Artykuł przedstawia genezę, uwarunkowania prawne i charakterystykę funkcjonowania organizacji pożytku publicznego (OPP) w Polsce, które są beneficjentami tzw. mechanizmu jednego procentu. W części zasadniczej skupiono się na analizie przestrzennej relokacji środków z 1% do OPP zlokalizowanych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem tych organizacji, które swoją siedzibę miały w małych miastach w 2016 roku. Dodatkowo, porównano jak wyglądała relokacja środków z 1% w zależności od wielkości (typu) miejscowości i celów statutowych OPP. Pozwoliło to określić cechy charakterystyczne OPP funkcjonujących w małych miastach.
Struktura przestrzenna miast w Polsce w okresie ostatnich kilkunastu lat uległa poważnym przeobrażeniom. Transformacja ustrojowa, która dokonała się w naszym kraju po 1989 r. istotnie wpłynęła na przebieg procesów i zjawisk zachodzących wewnątrz tkanki miejskiej. Ważnym aspektem tych przeobrażeń były i są przebiegające na terenie miast przemiany funkcjonalne terenów przemysłowych. Jednym z procesów zachodzącym na terenach przemysłowych w miastach polskich po 1989 r. jest proces sukcesji funkcjonalnej, który powodował pojawianie się na terenach przemysłowych nowych podmiotów gospodarczych o innej funkcji, najczęściej o funkcji usługowej. W artykule zaprezentowane zostały, na przykładzie wybranych kilku małych miast województwa dolnośląskiego, procesy sukcesji funkcjonalnej na terenach przemysłowych obejmujących swym zasięgiem podmioty z III sektora gospodarki narodowej.
Małe miasta stanowią w Polsce ważne ogniwo w systemie osadniczym, pełniąc funkcje ośrodków lokalnych głównie dla otaczających je obszarów wiejskich. W tym kontekście zasadne wydają się następujące pytania: (1) Czy pełnienie funkcji lokalnych przekłada się na strukturę dojazdów do pracy w małych miastach? (2) Jakie jest znaczenie małych miast w systemie dojazdów do pracy? (3) Jakie czynniki mają wpływ na kształtowanie struktury dojazdów do pracy w małych miastach? Głównymi celami artykułu było określenie pozycji małych miast w krajowym systemie dojazdów do pracy oraz ich typologia w kontekście struktury tych dojazdów. Do określenia struktury miejsc pracy i miejsc zamieszkania w małych miastach wykorzystano dane dotyczące przepływów ludności związanych z zatrudnieniem z lat 2006, 2011 i 2016. Na podstawie liczby osób przyjeżdżających i wyjeżdżających do pracy określono typy małych miast, wyróżniając trzy zasadnicze rodzaje relacji: (1) zrównoważony układ miejsc pracy i miejsc zamieszkania, (2) przewagę miejsc pracy i (3) przewagę miejsc zamieszkania. Użycie danych z trzech przekrojów czasowych umożliwiło z kolei prześledzenie trendów zmian w zakresie struktury miejsc pracy i miejsc zamieszkania w małych miastach. Dodatkowo małe miasta podzielono z uwagi na ich wielkość i rangę w systemie osadniczym (wyróżniając małe miasta powiatowe). Podjęto także próbę identyfikacji różnic regionalnych oraz wpływu innych ośrodków miejskich (zwłaszcza dużych miast) na strukturę dojazdów do pracy w małych miastach. Przeprowadzone badania pozwoliły wysunąć następujące wnioski: (1) w ostatnich latach nastąpił wzrost liczby małych miast pełniących funkcję miejsca zamieszkania i spadek liczby miast o funkcji miejsca pracy, (2) specyfika sieci osadniczej w danym regionie wpływa na występowanie różnic w zakresie struktury dojazdów do pracy w małych miastach, (3) na funkcję małego miasta w systemie dojazdów do pracy ma wpływ jego liczba mieszkańców i ranga w systemie osadniczym, przyczyniając się do wzrostu znaczenia funkcji miejsca pracy, (4) małe miasta położone w miejskich obszarach funkcjonalnych są zwykle wyspecjalizowane w zakresie struktury dojazdów do pracy.
Celem artykułu jest identyfikacja głównych trendów zmian ludnościowych w małych miastach położonych w strefach zaplecza największych aglomeracji miejskich w Polsce w latach 1995–2018. Założono, że sytuacja ludnościowa małych miast jest w głównej mierze zależna od ich położenia względem miasta centralnego (a w zasadzie dostępności komunikacyjnej do miasta centralnego) oraz jego kondycji społeczno-gospodarczej. Analizę przeprowadzono dla miast położonych w strefach bezpośredniego oddziaływania ośrodków stanowiących rdzenie głównych, a zarazem największych pod względem liczby ludności aglomeracji miejskich w Polsce, tzn. Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia, Poznania i Trójmiasta, koncentrując się na miastach małych, liczących do 20 tys. mieszkańców (67). Analiza trendów i głównych czynników zmian ludnościowych przy pomocy diagramu Webba umożliwiła wydzielenie 8 typów małych miast w zależności od ich sytuacji demograficznej. W korzystnej sytuacji ludnościowej są w szczególności małe miasta położone w pierwszym pierścieniu gmin otaczających miasto centralne i wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych.
AbstractThe study aims to analyze inhabitants' perceptions vis‐a‐vis the actual demographic, economic, functional, and land use transformation taking place in the peripheral area of Kłodzko County in the Sudetes Mountains in southwestern Poland. Recently, new socio‐economic processes can be observed in the region, suggesting a revival after a period of stagnation. It employs qualitative data from semi‐structured interviews and observation, and quantitative data from an online survey. Findings on inhabitants' perception are discussed against evidence from diverse statistical databases based on the literature. Results show that changes to physical built environment are most perceived, but tourism is seen as the main positive driver. The most acute negative change is depopulation, which is also considered to have a damaging effect on the transformation. The results show some disparities in perceptions across different socio‐demographic and spatially defined categories of inhabitants, as well as ambiguity of assessment of rural transformations that are interpreted in relation to the socio‐economic context of interviewees. The study contributes to discussion on perceived and actual change in rural areas by pointing to patterns of perception. It provides social feedback on changes and depicts collective attitudes towards rural revival—knowledge that is necessary to formulate policies tailored to site‐specific preconditions.
