Suchergebnisse

Tematem artykułu jest analiza zagadnienia interdyscyplinarności na przykładzie przekraczania granic między socjologią i historią w polskiej akademii. Z perspektywy socjologii nauki rekonstruuję obecny stan relacji między tymi dyscyplinami, próby przekraczania granic i tworzenia środowisk badawczych pomiędzy socjologią a historią, takich jak socjologia historyczna, historia mówiona, historia kobiet i inne. Opisuję strategie interdyscyplinarne socjologów i historyków młodszego pokolenia, ich doświadczenia, przekonania oraz sposoby budowania karier naukowych. To, co dzieje się na obrzeżach dyscyplin naukowych, uruchamia procesy istotne dla ich tożsamości i autonomii, zmienia też relacje w całej konstelacji pól naukowych. Socjologia i historia są w Polsce bliskimi dyscyplinami o długiej tradycji wzajemnych odniesień, inspiracji i wpływów. Do charakterystyki ich obecnego stanu wykorzystałam także wypowiedzi socjologów i historyków zainteresowanych przekraczaniem granic. Zebrałam je w 36 wywiadach pogłębionych.

W eseju recenzyjnym książki pod redakcją Tomasza Zaryckiego Polskie nauki społeczne w kontekście relacji władzy i zależności międzynarodowych omawiam główne wątki tej pracy z perspektywy socjologii nauki. Studia poszczególnych dyscyplin społecznych zostały oparte na wspólnej perspektywie teoretycznej i jednej metodzie analizy, które wywodzą się z socjologii pól społecznych Pierre'a Bourdieu. Głównym problemem jest stopień autonomii polskich nauk społecznych od pełnionych w kraju ról publicznych oraz związane z tym szanse na zdobycie uznania w globalnym obiegu naukowym. Pokazuję jak historyczne analizy różnych etapów rozwoju polskich nauk społecznych dostarczają kontekstu do refleksji nad współczesną kondycją tych dyscyplin. Twierdzę, że książka jest ważnym głosem w dyskusji nad sytuacją i perspektywami polskich nauk społecznych, pokazując strukturalne uwarunkowania i specyfikę ich rozwoju.

Z perspektywy socjologii nauki analizuję możliwości rozwoju socjologii historycznej w Polsce jako osobnej subdyscypliny. Zastanawiam się nad zaletami budowania kariery akademickiej w socjologii historycznej. Historia jest ważnym zasobem w walkach symbolicznych toczonych w debacie publicznej w Polsce. Podejmowanie tematów historycznych zbliża socjologów do udziału w niej i otwiera pozaakademickie obszary aktywności. Jednocześnie analizy historyczne umożliwiają socjologom wniesienie polskiej tematyki badawczej do międzynarodowego obiegu naukowego i zabranie głosu w dyskusjach o globalnych zjawiskach społecznych. Te dwie cechy łączą się i wzajemnie warunkują, ponieważ projekty badania przeszłości przez socjologów nakierowane są na dostarczenie nowych interpretacji polskiej historii, które jednocześnie wpisują się w rozwijające się w nauce światowej nurty, np. historii imperiów czy historii globalnej. Podstawą analizy są wyniki pogłębionych wywiadów, przeprowadzonych w 2020 roku wśród polskich socjologów o roli przeszłości w ich pracy badawczej.

W ostatnich latach w polskiej socjologii pojawia się coraz więcej opracowań odnoszących się do historii. To zainteresowanie przeszłością jest dość nowym zjawiskiem, biorąc pod uwagę prezentystyczny charakter badań socjologicznych. Tekst zawiera prezentację wyników badania przeprowadzonego w 2020 r. w środowisku polskich socjologów, którzy zajmują się przeszłością i mają doświadczenie w analizach historycznych. Przeprowadzono 24 indywidualne wywiady pogłębione (IDI). Omówiono opinie o roli przeszłości, własne doświadczenia badanych, uzasadnienia sięgania do historii, sposoby realizacji takich badań oraz napotykane w nich problemy. Inne ważne kwestie to relacje z historykami, szanse współpracy interdyscyplinarnej oraz strategie budowania kariery naukowej. Analiza pokazuje obraz powstającego w Polsce środowiska socjologów historycznych i główne obszary ich zainteresowań badawczych.

<p>Do historycznego punktu startowego przemian ustrojowych, jakim był ruch Solidarności, sięga się w refleksji nad polską transformacją bardzo rzadko. Ani dorobek koncepcyjny, ani wymiar społeczny tego fenomenu nie został zaliczony do wartościowych zasobów nowego projektu ustrojowego. Wyjaśnienie natury tych procesów przez osadzenie ich w kontekście historycznym jest elementem niezbędnym do zrozumienia zmiany systemowej. Socjologia historyczna może dostarczyć inspiracji w postaci propozycji metodologicznych i może pobudzać rodzimą refleksję nad wychodzeniem z komunizmu przez proponowanie ram interpretacyjnych i sposobów wyjaśniania tych wydarzeń. Poszerzenie perspektywy przez włączenie modelowych procesów społecznych z nowożytnej historii Europy Zachodniej wzbogaci interpretacje naszych przemian społecznych i kulturowych od 1980 r. </p>

Główną tezą tekstu jest przekonanie o rosnącej popularności ujęcia krytycznego we współczesnej socjologii polskiej. Po zarysowaniu głównych wątków socjologicznych analiz dotyczących transformacji systemowej przedstawiam zmiany, które stopniowo doprowadziły do narastania podejścia krytycznego i do dyskusji nad problemem neutralności i zaangażowania. W przypadku polskim szczególnie ożywione są te części teorii krytycznej, w których postuluje się ujawnianie ukrytych strukturalnych determinant w rozwoju wiedzy. Polskie doświadczenie peryferyjności ułatwia problematyzowanie tej kwestii w dużo większym stopniu niż sytuacja socjologa wywodzącego się z centrum. Socjologia krytyczna sprzyja też refleksji nad publicznymi funkcjami nauki i pozwala rozważać różne odcienie zaangażowania w polskiej socjologii.

The development of Polish institutional sociology since the 1920s reflects the combined effects of domestic political and cultural factors, along with international interdependencies. Historical sociology shares in the vicissitudes of the whole discipline. Although historical sociology was only weakly institutionalized before 1989, some of the best sociological studies produced in Poland under socialism display the keen use of historical imagination, inspired both by the pre-1939 domestic tradition and by Marxist theory. This article examines the path of historical sociology in Poland after 1989 and the connection between the sociological uses of history and the experience of post-communist transformation. We posit that the social transformation experience and how it was addressed by social science directly translate into the use of history in Polish sociology after 1989. We argue that the role of historical sociology in Poland since the end of the 1990s was a function of the potential of the past as a symbolic resource in the growing interdependence between Poland and Western Europe. However, the post-1989 research agendas of historical sociology were forged according to the mode of responsiveness to political agendas predating 1989. An overview of the development of Polish historical sociology demonstrates that the ahistorical transitological thinking after 1989 has been challenged by critical agendas in historical sociology, but it was, in the first place, a reaction to the increased potential of the past as a symbolic resource in political debates. Thus, the rationale for the passage to the third wave of historical sociology was primarily political.