İlmiye teşkilatında ayrıcalıklı bir kurum olarak payeli tayinlerin sürdürülmesine yönelik tarihsel bir araştırma
Örgüt araştırmalarında ilk olarak kurumları ve kurumsallaşmayı merkeze alan eskikurumsal kuram ortaya çıkmış, daha sonra yerini kurumların aktör davranışlarını nasılşekillendirdiğini gözlemleyen yeni kurumsal kurama (YKK) bırakmıştır. Zamaniçerisinde aktörlerin kurumlar karşısında sınırlı da olsa hareket alanlarının bulunduğuyönündeki tartışmalar sonucu kurumsal girişimcilik ve kurumsal iş yazını ortayaçıkmıştır. Kurumsal girişimcilik ve kurumsal iş yazını ile birlikte daha önce aktörlerinkurumlar karşısındaki tepkilerini inceleyen YKK, aktörlerin kurumların ortaya çıkması,sürdürülmesi ve değiştirilmesindeki rollerini de incelemeye başlamıştır. Bu çalışmadakurumsal kuramda yaşanan söz konusu gelişmelerin ışığında Osmanlı Devleti'nde uzunyıllar faaliyet gösteren İlmiye Teşkilatı'nın Mülazemet (Atama-Yükseltme) Sistemimercek altına alınmıştır. Osmanlı Devleti'nde yargı ve eğitim öğretimin (kaza ve tedris)esasını oluşturan katı şeriat hükümlerinin yanı sıra padişahlar tarafındankanunnamelerle ortaya konan işleyiş usulleri ve fetvalarla desteklenen MülazemetSistemi'nin neden olduğu zorlayıcı kurumsal baskılara rağmen, İlmiye Teşkilatı'nda buhükümlere ters düşen payeli tayinlerin kimi zaman farklı biçimlere bürünerek varlığınısürdürmesi oldukça dikkat çekici bir husustur. Bu tez çalışmasında, kurumsal aktörlerinpayeli tayin kurumunun sürekliliğini sağlayabilmek amacıyla hangi kurumsal işlerebaşvurdukları incelenmiştir. Çalışmanın en önemli bulgusu, aktörlerin söz konusukurumun sürekliliğini sağlamak üzere farklı dönemlerde farklı söylemler geliştirmeleriancak bu söylemlerin meşruiyet kaynağı olarak daima dinin temel alınmasıdır.Böylelikle bu çalışmada kurumların sürdürülmesi sürecinde dini söylemin rolüMülazemet sistemi örneği üzerinden tarihi bağlam içerisinde ortaya konmaktadır. --- The old version of institutional theory, which is based on institutions andinstitutionalism, emerged in organization studies at first. Later on, new institutionaltheory that observes how institutions shape actor behaviours has taken its place.Institutional entrepreneurship and institutional work literature emerged as a result ofdiscussions over time that although it is limited, actors have areas of action. Togetherwith institutional entrepreneurship and institutional work literature new institutionaltheory, which previously examined actors' reactions, also began to examine the roles ofactors in the processes of emergence, maintenance and change of institutions. In parallelwith this perspective, within the scope of this thesis, the Mulazemet (Appointment)System of Ilmiye Organization, which has been active in the Ottoman Empire for manyyears, is examined. Although coercive institutional pressures caused by variouspractices established by the rulers' code of laws and appointment system reinforced byreligious fetwas as well as the rigid sharia law which underlies the foundation ofjurisdiction and education system, existence of favourable appointments within IlmiyeInstitution contrary to these provisions is highly remarkable. In this study, whichinstitutional works were used to maintain favourable appointments as an institution isexamined. The most important finding of the study is that actors develop differentdiscourses in different periods in order to ensure the maintenance of an institution butthese discourses are always based on religion as a source of legitimacy. Thus, the role ofreligious discourse is revealed within the historical context through the example ofMulazemet System in this study
