Suchergebnisse

Narodna skupština Republike Srbije pokazuje dva povezana problema u pogledu teritorijalne reprezentativnosti: visok nivo metropolizacije, tj. natpredstavljenosti Beograda kao ključnog političkog, ekonomskog i demografskog centra; kao i slabu predstavljenost lokalnih sredina, pri čemu oko polovine lokalnih samouprava nema izabrane poslanike u parlamentu. Takav ishod rezultat je više faktora: pre svega potpuno depersonalizovanog izbornog sistema u kojem se poslanici biraju na zatvorenim listama, a u jednoj izbornoj jedinici koja pokriva teritoriju cele zemlje, ali i drugih društveno-političkih okolnosti, poput nasleđene centralizacije političkog života tipične za post-socijalistička društva Centralne i Istočne Evrope. Cilj ovog rada je trojak: najpre, da predstavi i deskriptivno analizira trendove teritorijalnog predstavljanja u sazivu Narodne skupštine izabranom na vanrednim parlamentarnim izborima 2022. godine; da ih uporedi sa nalazima prethodnih studija i prethodnih izbornih ciklusa, pokušavajući da uoči trendove u pogledu natpredstavljenosti prestonice i potpredstavljenosti perifernih lokalnih samouprava; i najzad, da ispita uticaj političke dinamike, tj. broja izabranih lista i političkih partija na ravnomernu geografsku zastupljenost. Naime, neke od ranijih studija ukazuju da teritorijalna reprezentativnost opada sa rastom broja izabranih lista, što se objašnjava koncentracijom najviših stranačkih funkcionera tj. vodećih mesta na listi u Beogradu, a što dalje vodi većoj metropolizaciji politički pluralnijih saziva Narodne skupštine.

Parlamentarni izbori održani u Mađarskoj 3. aprila 2022. bili su prvi od 2006. godine koji su obećavali dozu povećane kompetitivnosti, pa čak i neizvesnosti; a svakako prvi od početka drugog premijerskog staža Viktora Orbana (od 2010. godine) na kojima se opozicija nadala relativnom uspehu. Takvu nadu je opravdalo nekoliko faktora: opozicione stranke su po prvi put nastupile zajedno na parlamentarnim izborima i istakle nezavisnog i srednjem glasaču bliskog konzervativnog kandidata, a uostalom, na lokalnim izborima dve i po godine ranije, ostvaren je uspeh osvajanjem vlasti u Budimpešti i još deset gradova. Pritom, ionako kontroverzna međunarodna pozicija iliberalnog Orbanovog režima počela je dodatno da se komplikuje sa ukrajinskom krizom, koja je izbila na samom početku izborne kampanje. Teorija predizbornih koalicija ističe da je u takvoj situaciji racionalno da se opozicioni akteri udruže i maksimizuju svoj uspeh, posebno jer institucionalni okvir izbora u Mađarskoj kao zemlji sa dominantnom partijom nije pogodan za fragmentiranu opoziciju. Uprkos tome, rezultat izbora 3. aprila uveče je bio ubedljiv: vladajući Fides je ostvario najveću izbornu pobedu od obnove višepartizma i osvojio 135 od 199 mesta u parlamentu.

Autor u radu analizira uticaj bazične ideološke podele vladajućih partija između levice i desnice na kretanje nivoa budžetske potrošnje u segmentu socijalnih transfera, u okviru izabranog uzorka od jedanaest bivših socijalističkih država Centralne i Istočne Evrope. Više studija se bavilo ovom korelacijom u prošlosti, uglavnom utvrđujući pozitivan uticaj ideološke komponente na potrošnju, i to u očekivanom maniru: dok su stranke desnice rezale potrošnju, levica na vlasti je obično vodila ekspanzivnu budžetsku politiku. Ipak, većina tih istraživanja fokusirala se na razvijene zapadne demokratije, dok je tek manji broj analizirao ovu korelaciju u slučaju post-socijalističkih država, a štaviše, autori potonjih studija su dolazili do različitih, često suprotstavljenih rezultata. Nalazi ovog rada potvrđuju glavne hipoteze o vezi partijskog faktora i socijalnih budžeta: ali, iako je partijska ideologija važna i utiče na nivo socijalnih transfera, postoje i drugi značajni prediktori potrošnje u ovoj oblasti: institucionalne, ekonomske i demografske varijable.

Prikaz knjige:
Peter Kreko, Attila Juhasz. 2017. The Hungarian Far Right: Social Demand, Political Supply, and International Context. Stuttgart: Ibidem-Verlag, p. 267.

Autor analizira istorijske i tekuće promene u tradicionalnoj strukturi partijskih sistema i obrascima stranačkog takmičenja u današnjim evropskim državama. Kroz veliki deo moderne političke istorije, zapadnoevropske demokratije, a njima su se od pada socijalizma u Istočnom bloku pridružile i zemlje ostatka kontinenta, svoje političko takmičenje održavale su u okvirima ukorenjene ideološke podele na levicu i desnicu. Iako su se značenja i sadržaj tih pojmova menjali kroz istoriju, čini se da je tek u poslednjoj deceniji na sceni tektonska promena, koja se materijalizovala u potpunoj izmeni stranačke ponude i glasačkih obrazaca, te je pitanje da li uopšte možemo govoriti o tradicionalnom partijskom spektru na koji smo navikli u većini analiziranih društava: podeli u kojoj su takmičenje diktirali umereni, demohrišćanski, konzervativni ili ponegde liberalni desni centar sa jedne, i socijaldemokratska levica sa druge strane. Cilj rada je da analitički pristupi i teorijski objasni trendove promena u partijskim sistemima Evrope, koji su prisutni u dovoljnom broju država kako ne bi bili smatrani pojedinačnim incidentima zavisnim od konteksta neke zemlje, već, u najmanju ruku srednjeročnim, kontinentalnim trendom, vidljivim kako u starim, tako i u novim demokratijama Centralne i Istočne Evrope.

Prikaz knjige:

Nebojša Vladisavljević. 2019. Uspon i pad demokratije posle Petog oktobra. Beograd: Arhipelag, 359 str.

Autor analizira genezu partijskih sistema tri baltičke zemlje: Estonije, Letonije i Litvanije, uz poseban fokus na svojevrstan ideološki disbalans. Naime, u dve od tri bivše sovjetske republike, partije levice u dužim periodima ne uspevaju da učestvuju u izvršnoj vlasti, a često ni da ostvare značajne izborne rezultate. Vlade u Estoniji i Letoniji tokom gotovo celog perioda od sticanja nezavisnosti formirale su primarno, ako ne i ekskluzivno, stranke desnice ili desnog centra. Suprotnost je Litvanija, država u kojoj se levi spektar partijskog sistema ukorenio i u kojoj postoji kako ideologizovano partijsko takmičenje, tako i smenjivost levice i desnice na vlasti. Autor kroz komparaciju tri partijska sistema nastoji da istraži uzroke za odsustvo ili uočljivu potpredstavljenost političkih partija levice u dve baltičke države, kao i relativni uspeh u jednoj od njih. Kroz rad su identifikovana dva ključna razloga za takav ishod: jedan se odnosi na percepciju uloge Komunističke partije Sovjetskog Saveza (i njegovih ideoloških naslednica) u procesu sticanja nezavisnosti, dok je drugi dublje ukorenjen i tiče se pre svega percepcije političkog predstavljanja ruske manjine, i u širem smislu Rusije kao geopolitičke pretnje, zbog čega dolazi kako do svojevrsnog otklona većinskog stanovništva prema levim partijama, ali i do specifične politike koaliranja između partija, kojom se nastoji blokirati učešće levice u izvršnoj vlasti.

Od 2000. godine, dva velika politička bloka dominiraju partijskim sistemom Hrvatske: konzervativni, okupljen oko Hrvatske demokratske zajednice, odnosno levo-liberalni, okupljen oko Socijaldemokratske partije. Dinamika odnosa ove dve grupacije ukazuje na to da se osnovni politički rascep nalazi na liniji podele levice i desnice. Treće opcije su s vremena na vreme uspevale da na kratak rok predstave izazov bipartizmu i ostvare relativno dobre izborne rezultate. Međutim, srednjoročno, upliv trećih aktera je do sada uvek bio neuspešan i brzo bi se utapao u dominantnu bipolarnu podelu, te je sistem ostajao stabilno dvopartijski. Tome je značajno doprineo i slab uspeh populističke desnice, budući da je dominantni HDZ, zahvaljujući svom nacionalističkom nasleđu, uspešno pokrivao i taj deo ideološkog spektra, zauzimajući paralelno pozicije etablirane stranke desnog centra i populističko-nacionalističkog pokreta, tako predupređujući razvoj održive antielitističke opcije. Predsednički izbori 2019/2020. godine signalizirali su promenu: po prvi put desni izazivač (u ovom slučaju nezavisni kandidat Miroslav Škoro) uspeva da osvoji preko dvadeset procenata glasova, te efektivno podeli glasove desnice i izazove disrupciju u do tada relativno stabilnom dualnom takmičenju. Škoro je rezultat gradio kako na dugotrajnoj potrazi dela hrvatskih glasača za trećom opcijom, tako i na nizu manjih nacionalističkih i populističkih stranaka i pokreta prisutnih u hrvatskoj politici poslednjih godina. Uspeh na predsedničkim izborima i posebno reakcija njegovih birača, koji se po svoj prilici nisu utopili u bipartijsku podelu u drugom krugu izbora, signalizira promenu dinamike čitavog partijskog sistema, moguće već na parlamentarnim izborima koji će biti održani u julu 2020. godine.

Postojeći fond naučne literature, naročito one iz oblasti političkih nauka i političke ekonomije, u relativno obimnoj meri sadrži studije koje su se bavile istraživanjem uticaja partijskih ideologija na ekonomske ishode, konkretnije – na javnu potrošnju. Geografsko-politički ovaj naučni fond može biti podeljen u dve grupe: prva se odnosi na radove autora koji su ispitivali uticaj partijske komponente na potrošnju u razvijenim demokratijama, dok se druga odnosi na nesrazmerno manji broj studija u kojima je ova korelacija dokazivana na slučajevima tzv. novih demokratija, uglavnom onih sa istoka evropskog kontinenta. Uprkos ukupno velikom broju istraživanja i brojnim dokazima u korist hipoteze, politikologija i dalje nije dala definitivan odgovor u pogledu jačine efekta koji ideologija ima na fiskalna kretanja, te se na koncu radi o još uvek aktuelnoj debati među istraživačima – iako se ona odvija sa manjim intenzitetom nego krajem dvadesetog veka.

Book review:
Peter Wilkin. 2016. Hungary's Crisis of Democracy: The Road to Serfdom. London: Lexington Books, p. 223.

Ovaj rad je nastao kao deo doktorskog istraživanja autora, ispunjavajući potrebu sa kojom se susreću mnogi politikolozi, ali i drugi istraživači: kako pravilno klasifikovati političke partije po ideološkom ključu, u ovom slučaju na jednodimenzionalnom političkom prostoru levice i desnice. Brojna istraživanja i radovi koji se bave proučavanjima efekata političkih partija na razne društvene, političke i socioekonomske pojave imaju potrebu za pristupom takvoj bazi podataka. Budući da je autor izveo upravo takvu kategorizaciju na osnovu detaljno sprovedene ekspertske ankete u šesnaest bivših socijalističkih zemalja Centralne i Istočne Evrope od prvih višestranačkih izbora do danas, u ovom radu biće prikazani ne samo nalazi tog poduhvata – koji stoje u službi budućim istraživačima ovih fenomena, kako bi im podstakli i olakšali istraživački rad; već i metodologija kreacije ekspertske ankete, kao i specifični izazovi u vezi sa sprovođenjem iste, što takođe može biti od koristi akademskoj zajednici. Autor će se ukratko osvrnuti i na prednosti i mane metoda ekspertske ankete u službi empirijskih istraživanja, metode kontrole moguće greške, i na kraju – zbirno će predstaviti rezultate ankete.