On Language and Action: Performativity of the Word, as Seen by Karol Irzykowski ; Język i działanie. Performatywność słowa według Karola Irzykowskiego
The article is dedicated to the themes present in the performative theory which may also be found in the diversified works by Karol Irzykowski, writer, journalist, literary, theatre, and film critic, theoretician of literature and film. The aim of the article is to analyze Irzykowski's claims, which preceded John L. Austin's theses related to language considered as action. Due to chronological factors, it would be difficult to ascribe Austin's theories to Irzykowski, and to employ the term 'performative theory' directly to the latter's views. However, it is possible to find a certain convergence of the conceptions of the two discussed authors and to discover performative aspects, i.e., 'performativity' in Irzykowski's works. Performativity is a feature of various acts of utterance and expression performed by the subject using not only language, but also other sign systems. Austin's theory allows to put the multifaceted output of Irzykowski in a certain order and, in particular, identify the premises and theses regarding the role of language and other semiotic systems, such as painting and film imagery, as well as theatrical gestures. Irzykowski provides varied characteristics of actions performed with words in everyday communication, politics and education, journalism and literary criticism, drama, prose, and poetry. His main performative postulate is to adopt an innovative approach to language while preserving its comprehensibility to its everyday users. ; Tekst dotyczy zagadnień performatyki, które można wskazać w zróżnicowanym dorobku Karola Irzykowskiego – pisarza, publicysty, krytyka literackiego, teatralnego i filmowego, teoretyka literatury i filmu. Celem tekstu jest analiza tez Irzykowskiego dotyczących działania językowego, które wyprzedzają refleksję Johna L. Austina. Punktem wyjścia analiz jest Austinowska teoria aktów mowy jako performatywnych działań językowych. Ze względów chronologicznych trudno jest przypisywać Irzykowskiemu głoszenie poglądów Austina i stosować termin "performatyka" wprost do wypowiedzi polskiego pisarza. Można jednak odnaleźć zbieżność koncepcji Austina z tezami polskiego pisarza i odsłonić w jego dorobku aspekty performatywne, czyli "performatywność". Performatywność jako cecha może być przypisywana rozmaitym aktom wypowiadania się i wyrażania podmiotu, dokonywanym nie tylko w języku, ale także w innych systemach znakowych. Koncepcja Austina pozwala uporządkować wielowątkowy dorobek Irzykowskiego, w szczególności wpisane weń założenia i tezy dotyczące roli języka i innych systemów semiotycznych (obrazu malarskiego, filmowego, gestu teatralnego). Irzykowski w zróżnicowany sposób charakteryzuje działanie za pomocą słowa w codziennej komunikacji, w polityce i edukacji, w publicystyce i krytyce, w dramaturgii, prozie i poezji. Jego główny performatywny postulat dotyczył nowatorskiego podejścia do języka przy zachowaniu jego zrozumiałości w codziennym użyciu.
