Search results

The main aim of the article is to discuss the concept of the European state in Norbert Elias' works. Elias' major books, The Court Society and The Civilizing Process, contain an interesting concept of the state, which to some extent is similar to interpretations of the state found in postwar works on historical macrosociology (especially those written in the US), but also has special features and is thereby in keeping with the originality of the Eliasian oeuvre. Sources used by Elias in his analysis of the state are highlighted in the article, especially those that also became important for other historical sociologists studying the development of the state. Attention focuses on early modernity, and in particular on absolutism as a form of government crucial to the development of centralised administrative institutions.

Artykuł przybliża problematykę historyczną w pracach niemieckich socjologów okresu międzywojennego. Omawia uwarunkowania polityczne stanowiące kontekst rozwoju socjologii w Niemczech po pierwszej wojnie światowej oraz miejsce, które zajmowała w niej socjologia historyczna. Jej cechami były: traktowanie epok historycznych jak "indywiduów" oraz określenie "ducha" badanej epoki, a także koncentrowanie się na wybranej postaci historycznej jako szczególnie dla niej reprezentatywnej. Epoką, która przykuwała uwagę międzywojennych niemieckich socjologów historycznych, był renesans, a postacią, na którą mocno zwracali uwagę – Niccolò Machiavelli. Prace socjologiczno-historyczne z tamtego okresu bliskie są rozważaniom z filozofii dziejów i rzadko mają charakter porównawczy. W tekście wskazano także na tematy, które stanowią wyraźną cechę łączącą ówczesną socjologię historyczną i tę uprawianą współcześnie. Są nimi zainteresowanie wczesną nowożytnością oraz państwem jako formą organizacji społecznej.

W artykule omawiane są przemiany społeczne w Polsce, przyniesione przez państwowy socjalizm po drugiej wojnie światowej. Opierając się na założeniu o "prześnionej rewolucji" (Leder 2014), argumentuje, że metody, którymi ówczesne władze mobilizowały ludzi do działania, nosiły znamiona partycypacji społecznej, choć w wielu przypadkach była to partycypacja inspirowana, a nawet wymuszona. Jako element mobilizacji społecznej przyczyniła się do uprawomocnienia klas niższych – robotników i chłopów. Skutkiem tego procesu była zdolność tych klas do podjęcia dyskusji z decydentami, dzięki czemu początkowi "beneficjenci" socjalizmu nie tylko byli w stanie sprzeciwić się aparatowi partyjnemu i przyczynić się do jej upadku.

We wprowadzeniu autorzy proponują ujęcie kwestii etycznych w kategoriach ryzyka, które towarzyszy prowadzeniu badań terenowych. Spojrzenie na badania od strony ryzyka pomaga po części uporządkować dyskurs o różnych zagrożeniach pojawiających się w toku nawiązywania interakcji badawczych, a także kieruje uwagę na powiązane sprawy identyfikowania i komunikowania ryzyka oraz podejmowania kwestii etycznych. Jedną z najważniejszych cech relacji badawczej, która utrudnia definitywne rozstrzyganie problemów etycznych, jest to, że nawiązywana jest ona w zmieniających się okolicznościach, niepowtarzalnych i zaskakujących sytuacjach, a także wobec zderzenia różnych systemów etycznych, które mogą dzielić zarówno badaczy i badanych, jak i różne podmioty w obrębie obu stron badawczej relacji. Jest już wiele danych pokazujących, że badania terenowe przynoszą nieoczekiwane zagrożenia etyczne zarówno dla jednostek, jak i zbiorowości, są bowiem prowadzone zarówno na poziomie kontaktu twarzą w twarz między jednostkami, jak i pomiędzy zbiorowościami o odmiennych formach społecznej organizacji. W sytuacji kiedy badacze nie mogą zniwelować różnic istniejących między zbiorowościami, które reprezentują i które badają, sami ponoszą ciężar ich istnienia. To musi wywoływać skutki poznawcze, emocjonalne, moralne i osobiste zarówno dla nich, jak i ich informatorów. Stąd w świetle istniejącej wiedzy można powiedzieć, że tego rodzaju ryzyko w badaniach terenowych jest nieuniknione i trzeba uczyć się je akceptować. Natomiast nie wiadomo jeszcze, jakie skutki dla organizacji badań przyniesie rozwijanie i instytucjonalizowanie dyskursów etycznych w obrębie nauk społecznych, które może wpływać nie tylko na kontrolę ryzyka, ale także na dokonywanie wyboru tematów i metod badawczych, profilowanie instytucji badawczych i polityki finansowania badań.

The article discusses the social differentiation of the elite at the French court in the era of absolutism, as depicted by Norbert Elias in his book Die höfische Gesellschaft [The Court Society]. The internal struggles of this elite are presented as a special form of figuration, which Elias calls 'court figuration' to indicate the processual nature of the phenomenon. The departure point for the author of the article's further reflec-tions is the premise that these conflicts are similar to class struggle in the Marxist sense (particularly the analyses contained in Marx's earlier writings). As a result, figurational analysis, based on Elias's historical sociology, is shown to be a particularly useful category in studying the social differentiation lying at the base of social change, that is, in analysing both long-term processes of social change and rapid processes ofa revolutionary character.

Zgodnie z tezą, że kompetencje etyczne stanowią ważną cechę kompetencji merytorycznych badaczy terenowych, a doświadczane przez nich dylematy etyczne mają charakter dylematów metodologiczno-teoretycznych, autorzy artykułu naświetlają problem połączenia refleksji etycznej z paradygmatem socjologii jakościowej. Argumentują, że wydzielenie jej jako specjalności normatywnej i filozoficznej, która dominuje w kodeksach etycznych, niesie ze sobą zagrożenie traktowania jej w inny sposób niż pozostałe zagadnienia obecne w socjologicznych badaniach i refleksjach oraz może prowadzić do istotnej straty poznawczej.
Autorzy podkreślają możliwość i potrzebę rozwijania etyki badań w paradygmacie socjologii jakościowej, poszukując inspiracji u źródeł socjologii: u Webera, Durkheima i w szkole chicagowskiej. Krytycznie odnoszą się do nadziei, że tworzenie kodeksów etycznych jest skutecznym sposobem samoregulacji środowisk naukowych, wskazując na znaczenie specyficznych historycznych, społecznych i językowych kontekstów ich tworzenia oraz osadzenie ich w normatywnej wizji życia społecznego, która nie jest zgodna z duchem socjologii interpretatywnej. W konsekwencji opowiadają się za ujmowaniem zagadnień etycznych podkreślających podmiotowość, sytuacyjność, procesualność i komunikacyjny charakter zarówno działań badaczy w terenie, jak i działań instytucji akademickich w tym zakresie.

Die Verfasser stellen zwei unterschiedliche Institutionalisierungsbeispiele auf regionaler Ebene vor, im Oberschlesischen Industriegebiet und in der Wojewodschaft Opole. Sie untersuchen zunächst soziale Milieus im Zusammenhang mit dem regionalen Machtfeld in jeder Region. Auf dieser Basis werden Prozesse der Institutionenentwicklung im komplexen Kontext noch unklarer und sich ständig verändernder Beziehungen zwischen Staat und Regionen untersucht. Hier spielen insbesondere der Diskurs um die Regionalreform der Jahre 1998 und 1999 und der rechtliche Handlungsrahmen eine Rolle. Zudem werden Regeln des Verhaltens in Bezug auf soziale Mobilisierung und Protest, Kooperation und Individualismus behandelt. In theoretischer Hinsicht stützt sich die Untersuchung auf Bourdieus Konzept des Machtfeldes und Veblens Institutionentheorie. Sie zeigt insgesamt, dass sich die Regionalisierung in Polen nach einem strikt top-down orientierten Konzept vollzieht. Als Charakteristikum der polnischen Reform erweist sich die Diskrepanz zwischen den übertragenen Kompetenzen und den nicht übertragenen Verfügungsrechten über finanzielle Mittel. (ICE2)