Search results

Artikulli fokusohet në përpjekjet e Britanisë së Madhe për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë në dhjetëvjeçarët e fundit të shek. XX. Për hartimin e tij autori është mbështetur në burime të ndryshme, ku spikatin dokumentet arkivore britanike, të hulumtuara në The National Archives, në Londër, arkivat shqiptarë dhe amerikanë (National Archives and Record Administration në Marryland). Karakteristikë kryesore e kësaj periudhe është qasja e re e qeverisë britanike ndaj kësaj çështjeje, e cila ndryshe nga dy dekadat pararendëse, mori e para iniciativën për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë, dhe për të kapërcyer ngërçin e krijuar nga problemet e pazgjidhura ndërmjet të dyja vendeve. Shkaqet e qasjes së re të Britanisë së Madhe janë kërkuar e argumentuar me ndryshimet e pjesshme të politikës së jashtme të Shqipërisë pas daljes nga Traktati i Varshavës (TV), te ndryshimet e mëdha politike, që ndodhën në Europë në gjysmën e parë të viteve '70, te politika e re e SHBA-së ndaj Shqipërisë, te situata e krijuar pas ndarjes së Shqipërisë me Kinën në vitin 1978 dhe prishja e mundshme e balancave Lindje-Perëndim, dhe sidomos te roli i veçantë i Britanisë së Madhe, për ta mbajtur Shqipërinë larg afrimit të saj me BS-në dhe rikthimit në Traktatin e Varshavës. Por fleksibiliteti i qeverisë britanike nuk u shoqërua me elasticitetin e qeverisë shqiptare. Kjo e fundit mbeti "robinë" e formulave të vjetra ligjore e ideologjike dhe e urdhrave politikë partiakë.

Shqyrtimi me kujdes i dokumenteve arkivore britanike, tëhulumtuara vite më parë, në lidhje me idenë dhe planet e Shtabit Aleat[në fakt britanik] për të zbarkuar në Ballkan, më nxiti që këtë çështje tabëj objekt diskutimi të tryezës sonë. Dokumentet e hulumtuaradëshmojnë se britanikët kishin përpunuar plane të detajuara përadministrimin e territoreve të Shtetit të Bashkuar Shqiptar [Shqipëri dheKosovë] në periudhën prill-nëntor 1943.

Marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike filluan të ndryshojnë pas vdekjes së Stalinit, ndërsa pas Kongresit XX të PKBS u shtuan mosmarrëveshjet, të cilat u shoqëruan me acarime, që arritën kulmin me ndërprerjen e marrëdhënieve diplomatike në dhjetor 1961. Pavarësisht nga një lloj konformizmi sipërfaqësor me politikën e Hrushovit, udhëheqja komuniste e Shqipërisë ishte e pakënaqur nga vendimet kryesore të Kongresit XX. Politika e Hrushovit duke pasur në qendër të saj, luftën kundër kultit të individit, ngarkonte me faj edhe stalinistët e tjerë, duke përfshirë edhe Enver Hoxhën e Mehmet Shehun-dy liderët kryesorë të udhëheqjes shqiptare. Rreziku i ndryshimit të udhëheqjes së lartë të Shqipërisë mund të binte sidomos mbi kreun e saj, Enver Hoxhën. Në këtë mënyrë, përveç arsyeve të tjera, vendimet e Kongresit XX të PKBS, kishin një motiv të fortë personal për t'u kundërshtuar nga Enver Hoxha-frikën e largimit të tij të detyruar nga udhëheqja e PPSH. Një arsye tjetër ishte edhe politika e afrimit të BRSS me Jugosllavinë dhe e rishikimit të marrëdhënieve me Titon, duke parë në perspektivë mundësinë e rikthimit të saj, në bllokun e vendeve komuniste. Kjo politikë do të rëndonte mbi Enver Hoxhën dhe udhëheqjen e lartë të Shqipërisë, e cila kishte qenë në vijën e parë të kundërshtimit ndaj tij, pas vitit 1948.

Përgjithësisht, klerikët shqiptarë janë treguar luajalë ndaj politikës,patriotë dhe mbështetës të pavarësisë së vendit, pavarësisht nga pozicionii tyre hierarkik dhe qendrave botërore fetare, nga të cilat vareshin.Pjesëmarrja e tyre në jetën politike të vendit ka qenë një fenomen jo izakonshëm, por sidoqoftë atë e kemi ndeshur jo rrallë në historinë tonë.Baba Faja ishte njeri prej tyre. Ai ishte njëherazi njeri i fesë, luftëtar ilirisë dhe figurë politike e ushtarake.

Më 6 tetor 2011, pas një sëmundje të rëndë unda nga jeta kolegu ynë, historiani Zihni Haskaj.Dr. Haskaj lindi në Dragot të Tepelenës më 4qershor 1937. Arsimimin e ulët e kreu në Tepelenë,në shkollën 7 vjeçare të këtij qyteti. Studimetuniversitare për gjuhë-letërsi gjermane i filloi nëLaipcig të Republikës Demokratike Gjermane, përtë vazhduar më pas në Universitetin e Tiranës, nëdegën gjuhë-histori.

Libri më i fundit i shkruar nga prof. dr. Adem Mezini i vjen lexuesit, pasdisa shkrimeve dhe botimeve të tjera të suksesshme të viteve të fundit, kumaterializohet më së miri përvoja e tij e gjatë si pedagog në fakultete tëndryshme të Universitetit të Tiranës, me mendimin e pjekur, si një studiues imirëkualifikuar dhe njohës shumë i mirë i historisë moderne evropiane ebotërore.Botimi përfshin një numër ligjëratash të zgjedhura për historinë politikebotërore, duke mos lënë jashtë trajtimit edhe Shqipërinë e periudhës totalitare etranzicionit. Libri fokusohet kryesisht tek zhvillimet politike më të rëndësishmetë shekullit XX, por nuk ngelen jashtë trajtimeve edhe ngjarje të mëdhahistorike të periudhave paraardhëse dhe më të fundit, që i përkasin fillimshekullit XXI.

Më 31 mars 2020 u nda nga jeta në moshën 80-vjeçare, studiuesi dhe kolegu ynë i nderuar, prof. dr. Demir Dyrmishi. Prof. Dyrmishi punoi rreth 53 vjet në arsim dhe në shkencë. Pas mbarimit të Shkollës së Mesme Pedagogjike në Elbasan dhe të Universitetit të Tiranës në degën histori-gjeografi në vitin 1970, ai shërbeu në vendlindjen e tij – Gramsh si mësues, drejtor shkolle dhe drejtor i Kabinetit Pedagogjik. Nga viti 1972 e deri sa doli në pension, në shtator të vitit 2008, Demiri punoi si studiues në Institutin e Historisë të Akademisë së Shkencave e në Qendrën e Studimeve Albanologjike.

Pas mbylljes së misionit diplomatik amerikan dhe largimit të tij nga Shqipëria në shtator 1939, në arenën ndërkombëtare ndodhën ngjarje të tjera të mëdha. SHBA ndonëse e dënuan sulmin e Gjermanisë mbi Poloninë nuk u përfshinë në luftën që sapo filloi. Në fjalimin e tij në radio, më 3 shtator 1939, presidenti i SHBA-ve, Franklin Delano Roosevelt shpalli: "Asnjë burrë apo grua të mos flasë në mënyrë të pamenduar apo të rreme për Amerikën për të dërguar ushtritë e saj në fushat evropiane". Fjalimi i tij respektonte një sërë aktesh legjislative të Neutralitetit, të ndërmarra me iniciativën e Kongresit që nga viti 1935, të cilat kishin si synim ta mbanin kombin larg luftërave të huaja. Ndërkohë, Gjermania në pranverën e vitit 1940, pushtoi Belgjikën dhe Holandën, ndërsa Italia e Musolinit u solidarizua me Hitlerin, duke dhënë shenja të qarta se edhe ajo do të hynte së shpejti në luftë përkrah tij.

Periudha maj-nëntor 1944 përbën një fazë të veçantë në marrëdhëniet e Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar (FANÇ) me Aleatët e Mëdhenj. Gjatë kësaj periudhe detyrat ushtarake për çlirimin e vendit pleksen me objektivat politike. Së pari, formimi i Komitetit Antifashist Nacionalçlirimtar me atributet e një Qeverie të Përkohshme në Kongresin e Përmetit dhe i Qeverisë së Përkohshme Demokratike në Mbledhjen e Beratit, ndeshën në refuzimin e tre Aleatëve të Mëdhenj; së dyti, dy Aleatët e Mëdhenj perëndimorë në takimin e Barit [korrik-gusht 1944] e njohën Lëvizjen Nacionalalçlirimtare (LNÇ) si të vetmen forcë të rezistencës në Shqipëri. Pas këtij vendimi, me iniciativën e Sekretarit Britanik të Shtetit Anthony Eden, më 5 tetor 1944 ata e tërhoqën plotësisht mbështetjen e tyre për Ballin Kombëtar dhe Legalitetin; së fundi. të tre Aleatët e Mëdhenj morën vendimet përkatëse për të dërguar në Shqipëri misionet e tyre, të cilët do të studionin gjendjen në vend dhe do të procedonin më tej për njohjen e regjimit të ri.

Artikulli 'Kosova në kryqëzim gjeopolitik: Shqipëria, Jugosllavia dhe Fuqitë e Mëdha 1945-1948' paraprihet nga një parathënie e shkurtër në trajtë hipotetike, në të cilën pretendohet t'i jepet përgjigje pyetjes se, pse qeveria shqiptare nuk i paraqiti pretendimet e saj për Kosovën në Konferencën e Paqes të Parisit të vitit 1946? Pjesa e parë e artikullit merret me bashkimin e detyruar të Kosovës me Jugosllavinë Federative, me qëndrimin e Shqipërisë, Bashkimit Sovjetik e ish Aleatëve të Mëdhenj Perëndimorë të Luftës (SHBA dhe Britania e Madhe) ndaj çështjes së Kosovës, në periudhën janar 1945-qershor 1946. Problemi i Kosovës nuk u bë pjesë e agjendës ndërkombëtare. Ajo u konsiderua si një çështje e brendshme e Jugosllavisë, 'zgjidhja afatgjatë' e së cilës do t'i lihej vullnetit të Jugosllavisë e Shqipërisë dhe regjimeve komuniste të vendosura në të dy vendet. Pjesa e dytë e artikullit fokusohet tek problemi i Kosovës në vitet e miqësisë dhe të ndarjes së Shqipërisë me Jugosllavinë (qershor 1946-qershor 1948). Pas Konferencës së Paqes të Parisit problemi i Kosovës u konsiderua si një çështje që mund të zgjidhej përmes krijimit të Federatës Ballkanike. Kjo ide u mbështet parimisht edhe nga Stalini, por zbatimi i saj u frenua e ndalua prej tij. Arsyet duhen kërkuar tek dyshimet e Stalinit ndaj ambicieve hegjemoniste të Jugosllavisë në Ballkan e veçanërisht në Shqipëri, tek politika e pavarur e Tito-s ndaj BS, në rrethana ndërkombëtare të ndryshuara pas fillimit të Luftës së Ftohtë, tek qëndrimi i PKJ ndaj lëvizjes së komunistëve grekë etj. Keqësimi i marrëdhënieve të Jugosllavisë me Shqipërinë dhe vendet e tjera të Bllokut Komunist krijoi iluzion tek udhëheqja komuniste e Shqipërisë, se pas 'rrëzimit' të regjimit të Tito-s, Stalin-i mund të miratonte bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Letra e E. Hoxhës drejtuar Stalin-it në vitin 1949 ndeshi në refuzimin e tij. Pas kësaj kjo çështje u 'arkivua'.Për shkrimin e këtij artikulli janë shfrytëzuar burime arkivore shqiptare, jugosllave, ruse, amerikane e britanike, si dhe disa botime të fundit të rëndësishme.

Heqja e mandatit, arrestimi, dënimi dhe ekzekutimi i një grupideputetësh të Kuvendit Popullor në vitin 1947, vetëm një vit pasi kykishte marrë mandatin për të ushtruar veprimtarinë e tij, është një ngangjarjet më tronditëse të historisë së komunizmit në Shqipëri. Ajodëshmoi vullnetin e drejtuesve më të lartë të PKSH-së për të mos lejuarasnjë hapësirë lirie në vend. Si e tillë është një nga gurët kilometrikë nëprocesin e instalimit të diktaturës së proletariatit. Shumë është folur dheshkruar për këtë ngjarje, por ende nuk mund të thuash se historia e tyre etrishtë është zbardhur plotësisht. Qëllimi i këtij artikulli është të hedhëdritë mbi rrugëtimin e këtyre personaliteteve, që nga përfshirja e tyre nëlistat e përfaqësuesve të Frontit Demokratik në Asamblenë Kushtetuese,deri në dënimin e tyre. Ai, gjithashtu, do të përpiqet të shpjegojëkontekstin historik të brendshëm dhe të jashtëm që ndikoi në arrestimindhe dënimin e deputetëve të Kuvendit Popullor.

From its inception, the Conference on Security and Cooperation in Europe (CSCE) provoked controversy. Today it is widely regarded as having contributed to the end of the Cold War. Bringing together new and innovative research on the CSCE, this volume explores questions key to understanding the Cold War: What role did diplomats play in shaping the 1975 Helsinki Final Act? How did that agreement and the CSCE more broadly shape societies in Europe and North America? And how did the CSCE and activists inspired by the Helsinki Final Act influence the end of the Cold War?