Rollenspıele ım handlugsorıentierten daf-unterrıcht zur förderung ınterkultureller kommunıkatıon eın anwendungsbeıspıel aus der sekundarstufe I = Eylem odaklı Almanca öğretiminde kültürlerarası iletişimi destekleyici oyun türleri ilköğretimin birinci kademesinden bir uygulama örneği
ZUSAMMENFASSUNG IN TÜRKISCH (TÜRKÇE ÖZET)EYLEM ODAKLI ALMANCA ÖĞRETİMİNDE KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİMİ DESTEKLEYİCİ OYUN TÜRLERİİLKÖĞRETİMİN BİRİNCİ KADEMESİNDEN BİR UYGULAMA ÖRNEĞİİnsanoğlu var olduğu sürece öğrenme eylemi de gerçekleşecektir kuşkusuz. Yaradılış bakımından insanoğluna doğal olarak egemen olan merak duygusu, ona türlü bilgileri türlü yollardan edinme olanaklarını sunmaktadır. Dünden bugüne gerek insan gerekse çağın getirileri basamaklar şeklinde takip edildiğinde değişim ve gelişim göze çarpmaktadır. Hız çağı olarak bilinen bu çağ, bilgilere ulaşmamızı süratli kılmakla birlikte insanoğluna da farklı misyonlar yüklemekte ve dinamizmi şart koşmaktadır. Sadece tek bir kültür içerisinde değil, kültürlerarası iletişim olarak da fikir alışverişleri ve çeşitli çalışmalar gün geçtikçe hız kazanmaktadır. Söz edilen iletişim faktörü dil olgusunu mercek altına almaktadır; dil engellerinin bulunduğu yerde iletişim aksar, hatta gerçekleşemez. Bir dile yeteri kadar hakim olamama nedeni ile ortaya çıkan dil bariyerleri bazen aşılması güç boyutlara ulaşabilir. Bunu mümkün olduğunca önlemek için önce yaşanılan toplum içerisindeki bölge/kültür çeşitliliklerinin farkına varılmalı, buna paralel olarak farklı kültür mozaikleriyle tanışmalı ve empatik bir yaklaşım sergilenmelidir.Günümüz yabancı dil derslerinde dil son derece önemli bir zenginlik olarak ele alınmakla birlikte klasik eğitim modellerinde esas alınan Latin kökenli diller ve öğretmen merkezli modeller yerini daha geniş bir dil yelpazesine ve yenilikçi öğretim yöntemlerine bırakmıştır. Buna örnek olarak Rusça, Japonca ve Çince dillerinin öğrenci merkezli yaklaşımla öğretilmesi gösterilebilir. İçinde bulunduğumuz yüzyıl, insanoğluna farklı olanaklar sunduğundan yabancı bir dili hem öğrenmek hem de kültürel boyutuyla ele almak gün geçtikçe daha çok önem kazanmakta ve bu noktada eğitimcilere yeni sorumluluklar yüklemektedir.Bu çalışmada yabancı dil olarak almanca ele alınmıştır ve bu dilin öğretiminde sadece dilsel boyut değil, kültürel boyut da irdelenmiştir. Dilin olduğu yerde kültür de vardır. Dil ve kültür ayrılmaz bir bütünü oluşturmaktadır. Eğitim-öğretim çalışmalarında kültürel boyut da titizlikle ele alınmalı ve bu konuda hassasiyet geliştirilmelidir. Çalışmamız almanca öğretimini klasik, öğretmen merkezli yaklaşımdan farklı olarak öğrenci-öğrenme merkezli, sosyal ilişkiler bazında ve kültürlerarası iletişimi destekleyici oyunlar yoluyla gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. Bu bağlamda gerek konu gerekse gerçekleştirilmek istenilen tutum ve davranış değişiklikleri hiyerarşik bir şekilde, oyunların sınıflandırılmasıyla sunulmaya çalışılmıştır.Bu çalışmada özel bir eğitim kurumunda İlköğretimin birinci kademesinde uygulanan oyun türleri değerlendirmeleriyle birlikte tablo ve anlatım metniyle sunulmuştur. Oyun yoluyla eğitimin, modern tarzda gerçekleştirilen dil eğitimi faaliyetlerinin ve öğrenci merkezli yaklaşımın motivasyon oluşturduğu ve dil aktivitelerinin canlılığı ve sürekliliği bakımından derslere önemli katkılar sağlayacağı varsayılmaktadır.Uygulama esnasında ve sonrasında oyun yoluyla öğrenmenin klasik yöntemlere göre daha etkin olduğunu, öğrencinin derse katılımını ve tutumunu olumlu etkilediğini gözlemledik. Bireyselliğini vurgulayan ve grup çalışmalarına katılmakta zorlanan, çekimser davranan ve bu nedenle sınıf içerisinde dışlanan çocukların uygulama esnasında sosyalleştiği ve olaylara farklı perspektiflerden baktığı gözlemlenmiştir. Burada oyunların olumlu katkıları çok yönlü olarak dikkat çekmektedir.Sınırlı zaman sebebiyle konuyla ilgili daha birçok oyunu uygulama imkanı bulamadığımızdan, seçtiğimiz oyunları çalışmamızın son bölümünde yol gösterici olarak şematize ettik.Dünden bugüne yabancı dil eğitiminde, almancanın öğretiminde oyun öğeleri gerek teorik gerekse uygulamalı olarak çalışmamızın üç bölümünde sunulmaya çalışılmıştır.Bu çalışmada yer alan uygulama örnekleri ile oyun öğesinin, dersin verimliliğini ve öğrencinin motivasyonunu etkileyip etkilemediği, sonuç bölümünde değerlendirmeler ile sunulmaya çalışılacaktır.Bu araştırma ile eylem odaklı almanca öğretiminde kültürlerarası iletişimi destekleyici oyun türlerinin derse katkıları, var ise olumsuz yönleri belirtilmiştir. Öğrencilerin derse aktif olarak katılmalarını sağlamak amacıyla farklı bir ders yaklaşımı tanıtılmıştır.Özellikle yabancı dil derslerinde yaratıcılık ve uygulamalı öğrenme, bilgilerin doğru ve etkin olarak depolanması adına son derece önemlidir. Öğrencinin keyif aldığı ve kendisini farklı karakterlere, farklı kimliklere bürünerek rahatlıkla ifade edebileceği bir öğrenme platformu, dilsel gelişimini, sosyalleşmesini ve empati kurmasını da kolaylaştırmaktadır.Çalışmanın uygulama bölümünde yer alan oyun türleri öğrenme ortamını demokratikleştirmeye, farkındalık kazandırmaya ve özellikle de kültürlerarası iletişimi oyun yoluyla gerçekleştirmeye yöneliktir.Seçimler yapılırken sınıf ortamı ve öğrenci düzeyi gerek sosyal gerekse dilsel açıdan dikkate alınmıştır.Bu araştırmada ilk olarak tarama modeli (kaynak taraması), takiben yoğun gözlem, son bölümde ise uygulama modeli kullanılmıştır. Çalışmanın başında bilimsel eserlerden ve makalelerden edinilen bilgiler derlenmiş, sonrasında İlköğretimin birinci kademesindeki öğrenciler aktif çalışmalar esnasında gözlemlenerek 'derslerde kültürlerarası iletişimi destekleyici oyun türleri' kapsamındaki uygulama örnekleri belirlenen kriterlere göre değerlendirilmiştir.Burada vurgulanmak istenen nokta, doğru seçilen oyunlar vasıtasıyla bireysellikten sosyalleşmeye, içinde bulunulan toplumdan dünyaya doğru yeni ufukların ortaya çıkmasının oyun yoluyla sağlanabileceğidir. Çalışmamızın birinci bölümünde genel teorik bilgiler, ikinci kısımda oyun öğesinin tanımı ve bu bağlamda farklı bakış açıları, üçüncü bölümde ise uygulama örneklerimiz yer almaktadır. Doğru seçilen oyunların etkili öğrenme araçları olduğunu ve birçok açıdan kazanım sağladığını uygulamalarda saptayabildik.ÇALIŞMA ŞEMAMIZI.GİRİŞ : Bu bölümde dünden bugüne yabancı dil eğitiminde yöntemler ve oyun öğeleri ele alınacaktır.1.Problemin tanımlanması : Yabancı dil derslerinde oyuna yer verilmesi olumlu tepkilerin yanında çeşitli uzmanlarca eleştirilmektedir. Bu anlamda çalışmamızda sunulan ders örneklerinin oyun ile işlendiğinde dersin etkinliğini artıracağı ve oyunun amacını ön plana çıkaracağı beklenmektedir. 'Kültürlerarası iletişimin'; doğru seçilmiş oyunların, konuya duyarlı eğitimcilerin eşliğinde öğrencilerin üzerinde olumlu bakış açıları geliştirdiği belirlenmiştir.2.Araştırmanın amacı : Bu araştırma ile eylem odaklı almanca öğretiminde kültürlerarası iletişimi destekleyici rol oyunların derse katkıları ve öğrencileri güdüleyici yönleri ile farklı bir ders yaklaşımı amaçlanmaktadır.3.Araştırmanın önemi : Bu araştırmada yer alan farklı oyun türlerinin gerek dersin etkinliğini gerekse öğrencilerin motivasyonunu artıracağı ve geleneksel modellere bir alternatif oluşturacağı beklenmektedir. 'Kültürlerarası iletişim' hassasiyet gerektiren bir konu olduğundan öğrenme aşamaları anlaşılarak ve özümsenerek gerçekleştirilmelidir.4.Varsayımlar : a)Araştırmanın örnekleminin evreni temsil edeceğib)Çalışmada yer alan oyun türlerinin öğrenci düzeyi için ve konu bakımından uygun olacağıc)Uygulama örneklerinin dil öğretiminde fayda sağlayacağı varsayılacaktır.5.Sınırlılıklar : Bu araştırma kültürlerarası iletişimi destekleyici oyun türleriyle sınırlıdır.6.Araştırmanın yöntemi : Araştırma modeli olarak ilk etapta tarama modeli (kaynak taraması), takiben yoğun gözlem, son bölümde ise uygulama modeli (İlköğretimin birinci kademesinde) kullanılmıştır.7.Evren ve örneklem : Araştırmamızın evrenini İlköğretimin birinci kademesine yönelik uygun olan tüm oyunlar; örneklemini ise kültürlerarası iletişimi destekleyici oyun türleri oluşturacaktır. 8.Veri toplama tekniği : a)Konu ile ilgili yayımlanmış makaleler ve eserler incelenecek ve yabancı dil eğitimi alanında yapılan farklı uygulama örnekleriyle bağlantılı olarak ele alınacaktır.b)Uygulama örnekleri belirlenen kriterlere göre derlenecek ve uygulama sonunda elde edilen sonuçlar raporlaştırılacak.9.Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması : Konu bağlamında incelenen eserler uygulama örnekleriyle birleştirilecek, oyun türleri işlevsellik açısından ele alınacak ve değerlendirilecek.Anahtar Sözcükler : Yabancı Dil Eğitimi (Almanca), Eylem Odaklı Öğrenim, Kültürlerarası İletişim, Rol Oyunlar, Motivasyon.ZUSAMMENFASSUNG IN DEUTSCH (ALMANCA ÖZET)ROLLENSPIELE IM HANDLUNGSORIENTIERTEN DAF-UNTERRICHT ZUR FÖRDERUNG INTERKULTURELLER KOMMUNIKATIONEIN ANWENDUNGSBEISPIEL IN DER SEKUNDARSTUFE IUNSER ARBEITSSCHEMAProblemaufriss : Was steht zur Diskussion? Was ist das Thema?Wenn es um das Thema Fremdsprachenunterricht geht, dann stechen neben traditionellen Lehrmodellen zunehmend modernere innovativere Wege der Vermittlung ins Auge. Die Integration von Spielen in den Fremdsprachenunterricht ruft kontroverse Argumente hervor : Befürworter und Verfechter stehen sich gegenüber.Mit dieser Magisterarbeit wird der Versuch unternommen, aufzuzeigen, ob und inwieweit der Spieleeinsatz (ausgehend von passenden Bildern und Texten zu selbstgefassten Rollenspielen) ein Gerüst für interkulturelle Kommunikation darstellt, die Lernermotivation und den Lernerfolg beeinflusst. Die Resultate werden im letzten Teil der Arbeit dargelegt, wie auch weitere Anregungen für die Praxis.Zielsetzungen : Welche Ziele werden verfolgt?In dieser Arbeit soll die Bedeutung von Rollenspielen zur Förderung interkultureller Kommunikation präsentiert und auf deren Effizienz hin analysiert werden. Es wird versucht, eine alternative Lernform im handlungsorientierten DaF-Unterricht, in dem die Lerner möglichst aktiv und selbständig agieren, aufzuzeigen.Besonders im Fremdsprachenunterricht spielen kreative und anwendungsbezogene Lernformen zugunsten einer effektiven und möglichst autonomen Lernerhaltung eine immer bedeutendere Rolle. Eine Lernatmosphäre, in der die Lerner Spaβ und Freude empfinden, sich in verschiedene Rollen versetzen und mitteilen können, bereichert sprachliche und soziale Kompetenzen; Perspektivenwechsel und Empathie werden sukzessive gefördert.Themenrelevanz : Warum dieses Thema?Ausgehend von den in dieser Arbeit nach Sequenzen geordneten Spieltypen wird erwartet, dass sowohl die Lernermotivation effektiviert als auch eine innovative Alternative im Vergleich zu traditionellen Unterrichtsformen dargestellt wird, so dass sich neue Perspektiven eröffnen und der Horizont erweitert wird.Die im praktischen Teil dieser Arbeit aufgeführten Spieletypen führten bei Einsatz erfahrungsgemäβ zu einer angenehmeren freundlicheren Lernatmosphäre, stellten eine alternative Lernform im DaF-Unterricht dar und fungierten in erster Linie zur Förderung interkultureller Kommunikation.Hypothesen : Was wird bezweckt? In welcher Form sind die Erwartungen?Es wird intendiert, dass die dargelegten Rollenspiele zur Förderung interkultureller Kommunikation den Lernerbedürfnissen (Alter, Sprachniveau, Interessen), in unserem Falle Fünftklässler, entsprechen und zu einem effektiven DaF-Unterricht innovativ beitragen.Abgrenzung des Themas : Was wird ausgeklammert? Warum?In dieser Arbeit werden lediglich Rollenspiele zur Förderung interkultureller Kommunikation in der Sekundarstufe I umschrieben. Thematisch betrachtet, gibt es eine breite Palette an Spielen, auf die des unterrichtlichen Zeitdrucks wegen verzichtet wurde. Zusatzmaterialien mit Didaktisierungsvorschlägen gibt es separat im Anhang. Bei der Selektion der Materialien wurden die Lerner und deren Kompetenzen mehrdimensional betrachtet : Alters- und sprachgemäβe sowie soziale Faktoren wurden berücksichtigt. Es wurden passende Impulse zur thematischen Entfaltung gesichtet und schrittweise ausgestaltet.Methode : Wie bin ich methodisch vorgegangen?In dieser Arbeit wurde zuerst die Literatursicht, dann die Beobachtung jedes einzelnen Lerners bzw. aller Lerner im Klassenverband und zuletzt die praktische Umsetzung des Theoretischen durch Spieleeinsatz realisiert. Zu Beginn wurden themenrelevante Fachbücher und Artikel zum Thema gesichtet und klassifiziert, die Lerner wurden in den DaF-Stunden auf die einzelnen Lernsequenzen vorbereitet, nach dem Prinzip der Erlebnispädagogik intensiv beobachtet und die Anwendungsbeispiele im praktischen Teil wurden schlieβlich Schritt für Schritt evaluiert.Themenfeld und Stichprobe : Was ist das Thema im Groβen und Ganzen? Was habe ich als Stichprobe gewählt?Das Themenfeld umfasst alle Spiele für die Sekundarstufe I, die Stichprobe hingegen ausgewählte Rollenspiele zur Förderung interkultureller Kommunikation in der Sekundarstufe I.Materialbeschaffung : Wie bin ich vorgegangen? Zunächst wurden themenspezifische Fachwerke und Artikel gesichtet, durchgearbeitet und im Zusammenhang zu Rollenspielen zur Förderung interkultureller Kommunikation kritisch gehandhabt. Die im praktischen Teil aufgeführten Spieltypen wurden nach zuvor festgelegten Kriterien den thematischen Gruppierungen und Zielsetzungen entsprechend ausgewertet. Weitere Didaktisierungsvorschläge für Spiele, die aufgrund zeitlicher Faktoren nicht umgesetzt werden konnten, wurden im Anhang hinsichtlich der Zielsetzung im DaF-Unterricht beschrieben.Verarbeitung des Theoretischen : Welche Rückschlüsse kann ich ziehen?Alle Fachbeiträge zum Thema wurden in Korrelation zum Anwendungsteil betrachtet; insbesondere die dargelegten Spieletypen wurden im Hinblick auf Effizienz analysiert. Wir gingen davon aus, dass die ausgewählten Spiele den Lernerbedürfnissen der Sekundarstufe I entsprechen und motivierend wirken werden. Hervorzuheben ist das Ziel, sowohl einen individuellen als auch kulturellen Perspektivenwechsel durch das Mittel Spiel zu gewährleisten. Die Spiele sollen wichtige Denkanstöβe liefern, Anregungen für entdeckendes Lernen bieten und ein angenehmes soziales Miteinander in und auβerhalb der Gesellschaft fördern.Gliederung der Arbeit : Wie ist die Arbeit aufgebaut?Diese Arbeit ist in drei Teile gegliedert : Im ersten Teil gibt es einen theoretischen Exkurs zu den Methoden in der Fremdsprachendidaktik und der jeweiligen Einbettung von Spielen. Im zweiten Teil werden Spiele definiert und im thematischen Zusammenhang aufgerollt. Im dritten Teil folgen schlieβlich konkrete Unterrichtsbeispiele mit jeweiligen Didaktisierungen, wobei das Hauptaugenmerk dieser Arbeit auf diesen Teil gerichtet ist.Schlüsselwörter : Fremdsprachendidaktik (DaF), Handlungsorientierung, Interkulturelle Kommunikation, Rollenspiele, Motivation.