The aim of this article is the presentation and the attempt to analyse such phenomena as: an excessive general government deficit and public debt in EU Member States over the past 3 years. For the European Union the years 2008-2010 were the time when public finances of most member countries worsened dramatically. The average budget deficit in the EU increased during that period to a value of almost 7% compared to gross domestic product and public debt reached almost 80% of GDP. Referring the numbers to the principles of the budgetary policy in the Treaty on the European Union (the deficit should not exceed 3% in relation to GDP and public debt – 60% of GDP), the observance of budgetary discipline has been significantly violated. In consequence, the excessive deficit procedure has been initiated. in relation to almost all the countries of the EU, Its purpose was to force the member countries to take concrete actions to stabilize public finances. The economic crisis that began in the second half of 2007 in the United States of America which resulted in a significant deterioration of the finances of all the EU member countries might be regarded as the major source of violation of their budgetary discipline. The reactions of most governments TO the harmful effects caused by the financial crisis were to stimulate national economies and stem the decline of domestic demand. The higher level of public expenditures was simultaneously the cause of increased budget deficits,. To develop and present the problem of an excessive budget deficit and public debt in the EU countries some statistical methods were used and the data source statistics were mainly carried out by the European Commission and the European Statistical Office. ; Celem niniejszego artykułu jest prezentacja i próba analizy zjawisk: nadmiernego deficytu budżetowego i długu publicznego w krajach członkowskich Unii Europejskiej na przestrzeni ostatnich 3 lat. Lata 2008-2010 były dla Unii Europejskiej czasem, w którym stan finansów publicznych większości krajów członkowskich pogorszył się w sposób drastyczny. Średnia deficytu budżetowego w UE wzrosła w tym okresie do wartości prawie 7% w stosunku do wielkości produktu krajowego brutto, a zadłużenie publiczne osiągnęło poziom niemalże 80% PKB. Odnosząc te wielkości do założeń polityki budżetowej zapisanych w Traktacie o Unii Europejskiej (wartość deficytu nie powinna przekraczać 3% w stosunku do PKB, a zadłużenia publicznego 60% PKB), poszanowanie dyscypliny budżetowej zostało w sposób znaczący złamane. W następstwie, w stosunku do prawie wszystkich państw należących do UE, została wszczęta na szczeblu UE procedura nadmiernego deficytu. Jej celem było wymuszenie na krajach członkowskich podjęcia konkretnych działań zmierzających do ustabilizowania stanu finansów publicznych. Kryzys gospodarczy, który narodził się w drugiej połowie 2007 roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki i skutkował znaczącym pogorszeniem stanu finansów wszystkich krajów członkowskich Wspólnot Europejskich można uznać za główne źródło złamania przez nie dyscypliny budżetowej. Reakcje większości rządów na niekorzystne zjawiska finansowe wywołane kryzysem miały na celu próbę pobudzenia gospodarek narodowych oraz zahamowania spadku popytu krajowego. Zwiększony poziom wydatków publicznych przyczynił się jednak równocześnie do wzrostu poziomu deficytów budżetowych. W celu opracowania i zaprezentowania problemu nadmiernego poziomu deficytu budżetowego oraz długu publicznego w państwach UE zostały zastosowane wybrane metody statystyczne, a źródłem danych były przede wszystkim statystyki prowadzone przez Komisję Europejską oraz Europejski Urząd Statystyczny.
The aim of this article is the presentation and the attempt to analyse such phenomena as: an excessive general government deficit and public debt in EU Member States over the past 3 years. For the European Union the years 2008-2010 were the time when public finances of most member countries worsened dramatically. The average budget deficit in the EU increased during that period to a value of almost 7% compared to gross domestic product and public debt reached almost 80% of GDP. Referring the numbers to the principles of the budgetary policy in the Treaty on the European Union (the deficit should not exceed 3% in relation to GDP and public debt – 60% of GDP), the observance of budgetary discipline has been significantly violated. In consequence, the excessive deficit procedure has been initiated. in relation to almost all the countries of the EU, Its purpose was to force the member countries to take concrete actions to stabilize public finances. The economic crisis that began in the second half of 2007 in the United States of America which resulted in a significant deterioration of the finances of all the EU member countries might be regarded as the major source of violation of their budgetary discipline. The reactions of most governments TO the harmful effects caused by the financial crisis were to stimulate national economies and stem the decline of domestic demand. The higher level of public expenditures was simultaneously the cause of increased budget deficits,. To develop and present the problem of an excessive budget deficit and public debt in the EU countries some statistical methods were used and the data source statistics were mainly carried out by the European Commission and the European Statistical Office. ; Celem niniejszego artykułu jest prezentacja i próba analizy zjawisk: nadmiernego deficytu budżetowego i długu publicznego w krajach członkowskich Unii Europejskiej na przestrzeni ostatnich 3 lat. Lata 2008-2010 były dla Unii Europejskiej czasem, w którym stan finansów publicznych większości krajów członkowskich pogorszył się w sposób drastyczny. Średnia deficytu budżetowego w UE wzrosła w tym okresie do wartości prawie 7% w stosunku do wielkości produktu krajowego brutto, a zadłużenie publiczne osiągnęło poziom niemalże 80% PKB. Odnosząc te wielkości do założeń polityki budżetowej zapisanych w Traktacie o Unii Europejskiej (wartość deficytu nie powinna przekraczać 3% w stosunku do PKB, a zadłużenia publicznego 60% PKB), poszanowanie dyscypliny budżetowej zostało w sposób znaczący złamane. W następstwie, w stosunku do prawie wszystkich państw należących do UE, została wszczęta na szczeblu UE procedura nadmiernego deficytu. Jej celem było wymuszenie na krajach członkowskich podjęcia konkretnych działań zmierzających do ustabilizowania stanu finansów publicznych. Kryzys gospodarczy, który narodził się w drugiej połowie 2007 roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki i skutkował znaczącym pogorszeniem stanu finansów wszystkich krajów członkowskich Wspólnot Europejskich można uznać za główne źródło złamania przez nie dyscypliny budżetowej. Reakcje większości rządów na niekorzystne zjawiska finansowe wywołane kryzysem miały na celu próbę pobudzenia gospodarek narodowych oraz zahamowania spadku popytu krajowego. Zwiększony poziom wydatków publicznych przyczynił się jednak równocześnie do wzrostu poziomu deficytów budżetowych. W celu opracowania i zaprezentowania problemu nadmiernego poziomu deficytu budżetowego oraz długu publicznego w państwach UE zostały zastosowane wybrane metody statystyczne, a źródłem danych były przede wszystkim statystyki prowadzone przez Komisję Europejską oraz Europejski Urząd Statystyczny.
O wyborze problematyki refinansowania zadłużenia samorządowego zadecydowało przeświadczenie o niedostatecznym ujmowaniu tego zagadnienia w literaturze przedmiotu, nierzadko jego bagatelizowaniu w odniesieniu do szczebla regionalnego i lokalnego oraz istnieniu pokaźnych luk na tym polu badawczym. Zasadniczym celem pracy jest usystematyzowanie informacji dotyczących refinansowania długu publicznego, w tym samorządowego, oraz zbadanie skali zjawiska w polskich gminach. Przedstawiono propozycje wzbogacenia mierników oceny kondycji finansowej samorządów o te dotyczące opisywanych zagadnień. Sprecyzowane cele mają więc charakter zarówno teoretyczny, jak i aplikacyjny. W pracy wskazano trudności, jakie związane są z pomiarem zadłużenia publicznego, przybliżono pojęcie refinansowania długu oraz odniesiono je do długu samorządowego. Zasygnalizowano zagadnienia związane z restrukturyzacją zadłużenia, myloną czasem z jego refinansowaniem. Zaprezentowano również dane dotyczące refinansowania polskich gmin w latach 2003-2015 oraz przedstawiono propozycje mierników omawianych zagadnień. Opracowanie kończy podsumowanie zawierające najważniejsze wnioski; zasygnalizowano również problemy wymagające dalszych badań. ; The choice of the subject of this paper: the refinancing of the local government debt, was determined by the conviction that this field of research has not yet been sufficiently explored. Literature downplays this issue at the regional and local level. Thus the main aim of this work is the systematisation of information on the refinancing of public debt, including local government debt, and examination of the scale of this phenomenon existing throughout Polish municipalities. Debt indicators have been proposed to be added to the array of tools used for assessing the financialcondition of local governments so that the objectives defined in the paper had both a theoretical as well as practical application. Problems and difficulties associated with the measurement of public debt have been identified, the concept of debt refinancing explained in more detail and a reference of a public debt to the local government debt has been made. Issues indicated in the article relate to debt restructuring and are sometimes confused with refinancing. The refinancing of Polish municipalities in the years 2003-2015 has been presented, followed by some proposals for measures applicable to the issues under discussion. The paper ends with a summary containing the main findings, and indicates issues that still require further research.
This paper discusses guidelines for implementation of art. 107–109 of the Treaty on the Functioning of the European Union, from the perspective of tax aid. This should lead to verification of the thesis that due to economic recovery plan – in response to the effects of the financial and economic crisis – implemented at EU level, the support of the public authorities in the form of tax subsidies has become the most broadly used form of State aid due to the value among all the forms of aid granted by member states of the European Union. The adoption of such a thesis raises the question of the influence of state aid on the size of the general government sector debt in the EU member states, which have provided tax aid. This analysis was carried out based on the linear regression model. The response variable (dependent variable Y) is the size of the general government sector debt, and explanatory variable (independent variable X) is the expenditure on state aid. ; W artykule omówiono wytyczne dla wdrażania art. 107–109 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, z punktu widzenia pomocy podatkowej. Prowadzi to do weryfikacji tezy, że ze względu na wdrożony na szczeblu UE – w odpowiedzi na skutki kryzysu finansowego i gospodarczego – plan naprawy gospodarczej, wsparcie ze strony władz publicznych w formie subsydiów podatkowych stało się najczęściej stosowaną ze względu na wartość formą pomocy publicznej spośród wszystkich form pomocy udzielanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Przyjęcie takiej tezy skłania do postawienia pytania o wpływ pomocy państwa na wielkość zadłużenia sektora finansów publicznych w państwach członkowskich UE, które udzielały pomocy podatkowej. Analiza ta została przeprowadzona na podstawie modelu regresji liniowej. Zmienną objaśnianą (zmienną zależną Y) jest wielkość długu sektora general government, a zmienną objaśniającą (zmienną niezależną X) są wydatki na pomoc państwa.
The authorities of local government, under the laws, including the Constitution, have the right to freely decide to meet the needs of the local and regional community. These powers are not unlimited. Legislative access to financial resources as well as the legal limits of local government debt, imposed by the law, force the local government to limit the discretionary powers in financing the tasks. There are, however, questions about the causes of the excessive indebtedness of local governments in Poland, as well as the actions leading to illegal debt and the transfer of debt to subsequent periods. They are due to the lack of local authorities' orderliness in this area or the limited access of Polish local government to financial resources. The issues contained in the study, due to the framework of the article, do not allow a detailed solution to the above issues. However, they signal the basic problems of local government in Poland, also verifying them empirically. ; Władze samorządu terytorialnego na mocy ustaw (w tym ustawy zasadniczej) otrzymały prawo do swobodnego decydowania o zaspokajaniu potrzeb wspólnoty lokalnej i regionalnej. Te uprawnienia nie są jednak nieograniczone. Określony przepisami prawa dostęp do środków finansowych, a także prawne granice zadłużania się samorządu terytorialnego, wymuszają na władzach JST ograniczanie swobody decyzyjnej w zakresie finansowania zadań. Pojawiają się pytania, w czym tkwią przyczyny nadmiernego zadłużania się JST w Polsce oraz dotyczące podejmowania działań prowadzących do nielegalnego zadłużania się i przerzucania długu na kolejne okresy. Czy wynikają one z braku zdyscyplinowania władz lokalnych w tym zakresie czy też z nazbyt ograniczonego dostępu polskiego samorządu terytorialnego do środków finansowych? Zagadnienia zawarte w opracowaniu, ze względu na ograniczone ramy artykułu, nie pozwalają na szczegółowe rozwiązanie powyższych kwestii, jednakże sygnalizują podstawowe problemy samorządu terytorialnego w Polsce, weryfikując je również empirycznie.
The article presents a brief overview of the balance of the effects of the economic transformation in Poland, in the last 25 years. The text of the article consists of three parts. Firstly, a brief description of the circumstances of the legislation constituting the foundation for the construction of a capitalist economy in Poland. The second part is to present Polish macroeconomic indicators compared to selected other countries. The third part is the presentation of data on the impact of economic development on the Polish living standards of the country. On the basis of this analysis conclusions were drawn. They concern the Polish economic growth compared to other post-socialist countries, and the material situation of the Polish population. ; W artykule przedstawiono krótki zarys bilansu efektów transformacji gospodarczej w Polsce w okresie ostatnich 25 lat. Tekst składa się z trzech części. Pierwsza to krótki opis okoliczności powstania ustawodawstwa stanowiącego fundament budowy gospodarki kapitalistycznej w Polsce. W części drugiej autor przedstawia wskaźniki makroekonomiczne Polski na tle wybranych krajów. Trzecia część to przedstawienie danych na temat wpływu ekonomicznego rozwoju Polski na poziom życia jej mieszkańców. Na podstawie niniejszej analizy sformułowano wnioski. Dotyczą one tempa wzrostu gospodarczego Polski na tle innych krajów postsocjalistycznych oraz materialnej sytuacji ludności Polski.
Nadmierne wydatki publiczne w Polsce przekraczające co roku wielkość dochodów publicznych powodują nawarstwianie się długu publicznego, który wzmaga ryzyko inwestycyjne w Polsce, odstrasza zagraniczny kapitał, zawyżając koszt kredytów i utrudniając dostęp do nich. Podkreślić trzeba, że rynkowy koszt kapitału należy w Polsce do najwyższych w UE – także na tle innych państw Europy Środkowo-Wschodniej, co oznacza, że oprocentowanie kredytów w Polsce należy do najwyższych w Europie, a polski rząd jest jednym z najdrożej pożyczających kapitał rządów wśród państw UE. Niemały już wcześniej, a dodatkowo skokowo powiększony w czasie covid-19, dług publiczny Polski będzie więc w następnych latach jeszcze bardziej ograniczać możliwości rozwojowe polskich przedsiębiorstw i poziom inwestycji, a w efekcie hamować proces nadrabiania zaległości rozwojowych polskiej gospodarki i obniżać poziom zamożności Polaków. Jednocześnie skazuje on polską gospodarkę na wyższy poziom opodatkowania w nadchodzących latach. ; Excessive public expenditures in Poland, exceeding the level of public revenues every year, causes the accumulation of even higher public debt, which increases investment risk in Poland, discourages foreign investors, overstating the cost of loans and hindering access to them. It should be emphasized that the market cost of capital in Poland is one of the highest in the EU - also compared to other Central and Eastern European countries, which means that the interest rate on loans in Poland is one of the highest in Europe, and the Polish government is one of the most expensive borrowers among EU countries. Public debt in Poland, which had not been insignificant before, was additionally abruptly increased in the covid-19 period. Therefore, Poland's public debt in the coming years will limit the development possibilities of Polish enterprises and the level of investments even more strongly, and as a result, inhibit the process of catching up of the Polish economy and reduce the level of wealth of Poles. At the same time, it condemns the Polish economy to a higher level of taxation in the coming years.
One of the current priorities in the economic policy of the country is to achieve a balance in public finances. It is the desire to reduce the deficit in the state budget to 1% of GDP in 2015., And inhibition of growth of public debt at 800 billion zł. This is accompanied by high uncertainty about future economic growth. This makes it difficult to obtain the desired balance the budget. Achieving a balance in the budget will contribute to the implementation of a number of activities. These are activities whose implementation would increase revenues to the state budget and reduce spending from the budget. These activities are activating, harmonizing, standardizing and extending business activities. Implementation of the budget-balancing action is conditioned by the views of the social and political parties representing the public. Rated the extent to which the views of right-wing, centrist and leftist, may contribute to the implementation of these activities. The most favorable views for deployment balancing the state budget, are right-wing views. Moderately their favor centrist views. The least favorable are leftist. In the absence of the Polish right-wing political parties, it will be difficult to implement budget balancing act. Hence will not be easy to achieve in the coming years, a balanced budget, due to the existing conditions. Favor balancing the budget are escalating phenomenon causing sustained growth of the economy. They are growing human capital, more and more efficient state, more and better functioning of the market and improving infrastructure. ; Jednym z głównych obecnych priorytetów w polityce gospodarczej państwa jest uzyskanie równowagi w finansach publicznych. Jest to dążenie do obniżenia deficytu w budżecie państwa do poziomu 1% PKB w 2015 r. oraz zahamowanie wzrostu długu publicznego na poziomie 800 mld zł. Towarzyszy temu wysoka niepewność, dotycząca przyszłego wzrostu gospodarczego. Utrudnia to uzyskanie pożądanej równowagi budżetu. Uzyskiwaniu równowagi w budżecie sprzyjać będzie wdrażanie szeregu działań. Są to działania, których wdrożenie zwiększyłoby dochody do budżetu państwa i zmniejszyłoby wydatki z budżetu. Są to działania aktywizujące, ujednolicające, wydłużające i standaryzujące prowadzenie działalności gospodarczej. Wdrażanie działań równoważących budżet jest uwarunkowane poglądami społecznymi i reprezentujących społeczeństwo partii politycznych. Oceniono, w jakim stopniu poglądy prawicowe, centrowe i lewicowe, mogą sprzyjać wdrażaniu tych działań. Najbardziej sprzyjającymi poglądami dla wdrożeń równoważących budżet państwa, są poglądy prawicowe. Umiarkowanie im sprzyjają poglądy centrowe. Najmniej sprzyjającymi są poglądy lewicowe. Wobec braku w Polsce prawicowych partii politycznych, trudno będzie wdrożyć działania równoważące budżet. Stąd nie będzie łatwe uzyskanie w najbliższych latach zrównoważonego budżetu, ze względu na występujące uwarunkowania. Sprzyjać równoważeniu budżetu będą nasilające się zjawiska wywołujące trwały wzrost gospodarki. Są to rosnący kapitał ludzki, coraz to sprawniejsze państwo, coraz lepsze funkcjonowanie rynku oraz poprawa infrastruktury
Od roku 2004 łączne zadłużenie Amerykanów z tytułu zaciągniętych kredytów studenckich wzrosło o ponad bilion dolarów. "Edukacyjna bańka", jak bywa określane to zjawisko, stało się dla uczelnianej administracji i dla polityków problemem, który wymaga interwencji władz publicznych. Przedstawiana w artykule problematyka jest warta zainteresowania, bo stanowi bardzo dobrą ilustrację czterech głównych problemów: definiowania polityki wobec szkolnictwa wyższego jako części szerszej polityki publicznej; wykorzystania kredytów studenckich jako metody wspierania dostępności do wyższej edukacji; obecności i znaczenia dyskursu (i analizy dyskursu) w tworzeniu i badaniu polityki wobec szkolnictwa wyższego; oraz znaczenia badań innych systemów szkolnictwa wyższego dla przygotowania skutecznych polskich rozwiązań. Budowanie polityki opartej na dowodach (evidence-based policy) oznacza także konieczność krytycznej oceny rozwiązań przyjętych za granicą, by móc zrozumieć przyczyny tamtejszych sukcesów i niepowodzeń. Także i po to, by przekonać się o tym, czego należy unikać. ; Since 2004 the combined student debt in the United States has grown by more than one trillion dollars! This "educational bubble", as it is sometimes referred to, makes university administration and some politicians aware that some kind of government intervention is urgently necessary. The paper presents four main problems, used also as the illustration of broader research projects: the definition of higher education policy as a part of broader public policy; the use of student credits as the means of providing more inclusive higher education; the role of discourse (and discourse analysis) in forming and analyzing higher education policy; and the importance of discussing foreign higher education systems for developing the effective Polish higher education policy. The evidence-based policy approach requires the critique of foreign experiences and solutions that builds better understanding of their successes and failures. The main reason is to avoid the errors the others already made.
Seven drafts of the constitution submitted to the Polish Sejm by political parties have been analyzed and compared within the scope of regulations concerning the economic organization of the society: property rights, freedom of economic activity and its limitations, social security, state budget and debt, etc. Though advanced by groups of different or even (seemingly) opposite political orientations, the drafts do not differ much, all of them presenting a vision of a rather liberal state with the possibility of state intervention, in case it is necessary to protect "the public good". Most important differences may be noticed in the area of social insurance, education and health service. It is, however, often difficult to state decisively what the differences between the drafts consist in. All the drafts have been written in a very general language. It is only the future legislation which will determine the shape of the economic system of the state, and will interpret the still vague regulations of the constitution, the final version of which will certainly be a compromise between the submitted drafts. ; Digitalizacja i deponowanie archiwalnych zeszytów RPEiS sfinansowane przez MNiSW w ramach realizacji umowy nr 541/P-DUN/2016
The main threat to the economic development of Poland is the danger of overlapping of two processes – the decline in the growth of the working age population and the outflow of young, talented and educated people to richer countries. Therefore, the most important goal of the economic policy should be rapid making up the gap to the average EU level. This can be impeded by the current state of public finances, due to high level of debt. Moreo-ver, there are also other factors, which under certain conditions, may lead to a cumulative negative effect, which in turn would threaten the financial stability of the budget. At the same time, the bases of competitiveness of the economy gradually expire, which requires transition to the competition of a qualitative nature. According to the Author, an oppor-tunity to avoid the threat is to use the global market more extensively. He suggests public innovation in a form of the so-called smart company incubators. ; Głównym zagrożeniem dla rozwoju gospodarczego Polski jest niebezpieczeństwo nałożenia się dwóch procesów – spadku przyrostu ludności w wieku produkcyjnym oraz odpływu młodych, zdolnych i wykształconych osób do krajów bogatszych. Dlatego też, najważniejszym celem polityki gospodarczej powinno być szybkie odrobienie dystansu do średniego poziomu UE. Utrudnić to może obecny stan finansów państwa, z powodu wysokiego poziomu zadłużenia. Ponadto, pojawiają się też inne czynniki, które w określonych warunkach mogą doprowadzić do skumulowanego, negatywnego efektu, który z kolei zagrozi stabilności finansowej budżetu. Jednocześnie stopniowo wygasają dotychczasowe podstawy kon kurencyjności gospodarki, co wymaga przejścia do konkurencji o charakterze jakościowym. Zdaniem autora, szansą dla uniknięcia zagrożenia jest dużo szersze wykorzystanie rynku globalnego. Proponuje innowację publiczną w postaci tzw. inkubatorów inteligentnych firm.
Since 2005 an increased investment activity of territorial governments in Poland has been noticed. This was possible due to the availability of quite significant funds from the EU non--repayable aid. Investments that are being implemented have led, on the one hand, to the widening of the scope and the improvement of quality of local public services and, on the other hand, to the rise in the maintaining costs of the infrastructure that was brought to life. Investment needs of self--governments are still really high. This article aims to present financial investment opportunities of Polish self governments after the year 2012. Achieving such an aim was possible due to the analysis of historical data concerning revenues and expenses of LSE as well as their forecasts for the future. Study of theliterature was also carried out. Taking into consideration both the revenue and expenditure situation of self-governments and limitations in the indebtedness from 2014, it is possible to state that it is highly likely thata significant number of LSE will not be able to carry out investment activity, including this one, which can be financed from the EU non-repayable aid. Decreasing tax revenues together withincreasing running expenses caused by, among others, increase in the cost of debt service or salaries, will result in the higher difficulty for the self-governments to set investment funds aside.As the forecasted revenues and expenditures of LSE show, keeping the system of financing with no changes will lead to such a situation that LSE neither will be able to carry out investment activity nor pass the budget for the future years. According to the estimates, the number of suchLSEs can equal to 1300. Such a lingering situation in the long run will lead to the deepening of the infrastructural gap between Polish self-governments and better developed European countries.
Po zakończeniu zimnej wojny wydawało się, że świat na trwałe wchodzi w okres stabilizacji, pokoju i współpracy. Szybko jednak okazało się, że świat narastającej globalizacji ma różne oblicza, także negatywne, co rzutuje na każdą sferę życia, także na bezpieczeństwo. Spadło co prawda zagrożenie wojną nuklearną, ale pojawiły się nowe zagrożenia oraz nasiliły te, które przedtem były przesłonięte rywalizacją Wschód - Zachód. Chodzi głównie o konflikty etniczno-religijne, kulturowe i cywilizacyjne, w tym rozlewające się konflikty wewnętrzne w państwach słabych i upadłych, proliferacja broni masowego rażenia, niebezpieczne ambicje państw dyktatorskich i autorytarnych. Ogromny wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe miały zamachy 11 września 2001. Zmieniły one percepcję zagrożeń dla bezpieczeństwa, a ogłoszona przez prezydenta Busha wojna z terroryzmem doprowadziła USA i prawie cały Zachód do zaangażowania w dwie wojny: w Iraku i Afganistanie. Sytuacja w Afganistanie i odpowiedzialność NATO za bezpieczeństwo tego kraju nadal budzi ogromne zaniepokojenie przywódców państw zachodnich, rzutuje na stan bezpieczeństwa międzynarodowego. Dotyczy to szczególnie regionu Bliskiego i Środkowego Wschodu, gdzie coraz większą rolę odgrywa rywalizacja między Indiami, Pakistanem i Iranem. Rosnący niepokój budzą ambicje nuklearne Iranu, a także otwarte wyzwania, jakie kraj ten rzuca społeczności międzynarodowej, podobnie jak w innej części świata polityka Korei Północnej. Coraz większe ambicje w polityce międzynarodowej mają Chiny i dążąca do odzyskania mocarstwowej pozycji Rosja. Jednocześnie wbrew programom i zapowiedziom proces osiągania przez Unię Europejską pozycji gracza globalnego nie materializuje się. Postępuje proces odwrotny: komplikuje się sytuacja finansowa w strefie euro, a kryzys ten oddziałuje na całą Unię. Postrzegana jako oaza gospodarczej stabilizacji UE stała się w ostatnich latach źródłem dodatkowych perturbacji w gospodarce światowej. Zachodzące w niej procesy, takie jak gwałtowne wzrosty cen surowców, rozchwianie rynków finansowych, pogłębiające się dysproporcje między bogatymi i biednymi, rosnące obszary głodu, daleko idąca deregulacja i kryzysogenne praktyki inżynierii finansowej, problem światowego zadłużenia, stają się czynnikiem globalnej destabilizacji i zagrożeń także dla bezpieczeństwa. ; Twenty years after the end of the Cold War the world still undergoes the process of deep changes. The collapse of communism and disintegration of the Soviet Union put an end to a bipolar system and the new era begun in international politics. Many state controlled economies, especially in Central and Eastern Europe, became democratic and market oriented countries. Through over one decade the United States was recognized as a unique superpower. Rapidly spreading globalization has made countries strictly interdependent, especially in economy, but also mutual dependence in the field of security has substantially increased. It happened so because of new threats for security, like international terrorism, WMD proliferation, growing number of ethnic-cultural conflicts. There is no threat in the world of global nuclear war or big state to state aggression on a large scale, but new threats, especially terrorism and cyber-attacks , are becoming very probable. In the contemporary world, with all economic freedom, especially international production factors movement, there are good as well as weak points which make international economy and the economy of different countries very vulnerable to crises, as we could see in 2008-2009 period. It is so because of uncontrolled activity of so called non-state actors, as for instance international financial corporations. Also European integration, especially in the Euro-zone, because of the world financial crisis impact, rising public debt and imperfect euro-mechanisms, is in trouble. Under such conditions, economic security is becoming so crucial that together with many other aspects of security [terrorism, cyber-attacks, impact of climate changes] it forms a new picture of the world security - a new paradigm. The article addresses the major international and regional security problems, the position of the USA in more and more multi-polar system, rising ambitions and roles of China and Russia. The approach of the author to the presented problems is interdisciplinary. ; После окончания холодной войны казалось, что мир на долго входит в период стабилизации и сотрудничества. Однако вскоре оказалось, что мир растущей глобализации имеет разные стороны, в том числе также отрицательные, что отражается в каждой сфере жизни, в том числе и на безопасности. Хотя и уменьшилась угроза ядерной войны, однако появились новые угрозы и усилились те, которые раньше, в связи с противостоянием Восток - Запад, находились на втором плане. Прежде всего здесь идёт речь о этническо-религиозных, культурных и цивилизационных конфликтах, в том числе и разрастающихся внутренних конфликтах в слаборазвитых государствах, распространении оружия массового уничтожения, опасных амбициях диктаторских и авторитарных государств. Огромное влияние на международную безопасность оказали события 11 сентября 2001 г. Эти террористические акты изменили восприятие угроз безопасности, а провозглашенная президентом Бушем война с терроризмом вынудила США и почти весь Запад к ведению двух войн: в Ираке и Афганистане. Ситуация в Афганистане и ответственность НАТО за безопасность этой страны, по-прежнему вызывает огромное беспокойство лидеров западных государств, отражается на состоянии международной безопасности. Прежде всего это касается района Ближнего и Среднего Востока, в котором большую роль играет также соперничество между Индией, Пакистаном и Ираном. Растущее беспокойство вызывают ядерные планы Ирана, а также открытый вызов, который эта страна бросает международному сообществу. Такую же политику в другой части света проводит Северная Корея. Большие амбиции в международной политике имеет также Китай и стремящаяся восстановить позиции сверхдержавы Россия. На ряду с этим, вопреки принятым программам и заявлениям политиков, процесс становления Европейского Союза в роли мирового игрока остается только проектом. Более того, в связи с усложняющейся экономической ситуацией в еврозоне, в Евросоюзе сегодня имеют место противоположные процессы. ЕС, который рассматривался как экономической оазис хозяйственной стабилизации, в последние годы стал источником дополнительных проблем в мировой экономике. Происходящие в мировой экономике процессы, напр. быстрый рост цен на сырье, нестабильность финансовых рынков, углубляющиеся диспропорции между богатыми и бедными, проблемы голода, далеко идущая дерегуляция и кризисные практики финансовой инженерии, проблема мировой задолженности, становятся фактором мировой дестабилизации и несут угрозы безопасности.
W artykule przyglądam się temu, jaką edukację polityczną warto rozwijać we współczesnej polskiej szkole i wszędzie tam, gdzie buduje się w ludziach zdolność do wspólnej i niewyalienowanej pracy. Kierunek rozważań wyznaczyła konieczność ustosunkowania się myśli pedagogicznej – i równoległego dostosowania praktyk wychowawczych – do zmian w sposobie koordynacji społeczeństwa, które dokonują się w atmosferze groźby wybuchu wojny. Rozważania te buduję na dotychczasowych badaniach własnych z obszaru uczenia się w ruchach społecznych, analizując trzy porządki zapewniające koordynację społeczeństw (neoliberalizm, nacjonalizm, militaryzm) w kontekście wykluczanych przez nie wartości: dobra wspólnego, samorządu i pokoju. Rezultatem pracy jest matryca przyporządkowująca te kontrwartości różnym typom współpracy (koordynacji, kooperacji i kolaboracji). Matryca pozwala identyfikować specyfikę konkretnych przykładów mobilizacji społecznej, jak i rozpoznawać luki w kształceniu kolektywnych umiejętności współdziałania. Rezultaty analizy pozwalają zoperacjonalizować praktyki oporu pod kątem celów wychowania i stawiają w nowym świetle problemy powiązań i nawarstwiania się wrogich szkole ideologii neoliberalizmu, nacjonalizmu i militaryzmu. ; The paper analyses types of political education worth developing in contemporary Polish schools and in other places dedicated to building human capacity to work together in a non-alienated way. The analysis is based on my own research from the area of learning in social movements. I analyze three orders ensuring social coordination (neoliberalism, nationalism, and militarism) in the context of the values they exclude: the common good, self-government and peace. The result of the work is a matrix assigning these counter-values, accordingly, to coordination, cooperation and collaboration. The matrix allows for identification of the specificity of some examples of social mobilization, as well as identification of gaps in teaching collective interaction skills. The results of the analysis can be used to operationalize the practices of resistance in terms of educational goals. They also put in a new light the problems of connections between and building up of ideologies hostile to schools, that is, neoliberalism, nationalism and militarism. ; satkow@gmail.com ; Uniwersytet Gdański ; Amici, F., & Bietti, L.M. (2015). Coordination , collaboration and cooperation. Interdisciplinary perspectives. Interaction Studies, 16 (3), 7–12. ; Armingeon, K., & Guthmann, K. (2014). Democracy in crisis? The declining support for national democracy in European countries, 2007–2011. European Journal of Political Research, 53 (3), 423–442. ; Bajaj, M. (2014). Pedagogies of resistance and critical peace education praxis. Journal of Peace Education, 12 (2), 154–166. ; Bieler, A., & Jordan, J. (2017). Commodification and 'the commons': The politics of privatising public water in Greece and Portugal during the Eurozone crisis. European Journal of International Relations, 24 (4), 934–957. ; Bocharova, O., & Giza, T. (2015). Ludzie w sytuacji granicznej – cazus Donbasu. Między niebem a ziemią. W: Сzłowiek w sytuacji granicznej. Filizoficzne, kulturowe i historyczne wymiary refleksji i jej implikacje pedagogiczne (s. 234–248). Radom: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji. ; Bohle, D. (2018). European Integration, Capitalist Diversity and Crisis Trajectories on Europe's Eastern Periphery. New Political Economy, 23 (2), 239–253. ; Braathen, E. (2000). New Social Corporatism: A Discursive-Critical Review of the WDR 2000/1, 'Attacking Poverty'. Forum for Development Studies, 27 (2), 331–350. ; Brantmeier, E.J. (2007). Connecting Inner and Outer Peace: Buddhist Meditation Integrated with Peace Education. In Factis Pax, 1 (2), 120–157. ; Brzechczyn, K. (2013). O ewolucji solidarnościowej myśli społeczno-politycznej w latach 1980–1981. Studium z filozofii społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. ; Cabada, L., & Tomšič, M. (2016). The Rise of Person-Based Politics in the New Democracies: The Czech Republic and Slovenia. Politics in Central Europe, 12 (2), 29–50. ; Callan, E. (1997). Creating Citizens: Political Education and Liberal Democracy. Oxford: Oxford University Press. ; Christiano, T. (1990). Freedom, Consensus, and Equality in Collective Decision Making. Ethics, 101 (1), 151–181. ; Clark, P. (2007). Hybridity, holism, and "traditional" justice: the case of the gacaca courts in post-genocide Rwanda. The George Washington International Law Review, 39 (4), 765–838. ; Diani, M. (2009). The structural bases of protest events: Multiple memberships and civil society networks in the 15 February 2003 anti-war demonstrations. Acta Sociologica, 52 (1), 63–83. ; Eisenstein, C. (2011). Sacred Economics: Money, Gift, & Society in the Age of Transition. Berkeley: Evolver Editions. ; Ertesvåg, S.K. (2014). Teachers' collaborative activity in school-wide interventions. Social Psychology of Education, 17 (4), 565–588. ; Fegley, R. (2008). Comparative Perspectives on the Rehabilitation of Ex-Slaves and Former Child Soldiers with Special Reference to Sudan. African Studies Quarterly, 10 (1), 35–69. ; Ferrelli, A. (2016). Military Use of Educational Facilities during Armed Conflict: An Evaluation of the Guidelines for Protecting Schools and Universities from Military Use during Armed Conflict as an Effective Solution. Ga. J. Int'l & Comp. L., 44 (2), 339–367. ; Foreman, E., Perry, C., & Wheeler, A. (2015). Higher Education Scholarships: A review of their impact on workplace retention and career progression. Open Review of Educational Research, 2 (1), 155–166. ; Fotaki, M., Kenny, K., & Scriver, S. (2015). Whistleblowing and Mental Health: A New Weapon for Retaliation? W: D. Lewis & W. Vandekerckhove (eds), Developments in Whistleblowing Research (s. 106–121). International Whistleblowing Research Network Under. ; Gerdes, F. (2006). Forced Migration and Armed Conflict. An Analytical Framework and a Case Study of Refugee-Warriors in Guinea. ; Giroux, H.A. (2017). War Culture and the Politics of Violence. Symploke, 25 (1–2), 191–218. ; Glăveanu, V.P., & Laurent, C.D. Saint. (2015). Political Imagination, Otherness and the European Crisis. Europe's Journal of Psychology, 11 (4), 557–564. ; Góralczyk, B. (2017). Powrót Historii, czyli rewolucja antyliberalna. Studia Europejskie, 1, 9–32. ; Gower, A.L., Cusin, M., & Borowsky, I.W. (2017). A Multilevel, Statewide Investigation of School District Anti-Bullying Policy Quality. Journal of Chool Health, 87 (3), 174–181. ; Greybush, N.J. (2011). Privatizing Iceland's Geothermal Energy Sector: A Critical Analysis. Retrieved from http://martindale.cc.lehigh.edu/sites/martindale.cc.lehigh.edu/files/Private-Geother.pdf ; Harris, I. (2004). Peace education theory. Journal of Peace Education, 1 (1), 5–20. ; Head, G. (2003). Effective collaboration: Deep collaboration as an essential element of the learning process. Journal of Educational Enquiry, 4 (2), 47–62. ; Ignatowicz, A. (2009). Tajna oświata i wychowanie w okupowanej Warszawie: Warszawskie Termopile 1939–1945. Warszawa: Fundacja "Warszawa Walczy 1939–1945". ; Jabłecka, J. (1993). Niezależność, autonomia i wolność akademicka a modele koordynacji szkolnictwa wyższego. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 1, 58–77. ; Janicka, I. (2016). Are These Bubbles Anarchist? Peter Sloterdisjk's Spherology and the Question of Anarchism. Anarchist Studies, 24 (1), 62–84. ; Kawula, S. (1980). Wychowanie dla pokoju i w warunkach pokoju.pdf. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Studia Pedagogiczne, 6, 99–107. ; Kołodko, G. (2017). Jak zniszczyć kraj. Ekonomia i polityka greckiego kryzysu. Ekonomista, 2, 204–224. ; Kotarbiński, T. (1975). Traktat o dobrej robocie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ; Kowzan, P. (2012). Pierwszych pięć tysięcy lat długu Davida Graebera. Praktyka Teoretyczna, 5, 255–266. ; Kowzan, P. (2015). Kooperacja, koordynacja i kolaboracja. O trudnych relacjach międzyludzkich w ruchach społecznych wokół edukacji. W: Kooperatyzm jako czynnik formowania inteligencji w Polsce. Warszawa, Gdańsk. ; Kowzan, P. (2016). Światopogląd Grundtviga w świetle polskich tłumaczeń jego pism – implikacje dla ruchu uniwersytetów ludowych. W: T. Maliszewski (red.), Uniwersytety ludowe – pomiędzy starymi a nowymi wyzwaniami (s. 167–190). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. ; Kowzan, P. (2017). Monografia długu jako urządzenia wychowawczego [The Monograph of Debt as an Educationl Dispositif]. University of Gdańsk. ; Kowzan, P., & Krzymiński, D. (2012). Pomiędzy alienacją a emancypacją: rola rad doktoranckich w ustalaniu pozycji doktorantów na przykładzie Uniwersytetu Gdańskiego. W: M. Trawińska, M. Maciejewska (red.), Uniwersytet i emancypacja: wiedza jako działanie polityczne – działanie polityczne jako wiedza (s. 57–73). Wrocław: Interdyscyplinarna Grupa Gender Studies. Retrieved from http://www.gender.uni.wroc.pl/download/ebook_uniwersytet_emancypacja/uniwersytet_i_emancypacja.pdf. ; Kowzan, P., Krzymiński, D., Hurko, K., Życzyńska, J., Koenig, M., Bloch, P., Rainka, D., Mojzykiewicz, M., Bigus, W. (2018). Protestujące dzieci. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja: Kwartalnik Myśli Społeczno-Pedagogicznej, 1, 45–62. ; Kowzan, P., & Prusinowska, M. (2009). Uczenie się (w) ruchu: Studenci przeciw komercjalizacji edukacji. Rocznik Andragogiczny, 208–234. ; Kucinskas, J. (2014). The unobtrusive tactics of religious movements. Sociology of Religion: A Quarterly Review, 75 (4), 537–550. ; Kwiek, M. (2015). The unfading power of collegiality? University governance in Poland in a European comparative and quantitative perspective. International Journal of Educational Development, 43, 77–89. ; Lenin, W.I. (1951). Co robić? Palące zagadnienia naszego ruchu. Warszawa: Książka i Wiedza. ; Leoni, J. (2006). 'Communicating Quietly: Supporting Personal Growth with Meditation and Listening in Schools'. Support for Learning, 21 (3), 121–128. ; MacFarquhar, N. (2015). Seizing Assets in Crimea, From Shipyard to Film Studio. The New York Times. Retrieved from http://www.nytimes.com/2015/01/11/world/seizing-assets-in-crimea-from-shipyard-to-film-studio.html?_r=0. ; Masschelein, J., & Simons, M. (2013a). In Defence of the School. A Public Issue. Leuven: Education, Culture & Society Publishers. ; Masschelein, J., & Simons, M. (2013b). The Politics of the University: Movements of (de-)Identification and the Invention of Public Pedagogic Forms. W: T. Szkudlarek (red.), Education and the Political: New Theoretical Articulations (s. 107–120). Rotterdam: Sense Publishers. ; Matuszewski, S., & Laskowski, P. (2018). "Rządzący używają pojęcia narodu, by oferować fałszywą dumę". List nauczycieli Liceum im. Jacka Kuronia do uczniów. Gazeta Wyborcza. Retrieved from http://wyborcza.pl/7,95891,22981443,rzadzacy-uzywaja-pojecia-narodu-by-oferowac-falszywa-dume.html?disableRedirects=true. ; Mendel, M. (2007). Ometkowane serce szkoły. O tym, jak widać w szkole ślady wielkich korporacji w przestrzeni uczniowskiej i co one znaczą. W: M. Dudzikowa & M. Czerepaniak-Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia, procesy, konteksty. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ; Midthassel, U.V., Minton, S.J., & O'Moore, A.M. (2009). Conditions for the implementation of anti-bullying programmes in Norway and Ireland: A comparison of contexts and strategies. Compare, 39 (6), 737–750. ; Milerski, B., & Śliwerski, B. (2000). Pedagogika. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ; Milton, S. (2018). Higher Education and Post-Conflict Recovery. Cham: Palgrave Macmillan. ; Naczyk, M. (2014). Budapest in Warsaw: Central European Business Elites and the Rise of Economic Patriotism Since the Crisis, 1–30. ; Nowak, J. (2016). The Good, the Bad, and the Commons: A Critical Review of Popular Discourse on Piracy and Power During Anti-ACTA Protests. Journal of Computer-Mediated Communication, 21 (2), 177–194. ; Oręziak, L. (2014). OFE. Katastrofa prywatyzacji emerytur w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Prasa. ; Page, J. (2008). The United Nations and peace education. W: Encyclopedia of peace education (s. 75–83). ; Perelman, A.M., Miller, S.L., Clements, C.B., Rodriguez, A., Allen, K., & Cavanaugh, R. (2012). Meditation in a Deep South Prison: A Longitudinal Study of the Effects of Vipassana. Journal of Offender Rehabilitation, 51 (3), 176–198. ; Polanska, D.V., Piotrowski, G., & Martinez, M.A. (eds.). (2018). Skłoting w Europie Środkowej i Rosji. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności. ; Ponticelli, J. (2011). Austerity and Anarchy: Budget Cuts and Social Unrest in Europe, 1919–2008. ; Potulicka, E., & Rutkowiak, J. (2010). Neoliberalne uwikłania edukacji. Kraków: Impuls. ; Radil, S.M., Dezzani, R.J., & McAden, L.D. (2016). Geographies of U.S. Police Militarization and the Role of the 1033 Program. The Professional Geographer, 69 (2), 203–213, https://doi.org/10.1080/00330124.2016.1212666. ; Ratajczak, M. (2011). Poza paradygmat immunizacji: biopolityka w projekcie filozoficznym Roberta Esposita. Praktyka Teoretyczna, 2–3, 173–186. Retrieved from http://www.praktykateoretyczna.pl/PT_nr2-3_2011_Biopolityka/13.ratajczak.pdf. ; Roth, S. (2015). The Paradoxes of Aid Work: Passionate Professionals. London, New York: Routledge. ; Rutkowiak, J. (2010). Czy istnieje edukacyjny program ekonomii korporacyjnej? W: E. Potulicka & J. Rutkowiak (red.), Neoliberalne uwikłania edukacji (s. 13–37). Kraków: Impuls. ; Sayarı, S. (2014). Interdisciplinary Approaches to Political Clientelism and Patronage in Turkey. Turkish Studies, 15 (4), 655–670. ; Sekuła, Z. (2015). Partycypacja pracowników w zarządzaniu a dialog społeczny na poziomie zakładu pracy. Gospodarka Rynek Edukacja, 16 (3), 5–11. ; Sloterdijk, P. (2014). Musisz życie swe odmienić. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ; Smith, H. (2014, marzec). Greece protests over government plans to sell off historic national buildings. Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2014/mar/16/greece-protests-sell-off-historic-buildings. ; Sowa, J. (2015). Inna Rzeczpospolita jest możliwa! Widma przeszłości, wizje przyszłości. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. ; Stahler-Sholk, R. (2007). Resisting neoliberal homogenization: The Zapatista autonomy movement. Latin American Perspectives, 34 (2), 48–63. ; Starego, K. (2012). Sensus communis jako wspólnota równych. Teoretyczne podstawy animacji jako procesu demokratyzacji. Zoon Politikon, 3, 163–188. ; Straubhaar, R. (2012). A Broader Definition of Fragile States: The Communities and Schools of Brazil's Favelas. Current Issues in Comparative Education, 15 (1), 41–51. ; Suchodolski, B. (1983). Wychowanie dla pokoju. W: Wychowanie dla pokoju (s. 11–40). Wrocław: Wszechnica Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Polska Akademia Nauk. ; Sun, K. (2013). China and the Arctic: China's Interests and Participation in the Region. East-Asia Arctic Relations: Boundry, Security and International Politics. Waterloo: The Centre for International Governance Innovation. ; Szadkowski, K. (2017). The University of the Common: Beyond the Contradictions of Higher Education Subsumed under Capital. W: M. Izak, M. Zawadzki, & M. Kostera (red.), The Future of University Education (s. 39–62). London: Palgrave Macmillan. ; Szkudlarek, T. (2005). "Koniec pracy" czy koniec zatrudnienia? Edukacja wobec presji światowego rynku. W: T. Szkudlarek, A. Kargulowa, & S.M. Kwiatkowski (red.), Rynek i kultura neoliberalna a edukacja (s. 13–32). Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls." ; Szkudlarek, T. (2013). Introduction: Education and the Political. W: T. Szkudlarek (red.), Education and the Political: New Theoretical Articulations (s. 1–13). Rotterdam: Sense Publishers. ; Szwabowski, O. (2014a). Paradygmat i pedagogika. Hybris, 25, 110–138. ; Szwabowski, O. (2014b). Uniwersytet metropolitalny, korupcja i wychowanie przez dług. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja: Kwartalnik Myśli Społeczno-Pedagogicznej, 68 (4), 173–184. ; Szyling, G. (2015). Pytania o ocenianie w szkole wyższej. Zarys zagadnienia. Dyskursy Młodych Andragogów, 16, 9–22. ; Varoufakis, Y. (2017). Adults in the Room: My Battle with Europe's Deep Establishment. London: The Bodley Head. ; Virilio, P. (2006). Speed and Politics. Los Angeles: Semiotext(e). ; Walters, R. (2014). Air Pollution and Invisible Violence. W: P. Davies, P. Francis, & T. Waytt (red.), Invisible Crimes and Social Harms. Critical Criminological Perspectives (s. 142–160). London: Palgrave Macmillan. ; Williams, J. (2011). Pedagogika długu. W: J. Sowa & K. Szadkowski (red.), EduFactory: Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy (s. 95–110). Kraków: korporacja ha!art. ; Włodarczyk, C., & Badora-Musiał, K. (2017). Trwałość niektórych wyobrażeń: niespełnione obietnice profesjonalizmu. Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje, 36 (1), 43–62. ; Zalewska, E. (2000). Ideologiczne konteksty działalności zawodowej nauczycieli w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. ; Zbróg, Z. (2010). Dynamika rozwoju niepublicznych szkół podstawowych. Forum Oświatowe, 43 (2), 143–159. ; Zielińska, M. (2016). Polacy w Reykjaviku: Miejsce, mobilność i edukacja. Gdańsk: Stowarzyszenie Na Styku. ; Zielinska, M., Kowzan, P., & Prusinowska, M. (2011). Social Movement Learning: From Radical Imagination to Disempowerment? Studies in the Education of Adults, 43 (2), 251–267. ; Ziółkowski, P. (2014). Samorząd uczniowski – idee, uwarunkowania i doświadczenia. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki. ; Zomorrodian, A. (2011). New approach to strategic planning: The impact of leadership and culture on plan implantation via the three Cs: Cooperation, collaboration and coordination. ASBBS Annual Conference, 18 (1), 1121–1132. ; 1(9) ; 24 ; 42
