37–48. ; Papafragou, Anna. 2000. Modality: Issues in the Semantics-Pragmatics Interface. Amsterdam: Elsevier. ; Perkins, Michael R. 1983. Modal Expressions in English. London: Pinter. ; Pęzik, Piotr. 2016. "Exploring phraseological equivalence with Paralela". In: Ewa Gruszczyńska and Agnieszka Leńko-Szymańska (eds.). Polish Language Parallel Corpora. Warszawa: Instytut Lingwistyki Stosowanej UW, 67–81. ; Piekarczyk, Dorota. 2015. "O potrzebie rozróżniania metatekstu i metajęzyka". In: Tomasz Korpysz and Anna Kozłowska (eds.). Język pisarzy: problemy metajęzyka i metatekstu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 11–27. ; Plungian, Vladimir. 2001. The place of evidentiality within the universal grammatical space. Journal of Pragmatics 33: 349–357. ; Portner, Paul. 2009. Modality. Oxford: Oxford University Press. ; Prévost, Sophie. 2011. A propos from verbal complement to discourse marker: A case of grammaticalization? Linguistics 49(2): 391–413. ; Quirk, Randolph, Jan Svartvik, Geoffrey Leech and Sidney Greenbaum. 1985. A Comprehensive Grammar of the English Language. London/New York: Longman. ; Rachwałowa, Maria. 1983. Przysłówki metatekstowe i modalne w próbie języka naukowej humanistyki. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie 80, Prace Językoznawcze IV: 133–142. ; Radden, Günter and René Dirven. 2007. Cognitive English Grammar. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Ramat, Paolo. 1996. "Allegedly, John is ill again": stratégies pour le médiatif. In: Zlatka Guentchéva (ed.). L'énonciation médiatisée. Louvain/Paris: Peeters, 287–298. ; Ramat, Paolo and Davide Ricca. 1998. "Sentence adverbs in the languages of Europe". In: Van der Auwera Johan and Dónall Ó. Baoill (eds.). Adverbial Constructions in the Languages of Europe. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 187–275. ; Rospond, Stanisław. 2009. Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami (4th edn). Warszawa: PWN. ; Roszko, Roman. 1993. Wykładniki modalności imperceptywnej w języku polskim i litewskim. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy. ; Rozumko, Agata. 2008. "An interdisciplinary approach to teaching grammar to prospective teachers of English". In: Krzysztof Bogacki, Barbara Głowacka and Dorota Potocka (eds.). Interdisciplinary Perspectives in Foreign Language Teacher Education. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 309–318. ; Rozumko, Agata. 2012a. "Evidential adverbs expressing certainty in English and Polish". In: Krzysztof Bogacki, Joanna Cholewa and Agata Rozumko (eds.). Formal and Semantic Aspects of Linguistic Research. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 249–260. ; Rozumko, Agata. 2012b. Speech-act adverbs in English and Polish: a cross-linguistic and cross-cultural comparison. Białostockie Archiwum Językowe 12: 183–196. ; Rozumko, Agata. 2012c. "Cross-cultural aspects of contrastive studies: the discourse of fact and truth in English and Polish. A corpus-based study". In: Agata Rozumko and Dorota Szymaniuk (eds.). Directions in English-Polish Contrastive Research. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 89–118. ; Rozumko, Agata. 2015. Native and non-native uses of English modal particles. The case of surely and for sure. Poznań Studies in Contemporary Linguistics 51 (4): 551–573. ; Rozumko, Agata. 2016a. "Epistemic adverbs in English and Polish academic discourse". In: Joanna Leśniewska and Mateusz Urban (eds.). Beyond Words. Crossing Borders in English Studies. Vol. II. Kraków: Tertium, 57–72. ; Rozumko, Agata. 2016b. Linguistic concepts across languages: The category of epistemic adverbs in English and Polish. Yearbook of the Poznań Linguistic Meeting 2 (1): 195–214. ; Rozumko, Agata. 2016c. Adverbs of certainty in a cross-linguistic and cross-cultural perspective. English-Polish. Languages in Contrast: International Journal for Contrastive Linguistics 16 (2): 239–263. ; Rozumko, Agata. 2017. Adverbial markers of epistemic modality across disciplinary discourses: A contrastive study of research articles in six academic disciplines. Studia Anglica Posnaniensia 52 (1): 73–101. ; Rozumko, Agata. 2018. The functions of clearly in academic discourse: From an adverb of manner to a discourse marker. Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 135: 47–57. ; Rozumko, Agata. 2019. Between acknowledgement and countering: Interpersonal functions of English reportative adverbs. Journal of Pragmatics 140: 1–11. ; Rozumko, Agata, forthcoming. Evidential strategies in receiver-directed talk: The case of English inferential adverbs, Lingua, http://doi.org/10.1016/j.lingua.2018.12.003 ; Rytel, Danuta. 1982. Leksykalne środki wyrażania modalności w języku czeskim i polskim. Wrocław: Ossolineum. ; Schiffrin, Deborah. 1987. Discourse Markers. Cambridge: Cambridge University Press. ; Schoonjans, Steven. 2013. "Modal particles: Problems in defining a category". In: Paola Pietrandrea, Bert Cornillie and Liesbeth Degand (eds.). Discourse Markers and Modal Particles: Categorization and Description. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. ; Schwenter, Scott A. and Elizabeth Closs Traugott. 2000. Invoking scalarity: The development of in fact. Journal of Historical Pragmatics 1–1: 7–25. ; Shapiro, Barbara J. 2000. A Culture of Fact: England, 1550-1720. Ithaca/London: Cornell University Press. ; Sidnell, Jack. 2012. Who knows best?: Evidentiality and epistemic asymmetry in conversation. Pragmatics and Society 3:2 (Special Issue on Evidentiality in Social Interaction): 294–320. ; Simon-Vandenbergen, Anne-Marie. 1992. The interactional utility of of course in spoken discourse. Occasional Papers in Systemic Linguistics 6: 213–226. ; Simon-Vandenbergen, Anne-Marie and Karin Aijmer. 2003. The expectation marker of course. Languages in Contrast 4 (1): 13–43. ; Simon-Vandenbergen, Anne-Marie and Karin Aijmer. 2007. The Semantic Field of Modal Certainty: A Corpus-based Study of English Adverbs. Berlin/New York: Mouton de Gruyter. ; Simon-Vandenbergen, Anne-Marie, Peter White and Karin Aijmer. 2007. "Presupposition and 'taking for granted' in mass communicated political argument. An illustration from British, Flemish and Swedish political colloquy". In: Anita Fetzer and Gerda Eva Lauerbach (eds.). Political Discourse in the Media. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 31–74. ; Skowronek, Katarzyna. 1993. Reklama. Studium pragmalingwistyczne. Kraków: PAN. ; Socka, Anna. 2015. Polish particles of hearsay: syntactic and textual distribution. In: Björn Wiemer (ed.). Studies on Evidentiality Marking in West and South Slavic. München/Berlin/Leipzig/Washington: Verlag Otto Sagner, 111–137. ; Squartini, Mario. 2012. Evidentiality in interaction: The concessive use of the Italian Future between grammar and discourse. Journal of Pragmatics 44: 2116–2128. ; Stępień, Marzena. 2010. Mówienie i prawda. O czasownikowych wykładnikach wiedzy niezweryfikowanej przez mówiącego. Warszawa: Wydział Polonistyki UW/BEL Studio. ; Swan, Toril. 1988. Sentence Adverbials in English: A Synchronic and Diachronic Investigation. Oslo: Novis. ; Szczyrbak, Magdalena. 2014. The Realisation of Concession in the Discourse of Judges. A Genre Perspective. Kraków: Jagiellonian University Press. ; Tabor, Whitney and Elizabeth Closs Traugott. 1998. "Structural scope expansion and grammaticalization". In: Anna Giacalone Ramat and Paul J. Hopper (eds.). The Limits of Grammaticalization. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 229–272. ; Tarano, Gina. 2008. "Discourse adjectives". In: Louise Mc Nally and Christopher Kennedy (eds.). Adjectives and Adverbs: Syntax, Semantics and Discourse. Oxford: Oxford University Press, 305–327. ; Thornes, Tim. 2018. Evidentiality in the Uto-Aztecan languages. In: Alexandra Y. Aikhenvald (ed.). The Oxford Handbook of Evidentiality. Oxford: Oxford University Press, 409–430. ; Tokarski, Jan. 1949. O kategorii przysłówka. Poradnik Językowy 29/2: 14–20. ; Traugott, Elizabeth Closs. 1989. On the rise of epistemic meanings in English: An example of subjectification in semantic change. Language 65: 31–55. ; Traugott, Elizabeth Closs. 1995a. "Subjectification in grammaticalisation". In: Susan Wright and Dieter Stein (eds.). Subjectivity and Subjectivisation. Cambridge: Cambridge University Press, 31–54. ; Traugott, Elizabeth Closs. 1995b. The role of the development of discourse markers in a theory of grammaticalization. Paper presented at ICHL 12 Manchester, UK, August. Version of 11/97. At: http://www/~traugott/papers/discourse.pdf. ; Traugott, Elizabeth Closs. 2003. "From subjectification to intersubjectification". In: Raymond Hickey (ed.). Motives for Language Change. Cambridge: Cambridge University Press, 124–139. ; Traugott, Elizabeth Closs. 2006. "Historical aspects of modality". In: William Frawley (ed.). The Expression of Modality. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 107–139. ; Traugott, Elizabeth Closs. 2007. Discussion article: Discourse markers, modal particles, and contrastive analysis, synchronic and diachronic. Catalan Journal of Linguistics 6: 139–157. ; Traugott, Elizabeth Closs. 2010. "(Inter)subjectivity and (inter)subjectification: A reassessment". In: Kristin Davidse, Lieven Vandelanotte and Hubert Cuyckens (eds.). Subjectification, Intersubjectification and Grammaticalization. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 29–71. ; Traugott, Elizabeth Closs. 2014. "Intersubjectification and clause periphery". In: Lieselotte Brems, Lobke Ghesquière and Freek Van de Velde (eds.). Intersubjectivity and Intersubjectification in Grammar and Discourse. Theoretical and Descriptive Advances. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 7–27. ; Traugott, Elizabeth Closs and Richard B. Dasher. 2002. Regularity in Semantic Change. Cambridge: Cambridge University Press. ; Travis, Catherine E. 2006. "The Natural Semantic Metalanguage approach to discourse markers". In: Kerstin Fischer (ed.). Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier, 219–241. ; Trillo, Jesus R. 2002. The pragmatic fossilization of discourse markers in non-native speakers of English. Journal of Pragmatics 34 (6): 769–784. ; Tutak, Kinga. 2003. Leksykalne nieczasownikowe wykładniki modalności epistemicznej w autobiografiach. Kraków: Księgarnia Akademicka. ; Usoniene, Aurelia and Audrone Šoliene. 2012. "Choice of strategies in realizations of epistemic possibility in English and Lithuanian: A corpus-based study". In: Gert De Sutter, Kris Heylen and Stefania Marzo (eds.). Corpus Studies in Contrastive Linguistics. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 141–166. ; van der Auwera, Johan and Vladimir A. Plungian. 1998. Modality's semantic map. Linguistic Typology 2 (1): 79–124. ; van der Auwera, Johan, Ewa Schalley and John Nuyts. 2005. "Epistemic possibility in a Slavonic parallel corpus – a pilot study". In: Björn Hansen and Petr Karlik (eds.). Modality in Slavonic Languages: New Perspectives. München: Sagner, 201–217. ; Van linden, An. 2012. Modal Adjectives: English Deontic and Evaluative Constructions in Synchrony and Diachrony. Berlin: Mouton de Gruyter. ; Verschueren, Jef. 1999. Understanding Pragmatics. London: Arnold. ; Verstraete, Jean-Christophe. 2001. Subjective and objective modality: Interpersonal and ideational functions in the English modal auxiliary system. Journal of Pragmatics 33(10): 1505–1528. ; Vidrine, D. V. 2016. A blurb of: Stanley H. Block, Carolyn Bryant Block and Guy do Plessis. Mind-Body Workbook for addiction: Effective Tools for Substance-Abuse Recovery and Relapse Prevention. New Harbinger Publications. ; Vinogradov, Viktor Vladimirovitch. 1975 [1950]. "On kategorii modal'nosti in modal'nych slovach v russkom jazyke [On the category of modality and modal markers in Russian]". In: V. V. Vinogradov: Izbrannye trudy. Issledovanija po ruskskoj grammatike. Moscow, 53–87. ; Visconti, Jacqueline. 2013. Facets of subjectification. Language Sciences 36: 7–17. ; Vold, Eva Thue. 2006. "The choice and use of epistemic modality markers in linguistics and medical research articles". In: Marina Bondi and Ken Hyland (eds.). Academic Discourse across Disciplines. New York: Peter Lang, 225–249. ; Vološinov, V. N. 1929 [1995]. Marxism and the Philosophy of Language. Translated by L. Matjka and I. R. Titunik. London: Routledge. ; Wajszczuk, Jadwiga. 1997. System znaczeń w obszarze spójników polskich. Wprowadzenie do opisu. Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW. ; Wajszczuk, Jadwiga. 2000. Can a division of lexemes according to syntactic criteria be consistent? Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 55: 20–38. ; Wajszczuk, Jadwiga. 2005. O metatekście. Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW. ; Wajszczuk, Jadwiga. 2010. Functional class (so called "part of speech") assignment as a kind of meaning-bound word syntactic formation. Cognitive Studies/Études Cognitives 10: 15–33. ; Warchał, Krystyna. 2010. Encoding certainty. On some epistemic modality markers in English and Polish research articles. The case of MUST/MUSIEĆ. Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften Nr 17. http://www.inst.at/trans/17Nr/2-7/2-7_warchal/17.htm [last accessed 4 June 2015]. ; Warchał, Krystyna. 2015. Certainty and Doubt in Academic Discourse: Epistemic Modality Markers in English and Polish Linguistics Articles. Katowice: Uniwersytet Śląski. ; Watts, Richard. 1984. An analysis of epistemic possibility and probability. English Studies 65: 129–140. ; Weydt, Harald. 2006. What are particles good for?" In: Kerstin Fischer (ed.). Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier, 205–217. ; White, Peter R. R. 2000. "Dialogue and inter-subjectivity: reinterpreting the semantics of modality and hedging". In: Malcolm Coulthard, Janet Cotterill and Frances Rock (eds.). Dialogue Analysis VII: Working with Dialogue: Selected Papers from the 7th IADA Conference Birmingham 1999. Tübingen: Niemeyer, 67–80. ; White, Peter R. R. 2003. Beyond modality and hedging: a dialogic view of the language of intersubjective stance. Text 23 (2): 259–284. ; Wiemer, Björn. 2006. Particles, parentheticals, conjunctions and prepositions as evidentiality markers in contemporary Polish (a first exploratory study). Studies in Polish Linguistics 3: 5–67. ; Wiemer, Björn. 2010. "Hearsay in European languages: toward an integrative account of grammatical and lexical marking". In: Gabriele Diewald and Elena Smirnova (eds.). Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 59–129. ; Wiemer, Björn. 2018. "Evidentials and epistemic modality". In: Alexandra Y. Aikhenvald (ed.). The Oxford Handbook of Evidentiality. Oxford: Oxford University Press, 85–108. ; Wiemer, Björn and Anna Socka. 2017a. How much does pragmatics help to contrast the meaning of hearsay adverbs? Part 1. Studies in Polish Linguistics 12-1, 21–56. ; Wiemer, Björn and Anna Socka. 2017b. How much does pragmatics help to contrast the meaning of hearsay adverbs? Part 2. Studies in Polish Linguistics 12-2, 75–95. ; Wierzbicka, Anna. 1969. Dociekania semantyczne. Wrocław: Ossolineum. ; Wierzbicka, Anna. 1971. "Metatekst w tekście". In: Maria Renata Mayenowa (ed.). O spójności tekstu. Wrocław: Ossolineum, 105–121. ; Wierzbicka, Anna. 2003. Cross-Cultural Pragmatics. The Semantics of Human Interaction (2nd edn). Berlin/New York: Mouton de Gruyter. ; Wierzbicka, Anna. 2006. English: Meaning and Culture. Oxford: Oxford University Press. ; Wierzbicka, Anna. 2010. Experience, Evidence and Sense. The Hidden Cultural Legacy of English. Oxford/New York: Oxford University Press. ; Willett, Thomas. 1988. A cross-linguistic survey of the grammaticalization of evidentiality. Studies in Language 12 (1): 51–97. ; Williams, Jessica. 1992. Planning, discourse marking, and the comprehensibility of international teaching assistants. TESOL Quarterly 26 (4): 693–711. ; Willim, Ewa. 2010. O sporach wokół formy i funkcji we współczesnym językoznawstwie. Formalizm kontra funkcjonalizm? Studia Copernicana 1 (3): 81–127. ; Willim, Ewa and Elżbieta Mańczak-Wohlfeld. 1997. A Contrastive Approach to Problems with English. Warszawa/Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN. ; Witosz, Bożena. 2012. Badania nad dyskursem we współczesnym językonawstwie polonistycznym. Oblicza komunikacji 5: 61–76. ; Wróbel, Henryk. 2001. Gramatyka języka polskiego. Kraków: Spółka Wydawnicza "Od nowa". ; Żabowska, Magdalena. 2006. Zróżnicowanie semantyczne partykuł epistemicznych. LingVaria 1: 203–213. ; Żabowska, Magdalena. 2013. Faktycznie i rzeczywiście – operacje na wiedzy i ich leksykalizacja. Linguistica Copernicana 1 (9): 131–141. ; Żabowska, Magdalena. 2014. "Partykułologia i partykułografia. Stan obecny i perspektywy". In: Andrzej Moroz, Piotr Sobotka and Magdalena Żabowska (eds.). Maiuscula linguistica. Studia in honorem Professori Matthiae Grochowski sextuagesimo quinto dedicata. Warszawa: BEL Studio, 103–119. ; Cambridge Advanced Learner's Dictionary and Thesaurus. Cambridge University Press. at: https://dictionary.cambridge.org. ; Collins English Dictionary (Complete and Unabridged 10th Edition). HarperCollins Publishers. at: http://www.dictionary.com. ; COBUILD Advanced English Dictionary at: https://dictionary.cambridge.org. ; Collins English-Polish/Polish-English Dictionary. 1996. ed. by Jacek Fisiak et al. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza. ; http://www.dictionary.com (based on the Random House Dictionary 2018). ; Inny Słownik Języka Polskiego vols 1-2. 2000. ed. by Mirosław Bańko. Warszawa: PWN. ; Longman Dictionary of Contemporary English (2nd edition) 1990. Longman: Harlow/Warszawa: PWN. ; LDOCE online: Longman Dictionary of Contemporary English at: https://www.ldoceonline.com. ; Merriam-Webster: https://www.merriam-webster.com. ; English Oxford Living Dictionaries at: https://en.oxforddictionaries.com. ; Great English-Polish/Polish-English Dictionary. 2006. Warszawa: PWN and Oxford University Press (online edition). ; Słownik Języka Polskiego vols 1-11. 1958-1969. ed. by Witold Doroszewski. Warszawa: Polska Akademia Nauk (online: http://sjp.pwn.pl/doroszewski). ; Słownik Języka Polskiego vols. 1-3. 1978-1981. ed. by Mieczysław Szymczak. Warszawa: PWN. ; Stanisławski, Jan. 1999 [1955-1964]. The Great English-Polish/Polish-English Dictionary. Warszawa: Philip Wilson. ; Uniwersalny Słownik Języka Polskiego. 2003. ed. by Stanisław Dubisz. Warszawa: PWN. ; Wielki Słownik Języka Polskiego online ed. by Piotr Żmigrodzki et al. at: http://wsjp.pl. ; The British National Corpus (BNC): http://bncweb.lancs.ac.uk/ ; Narodowy Korpus Języka Polskiego (NKJP): http://www.nkjp.uni.lodz.pl/index_adv.jsp ; Paralela (a parallel English-Polish/Polish-English corpus): http://paralela.clarin-pl.eu/