Since the (re) structuring collective memory always implies particular political processes, in the case of Ivan Goran Kovačić and his narrative poem The Pit (Jama), the fundamental text of the Partisan canon of Croatian literature, it may be divided into two periods with a transitional watershed of the 90s (or the disintegration of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia) as a historical turning point. Post-Yugoslav revisionist processes of the memory of World War II, which then started, inevitably had to influence the "myth about Goran", up to that time in the conventional memory constructed around three key points. The first was his leaving Zagreb, together with Vladimir Nazor, to join the Partisans; the second was the revelation of Ustasha crimes in the epic poem The Pit and third his death by a "chetnik's knife", which he prophetically hinted at in his poem "My Tomb". Furthermore, the critical reception of The Pit from its first edition takes place on two plans of expression – artistic (fine arts) and literary. These "two lives" of one epic poem had different destinies and also attached to themselves different memories including forgetting strategies of (re)structuring collective memory.
The Chronotope of Exile in the Post-Yugoslav Novel and the Boundaries of Imaginary HomelandsAlthough the chronotopic approach to the novels of exile is almost self-explanatory, certain specifics expressed by post-Yugoslav exile narrations evoke a separate chronotope interpretation. First and foremost, post-Yugoslav literature is additionally encumbered with the identity issue because the abandoned areas of the nineties for the exiled writer do not disappear at a metaphorical level, by turning into a mnemotope, but in the actual break-up of the political entity, the imaginary supranational heritage transforms itself into a kind of counterculture, mostly affirmed by exile writers. Therefore, returning to the abandoned place often becomes possible only as a return to the past. In this paper, the literary theme of exile will be followed comparatively, starting from the reflective nostalgia in the prose of Dubravka Ugrešić (The Ministry of Pain), through a global exile which reflects the history of the relationship between European persecutions and America as an unfair homeland, which breaks all identity support in the novels of Aleksandar Hemon (The Nowhere Man; The Lazarus Project), to the intra-Yugoslav, "hereditary" exile in the novels of Goran Vojnović (Chefurs Raus!; Yugoslavia, My Homeland), which fathers left to their sons like a curse of the genus. In the texts mentioned above, the chronotope of exile is dealt with at the level of genre, as the major, supreme chronotope, which includes or opens space to a series of specific local chronotopes, which are fundamental to exile narration. These motifs are also encountered in other genres, but in exile narration they are the bearing pillars of the genre. They are, by their nature, chronotopic because they are realised through the binary spatial-temporal categories of presence and absence, affiliation and non-affiliation, anchoring and nomadism. In this paper, I will look at three such chronotope motifs: 1) the motif of home as a non-place or a place of absence; 2) the motif of other/mirror country and other/"mirror" history; 3) the motif of return and travel (by train), which regularly invokes the stereotypical representation of the place and the past. Chronotop wygnania w powieści postjugosłowiańskiej i granice ojczyzn wyobrażonychChociaż chronotopiczne podejście do analizy powieści problematyzujących wygnanie wydaje się oczywiste, to specyficzne cechy postjugosłowiańskich powieści tego rodzaju wymagają szczególnej interpretacji koncepcji chronotopu, ponieważ literatura postjugosłowiańska jest dodatkowo obciążona kwestią tożsamości. Dla wygnanego pisarza opuszczone przestrzenie lat dziewięćdziesiątych nie znikają jedynie na poziomie metaforycznym, zamieniając się w przestrzeń pamięci (mnemotop), ale faktycznie przestają istnieć jako rzeczywisty byt polityczny. Tym samym, wyobrażone dziedzictwo ponadnarodowe przekształca się w swoistą kontrkulturę, w większości afirmowaną przez pisarzy na wygnaniu. Dlatego też powrót do opuszczonej przestrzeni często jest możliwy jedynie jako powrót do przeszłości. Artykuł omawia literacki motyw wygnania w perspektywie komparatystycznej. Rozpoczyna się od refleksyjnej nostalgii w prozie Dubravki Ugrešić (Ministerstwo bólu). Następnie wiedzie poprzez globalne wygnanie, które odzwierciedla historię związków między europejskimi prześladowaniami a Ameryką jako niesprawiedliwą ojczyzną łamiącą wszelkie tożsamości, w powieściach Aleksandra Hemona (Nowhere Man, The Lazarus Project). Wreszcie, dochodzi do wewnątrzjugosłowiańskiego wygnania "dziedzicznego" w powieściach Gorana Vojnovicia (Chefurs Raus!, Yugoslavia, My Homeland) – wygnania, które ojcowie pozostawili swoim synom niczym przekleństwo rodzaju. W wyżej wymienionych tekstach chronotop wygnania jest rozpatrywany na poziomie gatunku jako główny, nadrzędny chronotop, który zawiera w sobie lub otwiera przestrzeń dla szeregu specyficznych chronotopów lokalnych, fundamentalnych dla narracji wygnańczych. Chociaż podobne motywy występują także w innych gatunkach, to są one filarami w przypadku narracji wygnańczych, z natury chronotopicznych, gdyż realizowanych za pomocą binarnych kategorii czasoprzestrzennych: obecności i nieobecności, przynależności i braku przynależności, zakotwiczenia i nomadyzmu. W tym artykule przyjrzę się trzem takim motywom chronotopu: 1) motywowi domu jako nie-miejsca lub miejsca nieobecności; 2) motywowi innych/lustrzanych krajów i innych/lustrzanych historii; 3) motywowi powrotu i podróży (pociągiem), który regularnie przywołuje stereotypowe przedstawienie miejsca i przeszłości. Kronotop egzila u postjugoslavenskom romanu i granice imaginarnih domovinaPremda je kronotopski pristup romanima egzila gotovo samorazumljiv, određene specifičnosti koje iskazuje postjugoslavenske egzilne naracije prizivaju zasebnu kronotopsku interpretaciju. Prije svega, postjugoslavenska književnost opterećena je dodatnim identitetskim bremenom jer napušteni prostori devedesetih godina za pisca u egzilu ne nestaju na nekoj metaforičkoj razini seleći se u mnemotope, nego se stvarnim raspadom političke cjeline, imaginarna supranacionalna baština transformira u svojevrsnu kontrakulturu, najčešće afirmiranu upravo posredstvom egzilnih pisaca. Stoga i povratak na napušteno mjesto često postaje moguć samo kao povratak u prošlost. U ovom će se radu književna tema egzila pratiti komparativno, počevši od refleksivne nostalgije u prozi Dubravke Ugrešić (Ministarstvo boli), preko globalnog egzila u kojemu se zrcali povijest odnosa europskih progona i Amerike kao maćehinske domovine koja rastače sve identitetske oslonce u romanima Aleksandra Hemona (Čovjek bez prošlosti; Projekat Lazarus), do unutarjugoslavenskog, "naslijeđenog" egzila u romanima Gorana Vojnovića (Čefuri raus!; Jugoslavija, moja domovina), koje, poput prokletstva roda, očevi ostavljaju sinovima. U navedenim tekstovima o kronotopu egzila govorimo na razini žanra, kao glavnom, nadređenom kronotopu koji uključuje ili otvara prostor nizu specifičnih lokalnih kronotopa ili motiva, ključnih za egzilnu naraciju. Te se motivske jedinice susreću i u drugim žanrovima, no u egzilnoj su naraciji nosivi stupovi žanra. Po svojoj su naravi kronotopični jer se realiziraju kroz binarne prostorno-vremenske kategorije prisutnosti i odsutnosti, pripadanja i nepripadanja, usidrenosti i skitalaštva. U ovom radu osvrnut ću se na tri takva kronotopska motiva: 1. motiv doma kao ne-mjesta ili mjesta odsustva; 2. motiv druge/zrcalne domovine i druge/zrcalne povijesti; 3. motiv povratka i putovanja (vlakom), koje redovito priziva stereotipnu reprezentaciju mjesta i prošlosti.
The Chronotope of Exile in the Post-Yugoslav Novel and the Boundaries of Imaginary HomelandsAlthough the chronotopic approach to the novels of exile is almost self-explanatory, certain specifics expressed by post-Yugoslav exile narrations evoke a separate chronotope interpretation. First and foremost, post-Yugoslav literature is additionally encumbered with the identity issue because the abandoned areas of the nineties for the exiled writer do not disappear at a metaphorical level, by turning into a mnemotope, but in the actual break-up of the political entity, the imaginary supranational heritage transforms itself into a kind of counterculture, mostly affirmed by exile writers. Therefore, returning to the abandoned place often becomes possible only as a return to the past. In this paper, the literary theme of exile will be followed comparatively, starting from the reflective nostalgia in the prose of Dubravka Ugrešić (The Ministry of Pain), through a global exile which reflects the history of the relationship between European persecutions and America as an unfair homeland, which breaks all identity support in the novels of Aleksandar Hemon (The Nowhere Man; The Lazarus Project), to the intra-Yugoslav, "hereditary" exile in the novels of Goran Vojnović (Chefurs Raus!; Yugoslavia, My Homeland), which fathers left to their sons like a curse of the genus. In the texts mentioned above, the chronotope of exile is dealt with at the level of genre, as the major, supreme chronotope, which includes or opens space to a series of specific local chronotopes, which are fundamental to exile narration. These motifs are also encountered in other genres, but in exile narration they are the bearing pillars of the genre. They are, by their nature, chronotopic because they are realised through the binary spatial-temporal categories of presence and absence, affiliation and non-affiliation, anchoring and nomadism. In this paper, I will look at three such chronotope motifs: 1) the motif of home as a non-place or a place of absence; 2) the motif of other/mirror country and other/"mirror" history; 3) the motif of return and travel (by train), which regularly invokes the stereotypical representation of the place and the past. Chronotop wygnania w powieści postjugosłowiańskiej i granice ojczyzn wyobrażonychChociaż chronotopiczne podejście do analizy powieści problematyzujących wygnanie wydaje się oczywiste, to specyficzne cechy postjugosłowiańskich powieści tego rodzaju wymagają szczególnej interpretacji koncepcji chronotopu, ponieważ literatura postjugosłowiańska jest dodatkowo obciążona kwestią tożsamości. Dla wygnanego pisarza opuszczone przestrzenie lat dziewięćdziesiątych nie znikają jedynie na poziomie metaforycznym, zamieniając się w przestrzeń pamięci (mnemotop), ale faktycznie przestają istnieć jako rzeczywisty byt polityczny. Tym samym, wyobrażone dziedzictwo ponadnarodowe przekształca się w swoistą kontrkulturę, w większości afirmowaną przez pisarzy na wygnaniu. Dlatego też powrót do opuszczonej przestrzeni często jest możliwy jedynie jako powrót do przeszłości. Artykuł omawia literacki motyw wygnania w perspektywie komparatystycznej. Rozpoczyna się od refleksyjnej nostalgii w prozie Dubravki Ugrešić (Ministerstwo bólu). Następnie wiedzie poprzez globalne wygnanie, które odzwierciedla historię związków między europejskimi prześladowaniami a Ameryką jako niesprawiedliwą ojczyzną łamiącą wszelkie tożsamości, w powieściach Aleksandra Hemona (Nowhere Man, The Lazarus Project). Wreszcie, dochodzi do wewnątrzjugosłowiańskiego wygnania "dziedzicznego" w powieściach Gorana Vojnovicia (Chefurs Raus!, Yugoslavia, My Homeland) – wygnania, które ojcowie pozostawili swoim synom niczym przekleństwo rodzaju. W wyżej wymienionych tekstach chronotop wygnania jest rozpatrywany na poziomie gatunku jako główny, nadrzędny chronotop, który zawiera w sobie lub otwiera przestrzeń dla szeregu specyficznych chronotopów lokalnych, fundamentalnych dla narracji wygnańczych. Chociaż podobne motywy występują także w innych gatunkach, to są one filarami w przypadku narracji wygnańczych, z natury chronotopicznych, gdyż realizowanych za pomocą binarnych kategorii czasoprzestrzennych: obecności i nieobecności, przynależności i braku przynależności, zakotwiczenia i nomadyzmu. W tym artykule przyjrzę się trzem takim motywom chronotopu: 1) motywowi domu jako nie-miejsca lub miejsca nieobecności; 2) motywowi innych/lustrzanych krajów i innych/lustrzanych historii; 3) motywowi powrotu i podróży (pociągiem), który regularnie przywołuje stereotypowe przedstawienie miejsca i przeszłości. Kronotop egzila u postjugoslavenskom romanu i granice imaginarnih domovinaPremda je kronotopski pristup romanima egzila gotovo samorazumljiv, određene specifičnosti koje iskazuje postjugoslavenske egzilne naracije prizivaju zasebnu kronotopsku interpretaciju. Prije svega, postjugoslavenska književnost opterećena je dodatnim identitetskim bremenom jer napušteni prostori devedesetih godina za pisca u egzilu ne nestaju na nekoj metaforičkoj razini seleći se u mnemotope, nego se stvarnim raspadom političke cjeline, imaginarna supranacionalna baština transformira u svojevrsnu kontrakulturu, najčešće afirmiranu upravo posredstvom egzilnih pisaca. Stoga i povratak na napušteno mjesto često postaje moguć samo kao povratak u prošlost. U ovom će se radu književna tema egzila pratiti komparativno, počevši od refleksivne nostalgije u prozi Dubravke Ugrešić (Ministarstvo boli), preko globalnog egzila u kojemu se zrcali povijest odnosa europskih progona i Amerike kao maćehinske domovine koja rastače sve identitetske oslonce u romanima Aleksandra Hemona (Čovjek bez prošlosti; Projekat Lazarus), do unutarjugoslavenskog, "naslijeđenog" egzila u romanima Gorana Vojnovića (Čefuri raus!; Jugoslavija, moja domovina), koje, poput prokletstva roda, očevi ostavljaju sinovima. U navedenim tekstovima o kronotopu egzila govorimo na razini žanra, kao glavnom, nadređenom kronotopu koji uključuje ili otvara prostor nizu specifičnih lokalnih kronotopa ili motiva, ključnih za egzilnu naraciju. Te se motivske jedinice susreću i u drugim žanrovima, no u egzilnoj su naraciji nosivi stupovi žanra. Po svojoj su naravi kronotopični jer se realiziraju kroz binarne prostorno-vremenske kategorije prisutnosti i odsutnosti, pripadanja i nepripadanja, usidrenosti i skitalaštva. U ovom radu osvrnut ću se na tri takva kronotopska motiva: 1. motiv doma kao ne-mjesta ili mjesta odsustva; 2. motiv druge/zrcalne domovine i druge/zrcalne povijesti; 3. motiv povratka i putovanja (vlakom), koje redovito priziva stereotipnu reprezentaciju mjesta i prošlosti.
