Ævintýrið "La Belle et la Bête" eða "Fríða og dýrið", eftir Madame de Villeneuve kom út í París árið 1740. Sagan var stytt og endursögð af Madame Leprince de Beaumont en hún gaf söguna út í London árið 1756 í Magasin des enfants, fræðslu og skemmtiriti sem ætlað var enskum nemendum hennar. Í þeirri gerð varð ævintýrið þekkt víða um lönd enda var bók Beaumonts lengi notuð við frönskukennslu. Þessi fræga saga er eitt þeirra fáu frönsku bókmenntaverka sem þýdd voru á íslensku á 18. öld. Hannes Finnsson, biskup í Skálholti, þýddi söguna og birti, undir heitinu "Skrýmslið góða", í verki sínu Kvöldvökurnar 1794. Í inngangsorðum sínum að Kvöldvökunum fjallar Hannes um þýðingarstarfið og áherslur sínar sem þýðandi. Í þessari grein er rýnt í þýðingu Hannesar á þessu fræga ævintýri sem naut mikilla vinsælda hérlendis á 19. öld og þýðingin birt óstytt.
This introductory chapter focuses on the multiple and diverse representations of urban communities and their infinite complexity. Firstly, the chapter introduces samples of recent representations of the city of Reykjavík, from Icelandic artists and scholars. Then the focus shifts to Enrique del Acebo Ibáñez´s theoretical ideas, as revealed in his book Sociología del arraigo: Una lectura crítica de la teoría de la ciudad (1996), (Sociology of Rootedness: Theories on the Origin and Nature of Urban Communities), translated into Icelandic in 2007, where he discusses the complex phenomenon of the "city" and questions the role of its inhabitants. His reflections substantiate previous theories of scholars such as Ferdinand Tönnies, Emile Durkheim, Georg Simmel, Oswald Spengler, René König and Henri Lefebvre, whose writings are introduced and discussed in the chapter as well. Finally, the chapter applies a critical approach to a brief analysis of well-known Latin American narrative readily available in Icelandic, such as One hundred years of solitude (Cien años de soledad, 1967) by Gabriel García Márquez, The House of the Spirits (La casa de los espíritus, 1982) by Isabel Allende, and Amulet (Amuleto, 1999) by Eduardo Bolaño.
Julia Kristeva er einn af helstu hugsuðum póststrúktúralisma og afbyggingar og er þekkt fyrir skrif sín á sviði sálgreiningar, málvísinda og bókmennta. Hún fæddist árið 1941 í Búlgaríu og lagði stund á málvísindi við Háskólann í Sofiu áður en flutti sig um set til Parísar árið 1966. Þar fór hún í doktorsnám í bókmenntum og málvísindum sem hún lauk með ritgerð um 15. aldar rithöfundinn Antoine de La Salle og skáldsögu hans, Le Petit Jehan de Saintré. Í París kynntist hún fljótt fjölmörgum fræðimönnum á borð við Michel Foucault, Émile Benveniste, Lucien Goldmann, Roland Barthes, Claude Lévi-Strauss, Jacques Derrida, Philippe Sollers o.fl. og tók þátt í ritstjórn tímaritsins Tel Quel sem upphaflega var ætlað að fjalla um nýja og róttæka strauma í bókmenntum og menningu en lét sig einnig varða stjórnmál, ekki síst maóisma, um nokkurt skeið.
Að námi loknu fékk hún stöðu við Diderot-háskólann í París (Paris VII) en eftir að hafa gengist undir sálgreiningu á árunum 1974-1979 hjá André Green fór hún sjálf einnig að starfa sem sálgreinandi. Í æðri doktorsritgerð sinni, La Révolution du langage poétique (Bylting í tungumáli skáldskaparins, 1974) beitti Kristeva kenningum sálgreiningarinnar á tungumál og bókmenntir. Þar fjallar hún um tvö svið tungumálsins: hið táknræna svið og hið semíótíska svið sem mynda andstöðu hvort við annað. Sjálfsveran verður til í tungumálinu en þar eiga sér stað átök sviðanna tveggja. Semíótíska sviðið tengist líkama sjálfsverunnar, hvötunum og móðurinni; það verður til á undan tungumálinu en er því til grundvallar. Táknræna sviðið er hins vegar svið tungumálsins, málfræði, setningaskipanar og samfélagsins. Forsenda þess er bæling hins sviðsins sem liggur dýpra en gerir þó vart við sig á ýmsan hátt, t.d. í listrænni sköpun eða meðferð tungumálsins, mismæli, þögnum og stílbrögðum.[1]
Julia Kristeva hefur þróað og sett fram hugmyndir sínar og kenningar í fjölmörgum ritum og útgefin verk hennar – fræðirit, skáldsögur, greinar og greinasöfn – skipta tugum. Greinin sem hér er þýdd, "Unglingsskáldsagan" eða "Le roman adolescent" kom fyrst út í tímaritinu Adolescence árið 1986 en var svo endurútgefin árið 1993 í greinasafninu Les nouvelles maladies de l'âme. Hér fléttar Kristeva saman umfjöllun um bókmenntir og sálgreiningu og skoðar tengslin milli skáldsagnaritunar og unglingsáranna. Unglingurinn í hennar skrifum vísar ekki til ákveðins aldurskeiðs heldur til þess sem hún kallar opna sálræna gerð eða structure psychique ouverte. Unglingsgerðin opnar sig fyrir hinu bælda og í greininni bendir Kristeva á tengsl hennar við skáldsagnaskrif og tvíræðni með því að taka dæmi úr ýmsum skáldsögum, m.a. viðfangsefni fyrri doktorsritgerðar sinnar en einnig verkum eftir þekktari höfunda, s.s. Rousseau og Dostojevskí.
[1] Ítarlegri kynningu á Juliu Kristevu má finna í inngangi Dagnýjar Kristjánsdóttur "Ástin og listin gegn þunglyndinu" í íslenskri þýðingu ritsins Soleil noir : Dépression et mélancolie (París: Éditions Gallimard, 1987). Svört sól: Geðdeyfð og þunglyndi, Ólöf Pétursdóttir þýddi, Reykjavík: Háskólaútgáfan, Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands, 2008, bls. 13–45. Einnig má benda á þýðingu Garðars Baldvinssonar á "Le mot, le dialogue et le roman" (Σηµειωτικη. [Semeiotike] Recherches pour une sémanalyse, París: Éditions Seuil, 1969) sem birtist undir heitinu "Orð, tvíröddun og skáldsaga" í Spor í bókmenntafræði 20. aldar: frá Shklovskíj til Foucault, ritstjórn: Garðar Baldvinsson, Kristín Birgisdóttir, Kristín Viðarsdóttir, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun, 1991, bls. 93–128.
Ljóðsaga franska rithöfundarins Chrétiens de Troyes, Perceval eða Saga um gralinn var samin undir lok 12. aldar. Í fyrri hluta hennar segir frá ævintýrum ungs og óreynds pilts sem þráir ekkert frekar en að gerast riddari við hirð Artúrs. Með þessari frægu riddarasögu hefst leitin að Gralnum í bókmenntasögunni en það stef er nátengt spurningum um syndina sem setur svip sinn á fleiri frönsk bókmenntaverk frá svipuðum tíma. Í greininni er sagt frá helstu birtingarmyndum syndarinnar í frönsku ljóðsögunni. Sagan um gralinn barst til Íslands í norrænni miðaldaþýðingu og hefur varðveist í íslenskum handritum. Áhrifa þýddu riddarasagnanna á íslenska ritmenningu gætir víða. Sagt er stuttlega frá viðtökum verksins í norrænni þýðingu þess, Parcevals sögu, en að lokum bent á ýmis líkindi ljóðsögunnar og hinnar viðburðaríku Grettis sögu, sem talið er að sé frá byrjun 14. aldar. Bæði verkin flétta flóknar spurningar um synd, sekt og oflæti við myrkrið sem setur svip sinn á aðalsöguhetjur þeirra.
This article deals with the authorship of Elísabet Kristín Jökulsdóttir, with special emphasis on the autofictional novel Heilræði lásasmiðsins (The locksmith's advice), as well as other works that are based on autobiographical material. Elísabet writes a lot about the female body, its desires and erotic longings, as well as how helpless and weak it can be in particular situations. Her writing on the self, body and sexuality centres on the opposition between love and rejection. The desire for love is the driving force behind her writing and a deep and ruthless self-examination is at work in her fictional world. This desire is closely connected to the female body and sexual drive and Elísabet scrutinizes the nature of 'femininity' and asks what it means to be ,a woman'. Elísabet describes the female body in all its nakedness and vulnerability and shows how the body is the battleground where the main conflicts between self and others take place. Elísabet frequently describes two oppositional worlds in her works. There are conflicts between the magical world and reality, the father and the mother, the child and the grown-up, psychological difficulties and 'sanity'. a divided self is a persistent theme in her writings, as well as the struggle to remain on the right side of the "borders", which are frequently mentioned. Elísabet's writings reveal a struggle for marking a place for oneself in the world, to be heard and seen, to be able to createand recreate the self and through her writing, she copes with existence and difficulties that are rooted in childhood. Through writing, she finds a way out and the writing process serves as self-analysis and therapy. In her works Elísabet also creates her own personal mythology, which she connects with women's struggle for self-realization, freedom and social space. The analysis of Elísabet's works is inspired by the writings of feminist scholars, such as Simone de Beauvoir, Kate millett and Hélène Cixous.
Margt hefur verið skrifað um skáldið og rithöfundinn Þórberg Þórðarson. Minna hefur verið hugað að málfræðingnum Þórbergi og táknskilningi hans. Í þessari grein er hann þó meginathugunarefnið og ætlunin einkum að vekja forvitni manna um svið í skrifum Þórbergs sem hefur lítið verið sinnt. Viðhorf Þórbergs til ýmissa álitamála í málfræði eru skoðuð í sögulegu ljósi og stiklað á stóru um hræringar í samanburðarmálfræði á nítjándu öld og fram á þá tuttugustu, en táknskilningur hans borinn að kenningum táknfræðinga af ólíkum fræðasviðum. Þórbergur stundaði nám í norrænu við Háskóla Íslands og starfaði meðal annars við orðasöfnun úr mæltu máli. Í krafti áhuga á guðspeki og esperantó kynntist hann líka alþjóðlegum straumum og stefnum í málfræði en eins og jafnan vann hann á sjálfstæðan hátt úr þeirri þekkingu sem hann aflaði sér. Hann las til að mynda rit danska málfræðingsins Ottos Jespersen og þar kynntist hann sennilega kenningum Ferdinands de Saussure. Á Jespersen leit hann raunar sem "svikara" við málstað esperantós en engu að síður áttu þeir eitt og annað sameiginlegt, til dæmis áhuga á máli barna og leik með mál. Þórbergur tók líka undir ýmsar hugmyndir Danans, ekki síst um aflvaka málbreytinga, en í þeim efnum var Jespersen mjög gagnrýninn á formhyggju Saussures. Sú umræða á sér að líkindum pólitíska hlið, en þjóðtungur, uppruni þeirra og þróun, höfðu verið dregnar inn í þjóðernisorðræðu á fyrri hluta tuttugustu aldar. Þá er rakið hvernig Þórbergur beitir í frásögninni "Tummu Kukku" málfræðiskopi til að draga dár að þjóðrembu og málfræðilegri ályktanagleði um leið og hann tæpir á almennum spurningum um mál og merkingu. Sá táknskilningur sem lýsir af skrifum Þórbergs virðist standa nær hugmyndum bandaríska heimspekingsins Charles Sanders Peirce en Saussures. Peirce er talinn ein meginstoðin undir því fræðasviði sem landi hans Thomas A. Sebeok kallaði seinna dýratáknfræði (e. zoosemiotics) og líftáknfræði (e. biosemiotics). Önnur slík stoð er Eistinn Jakob Johann von Uexküll sem setti fram kenninguna um skynheim (þ. Umwelt) dýra. Dæmi tekin úr bókinni Steinarnir tala vitna um að Þórbergur sé á áþekkum slóðum og Uexküll í afstöðu sinni til skynjunar dýra auk þess sem Eistinn er upptekinn af barninu og hinu barnslega rétt eins og Þórbergur (og Jespersen). Allir þrir, Peirce, Uexküll og Þórbergur vildu ganga veg vísindanna en hneigðust samt til dulhyggju og höfnuðu efnishyggju. Enginn vitnisburður hefur fundist um að Þórbergur hafi þekkt til Peirce og Uexkülls en þann samhljóm sem heyra má með hugmyndum hans og þeirra er unnt að rekja til ákveðinnar tilhneigingar í tímunum: Uppreisn gegn vaxandi efnishyggju kann að leiða til áþekkrar niðurstöðu þó að forsendur hennar séu ólíkar. Grundvöllur Þórbergs var ekki síst guðspekin og austrænu fræðin. En séu hugmyndir hans bornar að skrifum líftáknfræðinga kemur í ljós hve langt á undan íslenskri samtíð sinni hann var í táknskilningi.
