In recent years one could observe a trend towards "civilizationism" within the European far-right. Civilization seems to be a transnational umbrella concept covering different subjects, such as racist, anti-Muslim, anti-migration stances as well as the defense of a heteronormative-patriarchal moral and gender order. While German-speaking right-wing actors usually refer to the concept of "Abendland" (Occident), in Poland "Latin Civilization" and "Civilization of Death" are popular terms. The article explores the ideological roots, sources and semantics of far-right civilizational ideas in Poland, Germany, and Austria. On the basis of such an approach it is possible to show how the idea of civilizational decline functions as an element of a metapolitical far-right strategy within separate national discourses and how the concept is part of a transnational transfer of ideas. The paper will also discuss to what extent the concept of (Western) civilization can serve as a common rightwing paradigm across different countries. While attempts at concrete collaboration by right-wing actors from different countries and their joint political practices reach their limits rather quickly, the transnational and entangled aspect of civilizationism consists primarily in a transfer of ideas, a common horizon of perception, and a mutually complementary, affirming yet ambivalent, East-West imagination.
"Abendland", "Latin Civilization" and "Civilization of Death": Civilizationism and Right-Wing Notions of Doom in Poland, Germany and AustriaIn recent years one could observe a trend towards "civilizationism" within the European far-right. Civilization seems to be a transnational umbrella concept covering different subjects, such as racist, anti-Muslim, anti-migration stances as well as the defense of a heteronormative-patriarchal moral and gender order. While German-speaking right-wing actors usually refer to the concept of "Abendland" (Occident), in Poland "Latin Civilization" and "Civilization of Death" are popular terms. The article explores the ideological roots, sources and semantics of far-right civilizational ideas in Poland, Germany, and Austria. On the basis of such an approach it is possible to show how the idea of civilizational decline functions as an element of a metapolitical far-right strategy within separate national discourses and how the concept is part of a transnational transfer of ideas. The paper will also discuss to what extent the concept of (Western) civilization can serve as a common rightwing paradigm across different countries. While attempts at concrete collaboration by right-wing actors from different countries and their joint political practices reach their limits rather quickly, the transnational and entangled aspect of civilizationism consists primarily in a transfer of ideas, a common horizon of perception, and a mutually complementary, affirming yet ambivalent, East-West imagination. "Abendland", "cywilizacja łacińska" i "cywilizacja śmierci". Cywilizacjonizm i prawicowe wizje upadku w Polsce, Niemczech i AustriiW ostatnich latach w poglądach europejskiej skrajnej prawicy można było zaobserwować trend w kierunku "cywilizacjonizmu". Pojęcie cywilizacji wydaje się stanowić całościowy i zbiorowy termin (umbrella term) międzynarodowy, odnoszący się do różnych kwestii, takich jak postawy rasistowskie, antymuzułmańskie i antyimigracyjne, jak również jest tożsamy z obroną heteronormatywno-patriarchalnego systemu moralnego i porządku gender. Podczas gdy niemieckojęzyczna prawica posługuje się pojęciem Abendland ("Zachód"), w Polsce popularnymi terminami są "cywilizacja łacińska" i "cywilizacja śmierci". Artykuł analizuje ideologiczne korzenie, źródła i semantykę skrajnie prawicowych idei cywilizacyjnych w Polsce, Niemczech i Austrii. Na tej podstawie można pokazać, w jaki sposób idea cywilizacyjnego upadku funkcjonuje jako element metapolitycznej strategii skrajnej prawicy w ramach odrębnych dyskursów narodowych, a także jak koncepcja ta działa jako część transnarodowego transferu idei. Wreszcie artykuł omawia kwestię, w jakim stopniu koncepcja (zachodniej) cywilizacji może służyć jako wspólny paradygmat prawicy w różnych krajach. O ile próby konkretnej współpracy prawicowych aktorów z różnych krajów i wspólnych praktyk politycznych dość szybko się wyczerpują, o tyle transnarodowy i splątany aspekt cywilizacjonizmu polega przede wszystkim na transferze idei, wspólnym horyzoncie percepcji oraz wzajemnie uzupełniającej się – afirmującej, ale i ambiwalentnej – wyobraźni świata Wschodu i Zachodu. "Abendland", "Lateinische Zivilisation" oder "Zivilisation des Todes". Zivilisationismus und rechte Untergangsvorstellungen in Polen, Deutschland und ÖsterreichSeit einigen Jahren lässt sich bei der europäischen extremen Rechten ein Trend zum "Zivilisationismus" beobachten. Zivilisation scheint ein transnationaler Oberbegriff zu sein, der verschiedene Themen wie rassistische, antimuslimische und migrationsfeindliche Haltungen sowie die Verteidigung einer heteronormativ-patriarchalen Moral- und Geschlechterordnung umfasst. Während sich die deutschsprachige Rechte auf das Konzept "Abendland" bezieht, sind in Polen die Begriffe "lateinische Zivilisation" und "Zivilisation des Todes" beliebt. Der Artikel untersucht die ideologischen Wurzeln, Quellen und Semantiken rechtsextremer Zivilisationsvorstellungen in Polen, Deutschland und Österreich. Darauf aufbauend wird gezeigt, wie die Idee des zivilisatorischen Niedergangs als Element einer metapolitischen rechtsextremen Strategie innerhalb einzelner nationaler Diskurse funktioniert und in welcher Weise das Konzept Teil eines transnationalen Ideentransfers ist. Schließlich wird diskutiert, inwieweit das Konzept der (westlichen) Zivilisation als gemeinsames rechtsextremes Paradigma in verschiedenen Ländern dienen kann. Während Versuche konkreter Zusammenarbeit rechter Akteure aus verschiedenen Ländern und gemeinsamer politischer Praktiken leicht an ihre Grenzen stoßen, besteht der transnationale und verschränkte Aspekt des Zivilisationsbegriffs vor allem in einem Ideentransfer, einem gemeinsamen Wahrnehmungshorizont und einer sich gegenseitig ergänzenden affirmativen, aber ambivalenten Ost-West-Vorstellung.
Der Beitrag befasst sich mit den Diskriminierungen der Roma in der jungen postsozialistischen Slowakei. Dabei geht es um die Frage, ob die Roma-Minderheit im Vergleich zu anderen Minderheiten ein besonderes Opfer des Transformationsprozesses darstellt und ob sich eine grundsätzliche Aussage hinsichtlich eines grassierenden Nationalismus oder Rassismus als Folge der Transformation entlang der auf Minderheiten bezogenen Problemfelder treffen lässt. Diese Schwerpunktthemen werden aus rechtlicher, politischer und ökonomischer Perspektive und auf der Basis theoretischer Überlegungen der Transformationsforschung beleuchtet. Zunächst werden in einer Analyse der autoritären Regierungsphase Vladimir Meciars die Homogenisierungsbestrebungen und der Populismus als Resultat der Transformationsprozesse erörtert. Darin schließt sich eine Betrachtung der seit dem Machtwechsel 1998 von Mikulas Dzurinda geleiteten Regierung und ihrer Konsensmodelle zur Lösung der Minderheitenfrage an. Die Überlegungen verdeutlichen, dass die Roma in der Tat durch die Homogenisierungsbestrebungen und nationalistischen Tendenzen der Meciar-Regierung massive Diskriminierungen erfahren haben und diesen auch unter der nachfolgenden Regierung immer noch ausgesetzt sind. Chancen für eine Veränderung werden unter anderem in der neuen Minderheitenpolitik der Regierung Dzurindas, jedoch vor allem in der integrativen Wirkung internationaler Strukturen gesehen. (ICH)
Noch um die Jahrtausendwende war die Annahme verbreitet, dass nach dem Ende der Geschichte auch das Ende der Nation bevorstehe. Das Konzept sollte von der Globalisierung weggespült werden oder zumindest in größeren Einheiten wie der Europäischen Union aufgehen. Die jüngeren Entwicklungen muten dagegen wie ein Revival des Nationalismus an. Und trotz eklatanter westlicher Beispiele wie dem Brexit oder Trumps Wahlerfolg wird dieser vermeintlich neue Nationalismus vielfach als ein Phänomen mit besonderer Ausprägung in Ostmittel- und Osteuropa aufgefasst. Ausweis dessen sind etwa die autoritär-nationalistischen Regierungen in Ungarn und Polen mit ihrer rassistischen Rhetorik sowie die beharrliche Weigerung der Visegrád-Staaten, Geflüchtete aufzunehmen. Der vorliegende Band ist das Ergebnis einer Tagung, die Ende 2016 dezidiert als Reaktion auf diese Tendenzen abgehalten wurde. Ziel war es, wie Mitherausgeberin Irene Götz einleitend erklärt, nach Formen und Ursachen des "neuen Nationalismus" seit dem Ende des Staatssozialismus zu fragen und zu weiteren Forschungen anzuregen. Eine politische Motivation wird angesichts der "beängstigenden Befunde" keineswegs verhehlt (S. 12). Götz wirft auch die weiterführende Frage nach Handlungsmöglichkeiten der Wissenschaft auf und überlegt, inwieweit die Analyse "durch Formen von Aktivismus zu ergänzen" sei (ebd.).