Flest getum við verið sammála um að fræði og vísindi séu ekki bara til fyrir fólkið sem leggur stund á þau heldur fyrir allan almenning líka. Fræðin eru fyrir okkur öll. Þegar betur er að gáð kemur þó í ljós að þessi sakleysislega hugmynd vekur upp ýmis heimspekileg álitamál, svo sem um gildi þekkingar, eðli vísinda og fræða og verkaskiptingu innan samfélaga. Til að svara þessum spurningum set ég fram heimspekilega kenningu sem ég kalla þekkingarlega jafnaðarstefnu og kveður í grófum dráttum á um að þekking allra sé einhvers virði. Eftir að hafa rökstutt þessa kenningu beiti ég henni til að varpa ljósi á hvernig best sé að skilja hugmyndina um að fræðin séu fyrir okkur öll. Í lok greinarinnar velti ég því líka upp hvaða praktísku afleiðingar það hefur fyrir fræðin ef fallist er á þessa hugmynd: Hvernig yrðu fræði sem raunverulega eru fyrir okkur öll?
Í greininni er fjallað um hvernig líta megi á kvikmynd Lars von Trier, Andkrist (Antichrist, 2009), sem listræna birtingarmynd þess ferlis sem fer í gang þegar einstaklingur upplifir tráma en komið er í veg fyrir að sorgarúrvinnsla geti átt sér stað. Kenningum Sigmund Freud um tráma og ólík stig losunar og úrvinnslu sem einstaklingur fer í gegnum eftir trámatíska upplifun er beitt við greiningu á kvikmyndinni, sem og kenningum Jacques Lacan um greinarmuninn á raun (fr. le réel) og raunveruleika (fr. la réalité). Þessar kenningar sálgreiningarinnar eru settar í samhengi við skrif heimspekinganna Henri Bergson og Pauls Ricoeur um minningar og þann greinarmun sem fyrirbærafræðin hefur gert á upplifun og reynslu. Þessi greinarmunur varðar meðal annars hæfileika mannsins til að beita táknum og myndum til að halda hinu trámatíska augnabliki í skefjum, eða með öðrum orðum að nota táknkerfi menningarinnar til að horfast í augu við raunina sjálfa og finna leið til að halda henni í skefjum. Með vísun í þessar kenningar eru færð rök fyrir því að gagnlegt sé að skoða kvikmyndina Andkrist sem táknsögu sem geri hið trámatíska viðráðanlegt, á sama tíma og hún fjallar um það sem getur mögulega gerst ef haldið er aftur af þörf þess sem orðið hefur fyrir tráma til að snúa aftur til hins afgerandi augnabliks.
Í greininni er fjallað um sambýli íslensku og ensku eins og það birtist í málnotkun 92 framhaldsskólanema á samfélagsmiðlinum Facebook. Byggt er á greiningu á hlutverki málvíxla í stöðuuppfærslum (5.983 orð), athugasemdum (4.084 orð) og einkasamtölum (17.408 orð), það er að segja þegar gripið er til orða, orðasambanda, setninga og jafnvel lengri segða á ensku þar sem íslenska er annars grunnmálið, en slík víxl eru gjarnan talin vera eitt helsta einkenni unglingamáls. Í ljósi umræðu um vaxandi enskunotkun á tímum alþjóðavæðingar og örra tæknibreytinga, auk þess sem málvíxl eru talin eitt megineinkenna unglingamáls, kemur ef til vill á óvart að hlutfall ensku er einungis 3,02% af heildarorðaforðanum í gögnum okkar (831 orð af 27.475). Almennt eru málvíxl algengari í einkaspjalli en á sýnilegum vettvangi, það er í stöðuuppfærslum og athugasemdum, eins og við mátti búast, en meðaltölin segja þó ekki alla söguna. Hlutfall ensku sveiflast til að mynda frá 0,16% í samtali um skólaverkefni upp í 30,47% í ærslafullu spjalli um næturlíf, tónlist og myndbönd á Youtube. Þó er ekkert í gögnum okkar sem bendir til tvítyngdra málaðstæðna þar sem enska er notuð sem grunnmál samhliða íslensku. Meðal þess sem rannsókn okkar leiðir í ljós er að ungmennin nota ensku helst þegar þau virðist vanta orð á íslensku, í upphrópunum, til áhersluauka, í leikrænum tilgangi og til að styrkja tengsl sín á milli. Þessar niðurstöður eru í samræmi við það sem sambærilegar erlendar rannsóknir hafa leitt í ljós. Auk þess kemur enska gjarnan við sögu í þeim textum sem birtir eru með myndum í stöðuuppfærslum. Það sem síðan ræður mestu um hvort málvíxlum er beitt eru annars vegar málaðstæðurnar og hins vegar umræðuefnið. Á samtalsþráðunum er almennt meiri tilhneiging til að skipta yfir í ensku en það fer þó mjög mikið eftir umræðuefninu. Þegar rætt er um efni á borð við skóla eða almennar frístundir heyrir til undantekninga að gripið sé til ensku en þegar talið berst að tölvuleikjum, sjónvarpsþáttum og tilteknum sérhæfðum viðfangsefnum eru málvíxl býsna áberandi.
Kosningaréttur er grundvallarréttur þegna í lýðræðisríkjum og þátttaka í kosningum álitin ein af mikilvægustu athöfnum borgaranna. Þó að þessi réttindi skuli tryggð öllum þegnum sýna alþjóðlegar rannsóknir að fatlað fólk er víða útilokað frá þátttöku í kosningum. Fatlað fólk er síður líklegt til að kjósa en ófatlað fólk og mætir iðulega ýmsum hindrunum ef það reynir að taka þátt í kosningum. Þessi grein fjallar um kosningaþátttöku fatlaðs fólks með hliðsjón af niðurstöðum alþjóðlegra rannsókna. Í upphafi eru raktar helstu hindranir í vegi kosningaþátttöku fatlaðs fólks og leitast við að svara hvaða áhrif þessar hindranir hafi, ekki aðeins fyrir fatlaða borgara, heldur jafnframt hvað það þýði fyrir heilbrigði lýðræðis og lýðræðislegra stofnana þegar hluti þegnanna mætir alvarlegum hindrunum varðandi borgaraleg grundvallarréttindi. Íslenskar rannsóknir á þessu sviði eru ekki fyrir hendi og engin skipuleg tölfræðileg gögn eru til varðandi þátttöku fatlaðs fólks í kosningum eða stjórnmálum hér á landi. Byggt á gögnum sem aflað var hjá tveimur fjölmennustu heildarsamtökum fatlaðs fólks hér á landi er rýnt í reynslu, aðstæður og möguleika fatlaðs fólks til þátttöku í kosningum á Íslandi, lagasetningar þar að lútandi og skyldur ríkisins til að stuðla að og tryggja þátttöku fatlaðs fólks í stjórnmálum og opinberu lífi, ekki síst í ljósi þess að Samningur Sameinuðu þjóðanna (SÞ) um réttindi fatlaðs fólks (SRFF) hefur verið fullgiltur hér á landi ; The right to vote is a fundamental right of citizenship in democratic nations, and participation in elections in one of the most important acts undertaken by citizens. Although these rights are guaranteed to all citizens, international research shows that disabled people are widely excluded from participation in elections. Disabled people are less likely to vote than non-disabled people and often encounter various obstacles when they try to participate in elections. This article discusses the voting participation of disabled people in consideration of the international research. The main barriers that disabled people encounter in the voting process will first be outlined. This will be followed by questions concerning the effects these obstacles produce, not only for disabled citizens, but what this means overall for the health of democracy and democratic institutions when a portion of the citizenry encounter serious obstacles concerning their basic civil rights. Icelandic research in this field is extremely limited and no systematic statistical data exists on the participation of disabled people in elections, or politics in general, in this country. Based on data drawn from sources from two of the largest disabled people's organization in the country, the focus here is on the experiences, circumstances and opportunities for disabled people to participate in elections in the country. The findings draw attention to the obligations of the state to promote and ensure the participation of disabled people in politics and public life in light of the recent ratification in Iceland of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) ; Peer Reviewed
Í greininni er sagt frá fyrstu dularsálfræðirannsókninni á Íslandi. Hana framkvæmdi Ágúst H. Bjarnason sumarið 1914 á Vopnafirði þegar hann rannsakaði meinta fjarskyggnigáfu Jóhannesar Jónssonar frá Ásseli, sem ævinlega var kallaður Drauma-Jói. Skoðað er hvernig Ágúst kemst að því hvort ákveðnar sögur um eiginleika Drauma-Jóa eru sannar eða ósannar. Sagt er frá eldri rannsókn á Drauma-Jóa, og saga hans rakin í stærra samhengi til efri ára hans á Þórshöfn á Langanesi. Bréfaskrif Drauma-Jóa til Ágústs 22 árum eftir tilraunina eru skoðuð. Athugað er hvort heimildir leyfi að frekari ályktanir en komu fram í rannsóknum á Drauma-Jóa séu dregnar um hann og meinta fjarskyggnigáfu hans.
Fræðimenn hafa rannsakað "ástandið" – samneyti íslenskra kvenna við erlenda hermenn á árum síðari heimsstyrjaldar og viðbrögð samfélagsins við því – frá margvíslegum sjónarhornum. Rík áhersla hefur verið lögð á að skoða hvernig hugmyndir um kyngervi og þjóðerni fléttuðust saman en konur voru álitnar hafa mikilvægt hlutverk við varðveislu íslensks þjóðernis, sem þær brugðust með því að leggja lag sitt við erlenda karlmenn. Í þessari grein er sjónum beint að málflutningi kvenna í ástandsumræðunni og skoðaðar birtingarmyndir samstöðu og ágreinings þeirra á milli en margar þessara kvenna voru áberandi innan kvennahreyfingarinnar. Skoðað er hvernig íslenskar konur töluðu um og gagnrýndu tvöfalt siðgæði á fyrri hluta 20. aldar, með sérstakri áherslu á hernámsárin, og málflutningur þeirra settur í alþjóðlegt samhengi. Þar á meðal er stuðst við skjöl úr fórum kvenréttindakonunnar Laufeyjar Valdimarsdóttur sem ekki hafa verið nýtt áður, þar sem hún setti fram afdráttarlausa og opinskáa gagnrýni á viðbrögð íslensks samfélags við samskiptum kvenna og hermanna.
Íslenskt samfélag tók hröðum breytingum eftir að fyrsta tilfelli Covid-19 greindist á landinu í lok febrúar 2020. Rúmum tveimur vikum síðar var fyrsta samkomubannið sett á þar sem miðað var við að ekki kæmu fleiri saman en hundrað manns. Ekki leið vika þangað til að reglur voru hertar enn frekar og fjöldatakmarkanir settar við 20 manns. Tveimur dögum síðar, þann 24. mars, hóf Kristinn Ingvarsson ljósmyndari að fanga nýjan veruleika með hjálp myndavélarinnar. Við birtum hér myndaþátt úr smiðju Kristins sem sýnir einangrunina í faraldrinum; hvernig nýjar reglugerðir og ótti við smit urðu til þess að fólk hélt sig til hlés, umferð farartækja um götur borgarinnar dvínaði og mannaferðir á vinnustöðum, eins og Háskóla Íslands, urðu fátíðar. Ljósmyndirnar vitna auk þess um fjarlægðartakmarkanir, grímunotkun og einsemd, en ljósmyndarinn gaf sér töluna einn sem útgangspunkt verkefnisins, enda vorum við öll ein í einhverjum skilningi orðsins. Myndirnar sem hér birtast eru einnig heimild um nýja hversdagstilveru á farsóttartímum.
Greinin sem hér birtist fjallar um táknmálstúlkun og áhrif undirbúnings á hugrænt álag túlka og tengsl þess við gæði táknmálstúlkunar. Þátttakendur í rannsókninni voru starfandi táknmálstúlkar á Íslandi. Rannsóknin var unnin með blönduðum rannsóknaraðferðum, þar sem tekin voru viðtöl við táknmálstúlka og send út spurningakönnun í tengslum við sérstök túlkaverkefni, auk þess sem hluti þátttakenda tók þátt í sérhönnuðu túlkunarprófi. Prófið var framkvæmt til að ná fram tölfræðilegum upplýsingum um áhrif undirbúnings á táknmálstúlkun og fá túlkana sjálfa til að lýsa undirbúningi sínum og greina þætti sem mikilvægt er að undirbúa fyrir túlkun.
Niðurstöður rannsóknarinnar varpa ljósi á að undirbúningur bæði eykur skilning túlkanna á umræðuefninu sem túlka á og auðveldar þeim framsetningu túlkunarinnar. Þessi atriði draga úr hugrænu álagi og auka gæði túlkunar. Tölfræðilegar upplýsingar sýndu að í óundirbúnum túlkunum töpuðust tæp 20% þeirra aðalatriða sem átti að túlka, en einungis um 10% í undirbúnum túlkunum. Niðurstöður benda til þess að mikilvægt sé að táknmálstúlkar hafi tækifæri til að undirbúa sig fyrir verkefni sín. Til að tryggja gæði túlkunar ætti það að vera hagsmunamál allra túlkanotenda að túlkar fái þann undirbúning sem þeir þurfa.
This article presents findings from two qualitative research studies on readers' emotional reactions and empathy towards literary texts. Participants were presented with two fragments from novels by Vigdís Grímsdóttir and then asked about their reactions. In the first study, 20 participants were asked to read a fragment from the novel Þögnin(2000) and half of the participants had some kind of a musical education and the other half with no background in music. Interestingly, having a musical background impacted reactions differently than what was expected. As a result, a second study was carried out where the reactions of visual artists (10) were compared to non-artists (10) to a fragment from the novel Þegar stjarna hrapar (2003). Both novels contain information specific to music (Þögnin) or visual arts (Þegar stjarna hrapar). Cognitive science methods, such as the schema theory, will be used to explain how readers of diverse backgrounds react differently to the same text. This approach also illustrates how useful qualitative methods can be in studying topics beyond only the content of the text.
Í greininni verður rakin sagan af þróun syndahugtaksins í kristinni trúarhefð, með áherslu á hugmyndir sem tengjast siðbótarmanninum Marteini Lúther og guðfræðinga sem byggðu á siðbótarhugmyndum hans. Það sem einkennir helst hugmyndir Lúthers er sá greinarmunur sem hann gerði á syndahugtakinu í eintölu og fleirtölu, þar sem eintalan vísar til ástands og fleirtalan til verka sem eru afleiðinginar hins synduga ástands. Sá guðfræðingur fornkirkjunnar sem hafði mest áhrif á Lúther var Ágústínus biskup í Hippó, en í svari sínu til Erasmusar frá Rotterdam byggði Lúther á kenningum Ágústínusar um erfðasyndina og ánauð viljans. Í kjölfar upplýsingarinnar var farið að efast um að viðteknar hugmyndir um syndina stæðust skoðun en gagnrýnin beindist einkum að hugmyndinni um erfðasyndina.
Á 20. öld komu fram ferskar hugmyndir um syndina hjá guðfræðingum sem meðal annars voru undir sterkum áhrifum frá tilvistarheimspekinni. Milli 1960 og 1970 urðu kaflaskil í kristinni trúarhefð með tilkomu guðfræðinga sem kölluðu eftir róttækri endurskoðun á guðfræðikenningum liðinna alda í ljósi sögulegra aðstæðna, þar með talið túlkun syndahugtaksins. Í lok greinarinnar verður sjónum beint að túlkun tveggja guðfræðinga sem fjalla um merkingu og hlutverk syndarinnar í samhengi kristinnar trúar í upphafi 21. aldar, út frá sjónarhorni femínískrar og hinsegin (e. queer) guðfræði.
Greinin fjallar um framandorð sem notuð eru í samtali tveggja fimmtán ára grunnskóladrengja sem eru að spila Grand Theft Auto. Til skoðunar eru orð sem ekki hafa verið talin til íslensks orðaforða og eru annaðhvort ekki í íslenskum orðabókum eða eru merkt þar sem "ekki viðurkennt mál". Upptökurnar eru samtals þrjár klukkustundir og 20 mínútur að lengd og innihalda 20.881 lesmálsorð (þar með talin ókláruð orð, hlátur og önnur hljóð). Spurningarnar sem leitast er við að svara í greininni eru eftirfarandi: 1) Hversu hátt hlutfall af orðaforða samtalsins eru framandorð?, 2) Hvernig skiptast framandorðin í flokka?, og 3) Gefur rannsóknin einhverjar vísbendingar um áhrif tölvuleikja á orðaforða ungra Íslendinga? Stuðst er við aðferðafræði samskiptamálfræðinnar við úrvinnslu efnisins.
Niðurstöðurnar sýna að samtals eru 1.988 framandeiningar í samtölunum eða um 9,5% af öllum efniviðnum. Orðasambönd sem notuð eru sem ein heild eru talin sem ein eining, til dæmis nafnliðir á borð við treasure hunt og lengri segðir eins og the turtlenecks are here boys. Einingunum er skipt í sex flokka: nafnorð og nafnliðir (49,5%), lýsingarorð (12%), sagnir (12%), atviksorð og atviksliðir (0,6%), málnotkunarlegar tökur (26,3%) og heilar segðir (6,6%). Einnig sýna niðurstöður að stór hluti orðaforðans, sér í lagi þess sem fellur í flokk nafnorða og nafnliða, eru orð sem tengjast sjálfum tölvuleiknum.
ParlaMint is a multilingual set of comparable corpora containing parliamentary debates mostly starting in 2015 and extending to mid-2020, with each corpus being about 20 million words in size. The sessions in the corpora are marked as belonging to the COVID-19 period (after October 2019), or being "reference" (before that date). The corpora have extensive metadata, including aspects of the parliament; the speakers (name, gender, MP status, party affiliation, party coalition/opposition); are structured into time-stamped terms, sessions and meetings; with speeches being marked by the speaker and their role (e.g. chair, regular speaker). The speeches also contain marked-up transcriber comments, such as gaps in the transcription, interruptions, applause, etc. Note that some corpora have further information, e.g. the year of birth of the speakers, links to their Wikipedia articles, their membership in various committees, etc. The corpora are encoded according to the Parla-CLARIN TEI recommendation (https://clarin-eric.github.io/parla-clarin/), but have been validated against the compatible, but much stricter ParlaMint schemas. This entry contains the ParlaMint TEI-encoded corpora with the derived plain text version of the corpus along with TSV metadata on the speeches. Also included is the 2.0 release of the data and scripts available at the GitHub repository of the ParlaMint project. Note that there also exists the linguistically marked-up version of the corpus, which is available at http://hdl.handle.net/11356/1405.
ParlaMint 2.1 is a multilingual set of 17 comparable corpora containing parliamentary debates mostly starting in 2015 and extending to mid-2020, with each corpus being about 20 million words in size. The sessions in the corpora are marked as belonging to the COVID-19 period (after November 1st 2019), or being "reference" (before that date). The corpora have extensive metadata, including aspects of the parliament; the speakers (name, gender, MP status, party affiliation, party coalition/opposition); are structured into time-stamped terms, sessions and meetings; with speeches being marked by the speaker and their role (e.g. chair, regular speaker). The speeches also contain marked-up transcriber comments, such as gaps in the transcription, interruptions, applause, etc. Note that some corpora have further information, e.g. the year of birth of the speakers, links to their Wikipedia articles, their membership in various committees, etc. The corpora are encoded according to the Parla-CLARIN TEI recommendation (https://clarin-eric.github.io/parla-clarin/), but have been validated against the compatible, but much stricter ParlaMint schemas. This entry contains the ParlaMint TEI-encoded corpora with the derived plain text version of the corpus along with TSV metadata on the speeches. Also included is the 2.0 release of the data and scripts available at the GitHub repository of the ParlaMint project. Note that there also exists the linguistically marked-up version of the corpus, which is available at http://hdl.handle.net/11356/1431.
Handritasafn rithöfundarins Elíasar Mar (1924–2007) veitir einstaka innsýn í hugarheim ungs tvíkynhneigðs rithöfundar um miðja 20. öld. Þar er meðal annars að finna minnisbækur og handrit sem varpa ljósi á þróun sjálfsmyndar Elíasar og skáldverka hans fram undir þrítugt. Í þessari grein er byggt á skjölunum og fjallað um "vitjunartíma" Elíasar á síðari hluta fimmta áratugarins, þegar hann horfist í augu við að kynferðislegar langanir hans beinast að báðum kynjum og vinnur um leið einbeittur að því að skapa sér feril sem rithöfundur. Markmiðið með greininni er að marka Elíasi og skrifum hans stað í íslenskri hinsegin sögu, ekki síður en bókmenntasögu, og sýna hvernig þessar tvær hliðar á sjálfsmynd Elíasar – rithöfundurinn og tvíkynhneigðin – mótast á sama tíma og hafa áhrif hvor á aðra. Fjallað er um fyrstu tvær skáldsögur Elíasar, Eftir örstuttan leik (1946) og Man eg þig löngum (1949), tilurð þeirra og hlutverk í því ferli sem hefst þegar hann er óþekktur höfundur í tilvistarkreppu en segja má að því ferli ljúki árið 1950 þegar hann hefur gefið út fjórar bækur og er í þann mund að verða hluti af þekktu samfélagi bóhema og kynvillinga á Laugavegi 11. Sama ár stígur hann enn fremur fram sem hinsegin rithöfundur þegar hann skrifar grein í íslenskt tímarit þar sem hann krefst þess af lesendum að þeir horfist í augu við "ástina sem ekki þorir að nefna nafn sitt" og sýni fjölbreytileika mannlífsins virðingu.
Medieval Icelandic law contains no provisions about copyright. Authors used without hesitation narrative texts by others, but poets were paid for composing laudatory poems about kings and narrators for telling stories at their courts. The art of storytelling became a speciality of Icelanders, who were also hired to write biographies of Norwegian kings. It was considered reprehensible to use the poetry of others as one's own work. Two Norwegian poets may have got the cognomens skáldaspillir (Destroyer of poets?) and illskælda (Bad or Evil poet?) for plagiarism. An Icelandic poet composed a laudatory poem about a woman but changed it to fit another one, receiving a bitter revenge. In Icelandic sagas stanzas occur frequently and, unlike borrowings in prose, their authors are usually named. In the medieval law of Iceland it is forbidden to compose about people not only derogatory but also laudatory poetry. Conceivably it has been considered to give the author some kind of power over the person who was the subject of the poetry. Proper copyright, though, does not occur in Icelandic law until the beginning of the twentieth century.