Suchergebnisse

Ævintýrið "La Belle et la Bête" eða "Fríða og dýrið", eftir Madame de Villeneuve kom út í París árið 1740. Sagan var stytt og endursögð af Madame Leprince de Beaumont en hún gaf söguna út í London árið 1756 í Magasin des enfants, fræðslu og skemmtiriti sem ætlað var enskum nemendum hennar. Í þeirri gerð varð ævintýrið þekkt víða um lönd enda var bók Beaumonts lengi notuð við frönskukennslu. Þessi fræga saga er eitt þeirra fáu frönsku bókmenntaverka sem þýdd voru á íslensku á 18. öld. Hannes Finnsson, biskup í Skálholti, þýddi söguna og birti, undir heitinu "Skrýmslið góða", í verki sínu Kvöldvökurnar 1794. Í inngangsorðum sínum að Kvöldvökunum fjallar Hannes um þýðingarstarfið og áherslur sínar sem þýðandi. Í þessari grein er rýnt í þýðingu Hannesar á þessu fræga ævintýri sem naut mikilla vinsælda hérlendis á 19. öld og þýðingin birt óstytt.

Hrímland eftir Alexander Dan Vilhjálmsson er ólandssaga þar sem vísunum í galdra, þjóðtrú og íslenska menningu er beitt til þess að draga fram boðskap sögunnar og skapa kennsl. Hér er bókin mátuð við byggingarlíkan ólandssagna og ádeila hennar dregin fram. Þá er litið til ofangreindra þátta og tengsla þeirra við íslenska menningu og velt upp spurningum um virkni þeirra innan sögusamhengisins. Meðal annars er bókin mátuð við bókmenntagreinina gufupönk og hugtakið seiðpönk lagt fram til að lýsa henni. Að lokum er fjallað um virkniþátt náttúrunnar sem gjarnan gegnir mikilvægu hlutverki í íslenskum ólandssögum.

This introductory chapter focuses on the multiple and diverse representations of urban communities and their infinite complexity. Firstly, the chapter introduces samples of recent representations of the city of Reykjavík, from Icelandic artists and scholars. Then the focus shifts to Enrique del Acebo Ibáñez´s theoretical ideas, as revealed in his book Sociología del arraigo: Una lectura crítica de la teoría de la ciudad (1996), (Sociology of Rootedness: Theories on the Origin and Nature of Urban Communities), translated into Icelandic in 2007, where he discusses the complex phenomenon of the "city" and questions the role of its inhabitants. His reflections substantiate previous theories of scholars such as Ferdinand Tönnies, Emile Durkheim, Georg Simmel, Oswald Spengler, René König and Henri Lefebvre, whose writings are introduced and discussed in the chapter as well. Finally, the chapter applies a critical approach to a brief analysis of well-known Latin American narrative readily available in Icelandic, such as One hundred years of solitude (Cien años de soledad, 1967) by Gabriel García Márquez, The House of the Spirits (La casa de los espíritus, 1982) by Isabel Allende, and Amulet (Amuleto, 1999) by Eduardo Bolaño.

Í greininni er fjallað um upphafsár íslenska raunveruleikasjónvarpsins, sem kalla mætti gullaldarár þess, frá 2000–2006. Raunveruleikasjónvarpið er sett í menningar- sögulegt samhengi, meðal annars í tengslum við upphafsár SkjásEins, en kúltúrinn sem viðgekkst á sjónvarpsstöðinni einkenndi allt frá verkefnavalinu til vinnustaða- menningarinnar en lá jafnframt í þeim margbreytilegu venslum sem má finna á milli fyrirtækisins og tíðarandans. Einnig er raunveruleikasjónvarpið lesið saman við tíðarandann á þessum árum því að á tímabilinu sem einkum er skoðað stóð útrásin einmitt sem hæst. Það er sett í samhengi við hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar, ekki síst sjálfsstjórn.

Skáldsaga Albert Camus, La Peste (Plágan) segir frá samfélagi þar sem drepsótt brýst út. Sagan á sér stað í alsírsku borginni Oran og hverfist um lækninn Rieux og samstarfsmenn hans sem berjast með öllum tiltækum ráðum gegn plágunni. Drepsóttin sækir þó sífellt í sig veðrið og verður þúsundum að bana áður en yfir lýkur. Dauðinn gegnir lykilhlutverki í heimspeki Camus en í greininni verður leitast við að draga saman umfjöllun hans um dauðann í nokkrum lykilverkum hans til að varpa ljósi á ákveðna heildarkenningu sem býr þar að baki. Jafnframt er því lýst hvernig kenningin tekur á sig mynd í skáldsögunni Plágan og hvernig sagan dregur fram þætti sem eru mikilvægir til að útskýra heimspeki Albert Camus.

Í greininni er fjallað um hvernig líta megi á kvikmynd Lars von Trier, Andkrist (Antichrist, 2009), sem listræna birtingarmynd þess ferlis sem fer í gang þegar einstaklingur upplifir tráma en komið er í veg fyrir að sorgarúrvinnsla geti átt sér stað. Kenningum Sigmund Freud um tráma og ólík stig losunar og úrvinnslu sem einstaklingur fer í gegnum eftir trámatíska upplifun er beitt við greiningu á kvikmyndinni, sem og kenningum Jacques Lacan um greinarmuninn á raun (fr. le réel) og raunveruleika (fr. la réalité). Þessar kenningar sálgreiningarinnar eru settar í samhengi við skrif heimspekinganna Henri Bergson og Pauls Ricoeur um minningar og þann greinarmun sem fyrirbærafræðin hefur gert á upplifun og reynslu. Þessi greinarmunur varðar meðal annars hæfileika mannsins til að beita táknum og myndum til að halda hinu trámatíska augnabliki í skefjum, eða með öðrum orðum að nota táknkerfi menningarinnar til að horfast í augu við raunina sjálfa og finna leið til að halda henni í skefjum. Með vísun í þessar kenningar eru færð rök fyrir því að gagnlegt sé að skoða kvikmyndina Andkrist sem táknsögu sem geri hið trámatíska viðráðanlegt, á sama tíma og hún fjallar um það sem getur mögulega gerst ef haldið er aftur af þörf þess sem orðið hefur fyrir tráma til að snúa aftur til hins afgerandi augnabliks.

Julia Kristeva er einn af helstu hugsuðum póststrúktúralisma og afbyggingar og er þekkt fyrir skrif sín á sviði sálgreiningar, málvísinda og bókmennta. Hún fæddist árið 1941 í Búlgaríu og lagði stund á málvísindi við Háskólann í Sofiu áður en flutti sig um set til Parísar árið 1966. Þar fór hún í doktorsnám í bókmenntum og málvísindum sem hún lauk með ritgerð um 15. aldar rithöfundinn Antoine de La Salle og skáldsögu hans, Le Petit Jehan de Saintré. Í París kynntist hún fljótt fjölmörgum fræðimönnum á borð við Michel Foucault, Émile Benveniste, Lucien Goldmann, Roland Barthes, Claude Lévi-Strauss, Jacques Derrida, Philippe Sollers o.fl. og tók þátt í ritstjórn tímaritsins Tel Quel sem upphaflega var ætlað að fjalla um nýja og róttæka strauma í bókmenntum og menningu en lét sig einnig varða stjórnmál, ekki síst maóisma, um nokkurt skeið.

Að námi loknu fékk hún stöðu við Diderot-háskólann í París (Paris VII) en eftir að hafa gengist undir sálgreiningu á árunum 1974-1979 hjá André Green fór hún sjálf einnig að starfa sem sálgreinandi. Í æðri doktorsritgerð sinni, La Révolution du langage poétique (Bylting í tungumáli skáldskaparins, 1974) beitti Kristeva kenningum sálgreiningarinnar á tungumál og bókmenntir. Þar fjallar hún um tvö svið tungumálsins: hið táknræna svið og hið semíótíska svið sem mynda andstöðu hvort við annað. Sjálfsveran verður til í tungumálinu en þar eiga sér stað átök sviðanna tveggja. Semíótíska sviðið tengist líkama sjálfsverunnar, hvötunum og móðurinni; það verður til á undan tungumálinu en er því til grundvallar. Táknræna sviðið er hins vegar svið tungumálsins, málfræði, setningaskipanar og samfélagsins. Forsenda þess er bæling hins sviðsins sem liggur dýpra en gerir þó vart við sig á ýmsan hátt, t.d. í listrænni sköpun eða meðferð tungumálsins, mismæli, þögnum og stílbrögðum.[1]

Julia Kristeva hefur þróað og sett fram hugmyndir sínar og kenningar í fjölmörgum ritum og útgefin verk hennar – fræðirit, skáldsögur, greinar og greinasöfn – skipta tugum. Greinin sem hér er þýdd, "Unglingsskáldsagan" eða "Le roman adolescent" kom fyrst út í tímaritinu Adolescence árið 1986 en var svo endurútgefin árið 1993 í greinasafninu Les nouvelles maladies de l'âme. Hér fléttar Kristeva saman umfjöllun um bókmenntir og sálgreiningu og skoðar tengslin milli skáldsagnaritunar og unglingsáranna. Unglingurinn í hennar skrifum vísar ekki til ákveðins aldurskeiðs heldur til þess sem hún kallar opna sálræna gerð eða structure psychique ouverte. Unglingsgerðin opnar sig fyrir hinu bælda og í greininni bendir Kristeva á tengsl hennar við skáldsagnaskrif og tvíræðni með því að taka dæmi úr ýmsum skáldsögum, m.a. viðfangsefni fyrri doktorsritgerðar sinnar en einnig verkum eftir þekktari höfunda, s.s. Rousseau og Dostojevskí.

[1] Ítarlegri kynningu á Juliu Kristevu má finna í inngangi Dagnýjar Kristjánsdóttur "Ástin og listin gegn þunglyndinu" í íslenskri þýðingu ritsins Soleil noir : Dépression et mélancolie (París: Éditions Gallimard, 1987). Svört sól: Geðdeyfð og þunglyndi, Ólöf Pétursdóttir þýddi, Reykjavík: Háskólaútgáfan, Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands, 2008, bls. 13–45. Einnig má benda á þýðingu Garðars Baldvinssonar á "Le mot, le dialogue et le roman" (Σηµειωτικη. [Semeiotike] Recherches pour une sémanalyse, París: Éditions Seuil, 1969) sem birtist undir heitinu "Orð, tvíröddun og skáldsaga" í Spor í bókmenntafræði 20. aldar: frá Shklovskíj til Foucault, ritstjórn: Garðar Baldvinsson, Kristín Birgisdóttir, Kristín Viðarsdóttir, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun, 1991, bls. 93–128.